ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ՛ԿՆ Է ՈՐ Ի­ՐԱՆ ԲԱ­ՑՈ­ՒԻ ԱՇ­ԽԱՐ­ՀԻՆ

Ջեր­մա­կո­րի­զա­յին հա­մա­ձայ­նու­թիւ­նը, որ կնքուե­ցաւ Աւստ­րիոյ մայ­րա­քա­ղա­քը՝ Վիեն­նա­յի մէջ, Ի­րա­նի եւ վեց գեր­պե­տու­թեանց մի­ջեւ, ան­կաս­կած պատ­մա­կան ան­կիւ­նա­դար­ձա­յին, ու­շագ­րաւ դէպք մըն է։ Այդ վեց պե­տու­թիւն­ներն են Միա­ցեալ Ազ­գե­րու Կազ­մակեր­պու­թեան Ա­պա­հո­վու­թեան խոր­հուր­դի հինգ մնա­յուն ան­դամ­նե­րը - Միա­ցեալ Նա­հանգ­նե­րը, Ռու­սաս­տա­նը, Ֆրան­սան, Մեծն Բրի­տա­նիան ու Չի­նաս­տա­նը - ինչ­պէս նաեւ Գեր­մա­նիան։ Այս ա­ռի­թով մաս­նա­կից ե­ղաւ Եւ­րո­պա­կան միու­թիւ­նը եւս։ Այս հա­մա­ձայ­նու­թեամբ վերջ գտած կը նկա­տուի ե­րե­սուն­վեց տա­րուան թշնա­մու­թիւ­նը, որ գո­յու­թեան ե­կած էր Ո­ւա­շինկ­թը­նի եւ Թեհ­րա­նի մի­ջեւ։

Այս նիւ­թին շուրջ կ՚ու­զենք ար­տա­յայտուիլ, ո­րով­հե­տեւ Ի­րա­նը Հա­յաս­տա­նի չորս դրա­ցի պե­տու­թիւն­նե­րէն մէկն է, քրիս­տո­նեայ չըլ­լա­լով հան­դերձ ա­ւե­լի՛ բա­րեա­ցա­կամ վե­րա­բե­րում կը ցու­ցա­բե­րէ մեր հայ­րե­նի­քին ու կա­ռա­վա­րու­թեան հան­դէպ, քան թէ քրիս­տո­նեայ Վրաս­տա­նը։ Կաս­կած չկայ, որ մենք եւ - կա­ռա­վա­րու­թիւն ու ժո­ղո­վուրդ - կը փո­խա­դար­ձենք եւ պէ՛տք է փո­խա­դար­ձենք միեւ­նոյն բա­րե­կա­մա­կան յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րը։

Ա­ռա­ջին հար­ցու­մը, որ այս պա­հուն մեր միտ­քը կու գայ հե­տե­ւեալն է. ի՞նչ կը մտա­ծուի Ի­րա­նի մա­սին, այլ խօս­քով՝ այժմ ընդ­հա­նուր տպա­ւո­րու­թիւն­նե­րը ի՞նչ են ի­րանցի ժո­ղո­վուր­դին եւ ա­նոր ղե­կա­վար­նե­րուն հան­դէպ։ Ո­մանք լաւ կ՚ար­տա­յայ­տուին, ու­րիշ­ներ՝ ոչ-լաւ, ինչ որ հասկ­նա­լի է։ Զար­մա­նա­լին այն է, որ ո­րոշ թիւ մը ան­ձեր դժուա­րու­թեան կը մատ­նուին ար­տա­յայ­տուե­լու ժա­մա­նակ։

Այս­պէս իբ­րեւ օ­րի­նակ յի­շենք ա­նու­նը ազ­գա­յին հե­րոս զօ­րա­վար Ար­քա­տի Տէր-Թա­դէո­սեա­նի, ո­րուն հետ հար­ցազ­րոյց մը ու­նե­ցած է սփիւռ­քա­հա­յու­թեան շքեղ ու տպա­ւո­րիչ ամ­սա­թերթ «Nouvelles d’Arménie»ն, Մարտ 2015-ի թի­ւով եւ ո­րուն ըն­թաց­քին հե­տե­ւեալ հար­ցու­մը ուղ­ղած է.

«Իսկ Ի­րա՞­նը, Հա­յաս­տա­նի բնա­կան դաշ­նա­կից մը չէ՞»։­

Ազ­գա­յին հե­րոս զօ­րա­վա­րը տուած է հա­մա­ռօտ այլ հա­մա­պար­փակ պա­տաս­խան մը. «Ի­րա­նը վաղն­ջա­կան եր­կիր մըն է հիա­նա­լի մշա­կոյ­թով, բայց ան շատ բարդ է։ Ոչ ոք կրնայ գիտ­նալ, թէ ի­րան­ցի­նե­րը ի­րա­կա­նու­թեան մէջ ի՞նչ կը մտա­ծեն»։­

Այս յատ­կան­շա­կան լու­սա­բա­նու­թեամբ, այ­սու­հե­տեւ մեր յայտ­նե­լիք կար­ծիք­նե­րը դիւ­րա­հասկ­նա­լի կը դառ­նան իս­կոյն։

Ար­դա­րեւ, Վիեն­նա­յի հա­մա­ձայ­նու­թիւ­նը մեզ կը դնէ տա­րօ­րի­նակ կա­ցու­թեան մը առ­ջեւ։ Հա­մա­ձայ­նու­թիւն գո­յա­ցած է, բայց ոչ ոք բո­լո­րո­վին գոհ է, կը շեշ­տենք. եր­կու կող­մերն ալ դժգո­հու­թեան պատ­ճառ­նե­րով ի­րենք զի­րենք ան­հան­գիստ կը զգան…։

Ու­շադ­րու­թեան ա­ռար­կայ դարձ­նենք Ո­ւա­շինկ­թը­նը։ Հասկ­նա­լիօ­րէն հան­րա­պե­տա­կան տասն­վեց թեկ­նա­ծու­նե­րը, մե­ծաւ մա­սամբ, դէմ են այդ հա­մա­ձայ­նու­թեան. կը խոր­հին, թէ բա­նագ­նաց Ճոն Քե­րին թոյլ գտնուած է. ա­նոնք կ՚ակն­կա­լէին, որ ա­ռա­ւել սեղ­մում­նե­րու են­թար­կուե­լու էր Ի­րա­նը, որ­պէս­զի հրա­ժա­րի հիւ­լէա­կան ռումբ պատ­րաս­տե­լէ. կ՚ակն­կա­լէին նո՛յ­նիսկ պա­տե­րազ­մե­լու հա­ւա­նա­կա­նու­թեան մը մա­սին։

Բուն խնդի­րը սա­կայն, հան­րա­պե­տա­կան­նե­րուն հա­նած աղ­մու­կը չէ, այլ նո՛յ­նիսկ Նա­խա­գահ Օ­պա­ման եւ Ճոն Քե­րին ամ­բող­ջա­կան ինք­նավս­տա­հու­թիւն չու­նին, որ ի­րան­ցիք ան­կե՞ղծ են, թէ ոչ կը կեղ­ծեն ան­կեղծ ըլ­լալ։ Ա­յսու­հան­դերձ, ա­նոնց դիր­քո­րո­շու­մը հան­րա­պե­տա­կան­նե­րէն ա­ւե­լի նա­խընտ­րե­լի է, քա­նի որ ա­նոնք պատ­րաս­տա­կա­մու­թիւն կը յայտ­նեն ի­րենց դիր­քը փո­խե­լու ան­մի­ջա­պէս, երբ հա­մո­զում գոյացնեն, թէ հա­մա­ձայ­նու­թեան պայ­ման­նե­րը չեն յար­գուիր, ին­չո՞ւ ի յա­ռա­ջա­գու­նէ դա­տա­պար­տել Թեհ­րա­նը, որ յօ­ժա­րած է դրուած պայ­ման­նե­րուն, ին­չո՞ւ նոր սեղ­մում­նե­րու են­թար­կել զայն, նոյ­նիսկ՝ պա­տե­րազմ հռչա­կել, երբ տա­կա­ւին կան­խա­հաս է եւ այժմ ա­ւե­լի վտան­գա­ւոր է ա­մէն տե­սակ ծայ­րա­յե­ղու­թեանց դի­մե­լը։

Յե­տոյ նկա­տի ու­նե­նանք Ի­րա­նը, ո­րուն գե­րա­գոյն ղե­կա­վա­րը՝ Ա­յէ­թուլ­լահ Ա­լի Խա­մա­նէ­յ, որ հա­մա­ձայ­նու­թեան կնքու­մէն ան­մի­ջա­պէս ետք անս­պա­սե­լի յայ­տա­րա­րու­թիւն մը ը­րաւ, ը­սե­լով, թէ իր եր­կի­րը, այս կնքու­մէն ետք չի փո­խեր իր քա­ղա­քա­կա­նու­թիւ­նը Միա­ցեալ Նա­հանգ­նե­րու հան­դէպ, ինչ որ կը նշա­նա­կէ, թէ ինքն ալ զգու­շու­թեամբ կը նա­յի նոր ի­րա­կա­նու­թեան։

Գա­լով ու­րիշ պե­տու­թեանց դիր­քա­ւոր­ման, ա­տի­կա կա­րե­ւոր չենք նկա­տեր։ Ա­յսու­հան­դերձ, կ՚ար­ժէ յի­շել մի­միայն Իս­րա­յէ­լը, պզտիկ պե­տու­թիւն մը, ո­րուն վար­չա­պե­տը՝ Պե­նիա­մին Նե­թա­նի­յա­հուն ան­գամ մը եւս ծայ­րա­յե­ղա­կան ո­րո­շում­ներ ար­ձա­կե­լու ան­զուսպ կա­րի­քը կը տես­նէ եւ կ՚ար­տա­յայ­տուի, այն տպա­ւո­րու­թիւ­նը նկրտե­լով ձգել, թէ ի՛նք եւս, վեց հզօր պե­տու­թեանց կար­գին դա­սուած պե­տու­թեան մը ղե­կա­վարն է…։

Ու­րիշ դժգո­հու­թիւն մըն է այն ի­րո­ղու­թիւ­նը, որ Թեհ­րան նոյ­նիսկ տնտե­սա­կան ծանր ճնշում­նե­րու են­թար­կուած օ­րե­րուն, կա­նո­նա­ւո­րա­պէս նիւ­թա­պէս կ՚օ­ժան­դա­կէր «Հիզ­պուլ­լահ»ին։ Հե­տե­ւա­բար, ո­մանք կ՚են­թադ­րեն, որ հի­մա սեղ­մում­նե­րուն վե­րա­ցու­մով, Ի­րան տնտե­սա­կա­նօ­րէն զօ­րա­նա­լով ա­ւե­լի պի­տի օ­ժան­դա­կէ ո­րո՛ւ որ ու­զէ։

CIA կը հա­ւա­տայ, որ ի­րան­ցիք ար­դէն 2013 թուա­կա­նին մէկ կող­մ դ­րած են ո­րե­ւէ հիւ­լէա­կան զէնք պատ­րաս­տե­լու ա­մէն ծրա­գիր։ Այ­սու­հան­դերձ, շա­տե­րու մտքին մէջ այն գա­ղա­փա­րը տեղ գտած է, թէ Թեհ­րան ուշ կամ կա­նուխ պի­տի տի­րա­նայ իր հիւ­լէա­կան զէնք­ե­րուն, ե­թէ ու­զէ։ Մի՛ մո­ռնաք, որ Իս­րա­յէլ ար­դէն տի­րա­ցած է Հիւ­սի­սա­յին Քո­րէա­յին, սուտ խօ­սած է եւ տի­րա­ցած է։ Ա­ւե­լի՛ն. այս յե­ղե­ղուած ու չար­չա­րուած հար­ցը ո­մանց չա­փա­զան­ցա­ծին չափ ալ վտան­գա­ւոր չէ, ա­հա թէ ին­չո՛ւ։

Ար­դա­րեւ, թէեւ հա­մա­ձայ­նու­թիւ­նը Ի­րա­նը պի­տի զօ­րաց­նէ, բայց եր­կիրն ալ միա­ժա­մա­նակ պի­տի բա­ցուի աշ­խար­հին։ Ա­հա՛, հո՛ս կը կա­յա­նայ գլխա­ւոր հար­ցը, որ պէտք է պար­զել։

«Թայմ» շա­բա­թա­թեր­թի գլխա­ւոր աշ­խա­տա­կից­նե­րէն Ճօ Քլայն ի մի­ջի այ­լոց կը գրէ, թէ ինք 2001 եւ 2009 թուա­կան­նե­րուն այ­ցե­լած է Ի­րան ու զար­մա­ցած՝ երկ­րին բնակ­չու­թեան հա­ւա­քա­կան հո­գե­բա­նու­թեան դրա­կան փո­փո­խու­թեան ի տես, այլ խօս­քով՝ ա­նոնք՝ ի­րան­ցի­նե­րը կը ցու­ցա­բե­րեն ու­շագ­րաւ ձգտում մը աշ­խար­հին բա­ցուե­լու. ա­սի­կա կեն­սա­կան հիմ­նա­կէտ մըն է, որ հետզ­հե­տէ ա­ւե­լի պի­տի խստա­նայ։ Ինչ որ եր­բեմ­նի նա­խա­գահ Նիք­սը­նի օ­րով, շնոր­հիւ Տքթ. Հեն­րի Քի­սին­ճը­րի ի­րա­կա­նա­ցաւ Չի­նաս­տա­նի մէջ, այս օ­րե­րուն պա­տա­հե­լու վրայ է Ի­րա­նի մէջ։ Այս ան­գամ Նա­խա­գահ Օ­պա­մա լա՛ւ դիր­քի վրայ է եւ Ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րար Ճոն Քե­րի լաւ դե­րա­կա­տա­րու­թիւն ու­նե­ցաւ։ Այն ա­տեն Նիք­սընն ու Քի­սին­ճը­րը ծան­րօ­րէն քննա­դա­տուե­ցան, բայց ըլ­լա­լի­քը ե­ղաւ։ Հի­մա ալ Օ­պա­ման ու Քե­րին ա­սոր-ա­նոր խծբծան­քին տե­ղի կու տան, բայց ըլ­լա­լի­քը պի­տի ըլ­լայ…։

Ներ­հա­կա­բար Հիւ­սի­սա­յին Քո­րէա­յին, որ սուտ խօ­սե­ցաւ իր ա­տե­նին, այ­սօր Ա­յէ­թուլ­լահ Ա­լի Խա­մա­նէյ յայ­տա­րա­րեց, թէ՝ «Սինլ­քոր ըլ­լա­լէն ա­ւե­լի լաւ է աշ­խար­հին բա­ցուի­լը»։

ՏՔԹ. ՆՈՒ­ՊԱՐ ՊԷՐ­ՊԷ­ՐԵԱՆ