ԱՆՎԵՐՋ ՍՊԱՍՈՒՄՆԵՐ

Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի հա­կա­մար­տու­թեան կար­գա­ւոր­ման գոր­ծըն­թա­ցը 2016-ի տա­րե­մու­տի դրու­թեամբ կը շա­րու­նա­կէ ան­մի­ջա­կան ու­շադ­րու­թեան ա­ռար­կայ մնալ մի­ջազ­գա­յին գետ­նի վրայ։ ԵԱՀԿ-ի Մինս­քեան խմբա­կի ա­մե­րի­կա­ցի հա­մա­նա­խա­գահ դես­պան Ճէյմս Ո­ւոր­լիք տե­ղե­կե­ցուց, թէ նա­խըն­թաց օր Ո­ւա­շինկ­թը­նի մէջ քննար­կում­ներ տե­ղի ու­նե­ցած են ղա­րա­բա­ղեան հիմ­նախնդ­րին շուրջ։ Ա­մե­րի­կա­ցի դի­ւա­նա­գէ­տը այդ քննար­կում­նե­րը ո­րա­կեց հիա­նա­լի, սա­կայն բա­ցատ­րու­թիւն­ներ չտուաւ ա­նոնց մաս­նա­կից­նե­րուն շուրջ։

Եւ­րո­պա­յի զա­նա­զան կա­ռոյց­ներն ալ վեր­ջին օ­րե­րուն յայ­տա­րա­րու­թիւն­նե­րով հան­դէս ե­կան նոյն նիւ­թին շուրջ։ Պրիւք­սէ­լի մէջ տե­ղի ու­նե­ցած Եւ­րո­միու­թիւն-Հա­յաս­տան հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թեան խոր­հուր­դի նիս­տին յա­ջոր­դած մամ­լոյ ա­սու­լի­սին ժա­մա­նակ անդ­րա­դարձ կա­տա­րուե­ցաւ հիմ­նախնդ­րին։ Եւ­րո­միու­թեան խոր­հուր­դի շրջա­նա­յին նա­խա­գահ երկ­րի՝ Հո­լան­տա­յի Ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րար Պերթ Քուն­տերս յայտ­նեց, թէ Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի հա­կա­մար­տու­թեան խա­ղաղ կար­գա­ւո­րու­մը կը մնայ Եւ­րո­միու­թեան ա­ռաջ­նա­հեր­թու­թիւն­նե­րու շար­քին։ Հա­յաս­տա­նի Ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րար Ե­դուարդ Նալ­պան­տեա­նի հետ սար­քած հա­մա­տեղ մամ­լոյ ա­սու­լի­սին ըն­թաց­քին հո­լան­տա­ցի նա­խա­րա­րը ընդգ­ծեց, թէ Պրիւք­սէ­լի բա­նակ­ցու­թիւն­նե­րուն ժա­մա­նակ անդ­րա­դարձ կա­տա­րուած է նաեւ Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի հիմ­նախնդ­րին ու կար­գա­ւոր­ման հե­ռան­կար­նե­րուն։ Ըստ ի­րեն, Եւ­րո­միու­թիւ­նը ա­ռաջ­նա­հերթ կը նկա­տէ հա­կա­մար­տու­թեան խա­ղաղ կար­գա­ւո­րու­մը եւ ա­նըն­դու­նե­լի՝ առ­կայ կար­գա­վի­ճա­կի պահ­պա­նու­մը։ Քուն­տերս տե­ղե­կա­ցուց, որ քննար­կուած են սահ­մա­նա­յին բա­խում­նե­րու վե­րահսկ­ման դրու­թիւն­նե­րու հար­ցե­րը։ Շփման գծի եւ Հա­յաս­տա­նի սահ­ման­նե­րուն ի­րա­վի­ճա­կը կը մնան լուրջ մտա­հո­գու­թեան ա­ռար­կայ։ Եւ­րո­միու­թիւ­նը հեր­թա­կան ան­գամ զսպուա­ծու­թեան կոչ կ՚ուղ­ղէ ու կը վե­րա­հաս­տա­տէ ա­ջակ­ցու­թիւ­նը ԵԱՀԿ-ի Մինս­քեան խմբա­կի հո­վա­նա­ւո­րու­թեան ներ­քեւ ըն­թա­ցող բա­նակ­ցու­թիւն­նե­րուն։ Եւ­րո­միու­թիւ­նը միեւ­նոյն ժա­մա­նակ Հա­յաս­տա­նին եւ Ատր­պէյ­ճա­նին կոչ կ՚ուղ­ղէ, որ­պէս­զի երկ­խօ­սու­թիւ­նը շա­րու­նա­կեն, նե­րա­ռեալ նա­խա­գահ­նե­րու մա­կար­դա­կով։ ԵՄ հաս­տա­տած է իր պատ­րաս­տա­կա­մու­թիւ­նը՝ ա­ջակ­ցե­լու հաշ­տու­թեան գոր­ծըն­թա­ցի ջան­քե­րուն, ինչ­պէս նաեւ օգ­նու­թիւն ցու­ցա­բե­րե­լու  հա­կա­մար­տու­թե­նէն վնա­սուած շրջան­նե­րու վե­րա­կանգն­ման ու վե­րա­կա­ռուց­ման՝ խա­ղա­ղու­թեան հա­մա­ձայ­նա­գի­րը ձեռք բե­րե­լէ վերջ։

Իր կար­գին, Ե­դուարդ Նալ­պան­տեան Պրիւք­սէ­լի ժո­ղո­վին ժա­մա­նակ հա­մա­ռօտ ներ­կա­յա­ցուց բա­նակ­ցա­յին գոր­ծըն­թա­ցի վեր­ջին զար­գա­ցում­նե­րը, ան­ցեալ տա­րե­վեր­ջին տե­ղի ու­նե­ցած նա­խա­գահ­նե­րու հան­դիպ­ման ար­դիւնք­նե­րը։ Ըստ ի­րեն, Մինս­քեան խմբա­կի հա­մա­նա­խա­գահ­նե­րը հաս­ցէա­կան կո­չեր ուղ­ղած են Ատր­պէյ­ճա­նին, որ­պէս­զի յար­գէ հրա­դա­դա­րի հա­մա­ձայ­նա­գի­րը, հա­կա­մար­տու­թեան խա­ղաղ կար­գա­ւոր­ման յանձ­նա­ռու­թիւն­նե­րը, չխո­չըն­դո­տէ բա­նակ­ցա­յին գոր­ծըն­թա­ցը ու հա­մա­ձայ­նի հրա­դա­դա­րի խախ­տում­նե­րու հե­տաքն­նու­թեան դրու­թեան մը ստեղծ­ման։ Նալ­պան­տեան վստա­հե­ցուց, որ Հա­յաս­տան ԵԱՀԿ-ի Մինս­քեան խմբա­կի հա­մա­նա­խա­գահ­նե­րուն հետ պի­տի շա­րու­նա­կէ հա­մա­տեղ ջան­քե­րը՝ ղա­րա­բա­ղեան հա­կա­մար­տու­թեան բա­ցա­ռա­պէս խա­ղաղ կար­գա­ւոր­ման հա­մար։

Բաց աս­տի, Սթրազ­պուր­կի մէջ ալ տե­ղի ու­նե­ցաւ Եւ­րո­միու­թիւն-Հա­յաս­տան խորհր­դա­րա­նա­կան հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թեան յանձ­նա­ժո­ղո­վին հեր­թա­կան նիս­տը, ո­րու ա­ւար­տին ըն­դու­նուե­ցաւ եզ­րա­փա­կիչ յայ­տա­րա­րու­թիւն։ Հա­յաս­տա­նի Ազ­գա­յին ժո­ղո­վի պա­տուի­րա­կու­թեան մաս­նակ­ցու­թեամբ տե­ղի ու­նե­ցան այս բա­նակ­ցու­թիւն­նե­րը, ո­րոնց ա­ւար­տին ըն­դու­նուած յայ­տա­րա­րու­թեան մէջ ընդգ­ծուե­ցաւ, որ Եւ­րո­խորհր­դա­րա­նը Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի հիմ­նախնդ­րին շուրջ լիար­ժէ­քօ­րէն կ՚ա­ջակ­ցի ԵԱՀԿ-ի Մինս­քեան խմբա­կին կող­մէ հո­վա­նա­ւո­րուած բա­նակ­ցա­յին գոր­ծըն­թա­ցին։ Օ­րա­կար­գի վրայ ե­կած են նաեւ տա­րած­քաշր­ջա­նա­յին անվ­տան­գու­թեան եւ Թուր­քիա-Հա­յաս­տան յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րուն շուրջ նիւ­թեր։ Եւ­րո­խորհր­դա­րա­նի ար­տա­քին յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րու յանձ­նա­ժո­ղո­վին մօտ, յանձ­նա­ժո­ղո­վի նա­խա­գահ Էլ­մար Պրո­քի նա­խա­գա­հու­թեամբ տե­ղի ու­նե­ցան կար­ծի­քի փո­խա­նա­կում­նե­րը՝ օ­րա­կար­գա­յին նիւ­թե­րուն շուրջ։

Քննար­կում­նե­րու ա­ւար­տին հրա­պա­րա­կուած հա­մա­տեղ եզ­րա­փա­կիչ յայ­տա­րա­րու­թեան մէջ անդ­րա­դարձ կա­տա­րուե­ցաւ միջ­խորհր­դա­րա­նա­կան այլ կազ­մա­կեր­պու­թիւն­նե­րու մօտ Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի հա­կա­մար­տու­թեան շուրջ ըն­թա­ցող մտա­հո­գիչ քննար­կում­նե­րուն։ Եւ­րո­խորհր­դա­րա­նը շեշ­տեց, թէ ԵԱՀԿ-ի Մինս­քեան խմբա­կի հա­մա­նա­խա­գահ­նե­րու հո­վա­նա­ւո­րու­թեան ներ­քեւ ըն­թա­ցող բա­նակ­ցա­յին գոր­ծըն­թա­ցը մի­ջազ­գայ­նօ­րէն ճանչ­ցուած միակ ձե­ւա­չափն է՝ հա­կա­մար­տու­թեան կար­գա­ւոր­ման հա­մար։ Հե­տե­ւա­բար Եւ­րո­խորհր­դա­րա­նը այս ուղ­ղու­թեամբ մե­ծա­պէս կը խրա­խու­սէ հա­մաեւ­րո­պա­կան ու մի­ջազ­գա­յին այլ կա­ռոյց­նե­րը՝ որ­պէս­զի հա­մա­հունչ ըլ­լան ԵԱՀԿ-ի Մինս­քեան խմբա­կի հա­մա­նա­խա­գահ­նե­րու յայ­տա­րա­րու­թիւն­նե­րուն, Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի վե­րա­բե­րեալ ի­րենց տե­սա­կէտ­նե­րուն եւ բա­նա­ձե­ւե­րուն մէջ, որ­պէս­զի այդ ձե­ւով նպաս­տեն հա­կա­մար­տու­թեան խա­ղաղ կար­գա­ւոր­ման։ Նոյն յայ­տա­րա­րու­թեան մէջ խոր ափ­սո­սանք յայտ­նուած է հրա­դա­դա­րի խախ­տում­նե­րուն շուրջ, ո­րոնք կը շա­րու­նա­կուին պատ­ճառ դառ­նա­լով մարդ­կա­յին կո­րուստ­նե­րու։ Ընդգ­ծուած է, որ ան­կա­րե­լի է ո­րե­ւէ ար­դա­րա­ցում գտնել կող­մե­րու ան­մեղ քա­ղա­քա­ցի­նե­րու մա­հուան ու վի­րա­ւոր­ման դէպ­քե­րուն հա­մար։ Շեշ­տուած է, որ Հա­յաս­տան հա­մա­ձայ­նած է քննար­կել հե­տաքն­նու­թեան դրու­թիւն մշա­կե­լու ման­րա­մաս­նու­թիւն­նե­րը ու յոր­դո­րուած է, որ­պէս­զի Ատր­պէյ­ճանն ալ վա­րուի նոյն ձե­ւով։ Եւ­րո­խորհր­դա­րա­նը, միեւ­նոյն ժա­մա­նակ, Եւ­րո­միու­թե­նէն կ՚ակն­կա­լէ ա­ռա­ւել աշ­խոյժ դե­րա­կա­տա­րու­թիւն ու­նե­նալ՝ վստա­հու­թեան մթնո­լոր­տի ստեղծ­ման ուղ­ղեալ մի­ջո­ցա­ռում­նե­րուն ա­ջակ­ցե­լու ուղ­ղու­թեամբ, ինչ որ պի­տի նպաս­տէ խա­ղա­ղու­թեան, հաշ­տեց­ման եւ վստա­հու­թեան։ Վեր­ջին լա­րուա­ծու­թիւն­նե­րը կ՚ա­պա­ցու­ցա­նեն, որ կար­գա­վի­ճա­կը դար­ձած է ան­կա­յուն ու չի կրնար այ­լընտ­րանք մը դառ­նալ խա­ղաղ կար­գա­ւոր­ման։

Եւ­րո­պա­կան կա­ռոյց­նե­րէն հնչած այս յայ­տա­րա­րու­թիւն­նե­րուն զու­գա­հեռ՝ վեր­ջին օ­րե­րուն ղա­րա­բա­ղեան հար­ցը շօ­շա­փուե­ցաւ նաեւ Տա­ւո­սի մէջ՝ Վար­չա­պետ Ահ­մէտ Տա­վու­տօղ­լուի եւ Ատր­պէյ­ճա­նի Նա­խա­գահ Իլ­համ Ա­լիե­ւի տե­սակ­ցու­թեան ըն­թաց­քին։ Տա­վու­տօղ­լու այս առ­թիւ յայ­տա­րա­րեց, թէ ա­հա­բեկ­չա­կան սպառ­նա­լիք­ներն ու սա­ռե­ցեալ հա­կա­մար­տու­թիւն­նե­րը վտան­գա­ւոր ի­րա­վի­ճակ մը կը ստեղ­ծեն Թուր­քիոյ շուրջ։ Խօ­սե­լով կա­յու­նու­թեան հաս­նե­լու ուղ­ղեալ Թուր­քիոյ ձգտում­նե­րուն մա­սին՝ Տա­վու­տօղ­լու մաս­նա­ւո­րա­պէս յի­շե­ցուց Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի եւ Աբ­խա­զիոյ հիմ­նախն­դիր­նե­րը, տա­րած­քաշր­ջա­նէ ներս առ­կայ սա­ռե­ցեալ հա­կա­մար­տու­թիւն­նե­րու շար­քին։ Այդ հա­կա­մար­տու­թիւն­նե­րը վտան­գա­ւոր են տա­րած­քաշր­ջա­նին տե­սա­կէ­տէ ու վտանգ կայ, որ ա­մէն պահ կրնան վերս­տին բռնկիլ։

Մինս­քեան խմբա­կի հա­մա­նա­խա­գահ եր­կիր­նե­րէն Ֆրան­սա­յի մէջ ալ կար­գա­ւոր­ման գոր­ծըն­թա­ցի վե­րա­բե­րեալ կ՚ապ­րուին նոր խմո­րում­ներ։ Ֆրան­սա-Ղա­րա­բաղ բա­րե­կա­մու­թեան խում­բը վեր­ջին օ­րե­րուն տե­ղե­կա­ցուց, թէ ֆրան­սա­կան քա­ղա­քա­կան դա­սը հա­մա­կար­ծիք է Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի հար­ցին շուրջ։ Վեր­ջերս Ֆրան­սա-Ղա­րա­բաղ բա­րե­կա­մու­թեան շրջա­նա­կը ընդ­լայ­նուած է շարք մը ե­րես­փո­խան­նե­րով, ո­րոնք կը պատ­կա­նին Ըն­կեր­վա­րա­կան կու­սակ­ցու­թեան, որ իշ­խա­նու­թեան գլուխ կը գտնուի Ֆրան­սա­յի մէջ։ Ըստ յի­շեալ յայ­տա­րա­րու­թեան, այս ե­րե­ւոյ­թը ակն­յայտ կը դարձ­նէ ղա­րա­բա­ղեան հար­ցի ճշգրիտ ըմբռ­նու­մը ֆրան­սա­կան քա­ղա­քա­կան դա­սուն կող­մէ եւ թոյլ կու տայ ա­ւե­լի յստա­կօ­րէն ար­տա­յայ­տուե­լու՝ ֆրան­սա­կան քա­ղա­քա­ցիա­կան հա­սա­րա­կու­թեան Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի նկատ­մամբ դիր­քո­րոշ­ման շուրջ։

Ֆրան­սա-Ղա­րա­բաղ բա­րե­կա­մու­թեան շրջա­նա­կին մէջ ընդգր­կուած գոր­ծիչ­նե­րուն թի­ւը հա­սած է 48-ի։

Զուի­ցե­րիոյ Պեռն քա­ղա­քին մէջ ան­ցեալ տա­րե­վեր­ջին, ԵԱՀԿ-ի Մինս­քեան խմբա­կի հա­մա­նա­խա­գահ­նե­րուն միջ­նոր­դու­թեամբ տե­սակ­ցած էին Հա­յաս­տա­նի Նա­խա­գահ Սերժ Սարգ­սեան եւ Ատր­պէյ­ճա­նի Նա­խա­գահ Իլ­համ Ա­լիեւ։ Ատր­պէյ­ճա­նի Ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րար Էլ­մար Մա­մէ­տեա­րով թէեւ դրա­կան գնա­հա­տա­կան մը տուած էր այդ տե­սակ­ցու­թեան, սա­կայն յա­ջոր­դող շրջա­նին ի­րա­դար­ձու­թիւն­նե­րը այդ­քան ալ դրա­կան չէին ե­ղած։ Ատր­պէյ­ճա­նի կող­մէ ան­մի­ջա­պէս յա­ջոր­դած էին հրա­դա­դա­րի խախ­տում­նե­րը։ Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի Պաշտ­պա­նու­թեան նա­խա­րար Լե­ւոն Մնա­ցա­կա­նեան այդ օ­րե­րուն յայտ­նած էր, թէ Ատր­պէյ­ճան ընտ­րած է ի­րա­վի­ճա­կը պա­տե­րազ­մա­կա­նի մօ­տեց­նե­լու ճա­նա­պար­հը։ Իր կար­գին, Հա­յաս­տա­նի մէջ իշ­խա­նու­թեան գլուխ գտնուող Հան­րա­պե­տա­կան կու­սակ­ցու­թեան խորհր­դա­րա­նա­կան խմբակ­ցու­թեան ղե­կա­վար Վահ­րամ Պաղ­տա­սա­րեանն ալ նշած էր, թէ տպա­ւո­րու­թիւն կը ստեղ­ծուի, որ Ատր­պէյ­ճա­նի բա­նա­կը չ՚են­թար­կուիր Ա­լիե­ւին։ ԱՄՆ-էն գոնկ­րէ­սա­կան­ներ այդ ի­րա­դար­ձու­թիւն­նե­րուն զու­գա­հեռ հան­դէս ե­կած էին նա­խա­ձեռ­նու­թիւ­նով մը, ո­րու հի­ման վրայ այս տա­րե­մու­տին Ճէյմս Ո­ւոր­լի­քի մաս­նակ­ցու­թեամբ դռնփակ քննար­կում մը տե­ղի ու­նե­ցած էր ԱՄՆ-ի գոնկ­րէ­սէն ներս։ Բաց աս­տի, ԱՄՆ-ի Ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րա­րու­թեան բան­բեր Ճոն Քըր­պի յայտ­նած էր, թէ Ո­ւա­շինկ­թըն հաս­տատ նպա­տա­կադ­րում ու­նի Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի հա­կա­մար­տու­թեան խա­ղաղ լուծ­ման ուղ­ղու­թեամբ։ Ան ը­սած էր, թէ ա­մե­րի­կեան կող­մը կը սա­տա­րէ այն ա­ռա­ջարկ­նե­րուն, ո­րոնք շփման գծին վրայ բռնու­թեան սպառ­նա­լիք­նե­րու նուա­զե­ցու­մը կը նա­խա­տե­սեն։

Փա­րի­զի եւ Ո­ւա­շինկ­թը­նի այս ի­րա­դար­ձու­թիւն­նե­րուն ա­ռըն­թեր, ԵԱՀԿ-ի Մինս­քեան խմբա­կի եր­րորդ հա­մա­նա­խա­գա­հին՝ Մոս­կուա­յի կող­մէ ալ վեր­ջին օ­րե­րուն բարձ­րա­ձայ­նուե­ցան կար­ծիք­ներ։ ԵԱՀԿ-ի մօտ Ռու­սաս­տա­նի մշտա­կան ներ­կա­յա­ցու­ցիչ Ա­լեք­սանտր Լու­քա­շե­ւիչ անդ­րա­դար­ձաւ հիմ­նախնդ­րին։ Ըստ ի­րեն, Ռու­սաս­տան կ՚ակն­կա­լէ, որ Հա­յաս­տան եւ Ատր­պէյ­ճան պի­տի կա­րե­նան ա­ռար­կա­յա­կան երկ­խօ­սու­թեան հաս­նիլ Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի հա­կա­մար­տու­թեան կար­գա­ւոր­ման սկզբունք­նե­րուն շուրջ։

Միւս կող­մէ, ե­րէկ, Հա­յաս­տա­նի Պաշտ­պա­նու­թեան նա­խա­րար Սէյ­րան Օ­հա­նեան տե­սակ­ցե­ցաւ ԵԱՀԿ-ի Մինս­քեան խմբա­կի շրջա­նա­յին նա­խա­գա­հի յա­տուկ ներ­կա­յա­ցու­ցիչ դես­պան Ան­ճէյ Կասպր­չի­կի հետ։ Այս առ­թիւ քննար­կուե­ցաւ Հա­յաս­տան-Ատր­պէյ­ճան սահ­մա­նի եւ Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բաղ-Ատր­պէյ­ճան շփման գծի առ­կայ ի­րա­վի­ճա­կը։ Սէյ­րան Օ­հա­նեան հեր­թա­կան ան­գամ նշեց ի­րա­վի­ճա­կի վե­րահս­կո­ղու­թիւ­նը ու­ժե­ղաց­նե­լու նպա­տա­կով հե­տաքն­նա­կան մի­ջազ­գա­յին դրու­թիւն­նե­րու մշակ­ման անհ­րա­ժեշ­տու­թիւ­նը։ Կասպր­չիկն ալ մտա­հո­գու­թիւն յայտ­նեց ի­րա­վի­ճա­կի պար­բե­րա­կան սրման վե­րա­բե­րեալ ու խոս­տա­ցաւ ձեռ­նար­կել հա­մա­պա­տաս­խան քայ­լե­րու։