ՍԵԼԻՆԱ ՏՈՂԱՆ ԵՒ ԿԱՐՕ ՓԱՅԼԱՆ. ԵՐԿՈՒ ՏԱՐԲԵՐ ՃԱՆԱՊԱՐՀՆԵՐ

Թուր­քիոյ խորհր­դա­րա­նա­կան ընտ­րու­թիւն­նե­րու ար­դիւն­քով հայ պատ­գա­մա­ւոր­ներ կը հաս­նէին խորհր­դա­րան: Բնա­կան է, որ ա­նոնց ընտ­րու­թիւ­նը կը բա­նար նոր շրջան մը Թուր­քիոյ հա­յոց ի­րա­կա­նու­թեան մէջ: Պոլ­սա­հա­յու­թեան հա­մար թէեւ զար­մա­նա­լի չէր ա­նոնց ընտ­րու­թիւ­նը, տրուած ըլ­լա­լով, որ ա­միս­ներ տե­ւած ընտ­րա­կան ար­շաւ­նե­րէն ետք հասկ­նա­լի էր, որ թրքա­կան կու­սակ­ցու­թիւն­նե­րը խորհր­դա­րան հաս­նե­լով տեղ պի­տի տա­յին, ի­րենց ցու­ցակ­նե­րուն մէջ ե­ղող հայ թեկ­նա­ծու­նե­րուն: Սե­լի­նա Տո­ղան, Կա­րօ Փայ­լան եւ Մար­գար Է­սա­յեան նոր ե­րանգ պի­տի ա­ւելց­նէին պոլ­սա­հա­յոց ընդ­հա­նուր ի­րա­կա­նու­թեան մէջ: Սփիւռ­քի ու նաեւ Հա­յաս­տա­նի հա­մար ա­նոնց ընտ­րու­թիւ­նը անս­պա­սե­լի էր: Տա­կա­ւին տա­րի­ներ ա­ռաջ, երբ խօսք եր­թար Թուր­քիոյ քա­ղա­քա­կան կեան­քին մէջ հա­յե­րու մաս­նակ­ցու­թեան մա­սին, այդ խօ­սակ­ցու­թիւն­նե­րը կրնա­յին լա­ւա­գոյն պա­րա­գա­յին հա­մա­րուիլ հէ­քեա­թի ժան­րի ման­րա­վէ­պեր:

Այ­սօր նոր ի­րա­վի­ճակ կայ Թուր­քիոյ մէջ: Ու այդ ի­րա­վի­ճա­կին մէջ գրանցուող իւ­րա­քան­չիւր շար­ժում, խօսք եւ յայ­տա­րա­րու­թիւն իր կա­րե­ւոր տե­ղը կը գտնէ հա­յաշ­խար­հի լրա­տուա­կան եւ քա­ղա­քա­կան հար­թակ­նե­րուն վրայ:

Թրքա­հայ պատ­գա­մա­ւոր­նե­րու ե­րե­ւու­մը, նոր հար­թու­թեան պի­տի տա­նէր հայ­կա­կան հար­ցի ընդ­հա­նուր եզ­րի պա­րու­նա­կին մէջ ըլ­լա­լիք գոր­ծու­նէու­թիւն­նե­րուն նա­խադ­րեալ­նե­րը:

Թէ ինչ­քա­նով այս գոր­ծիչ­նե­րը կը յա­ջո­ղին ի­րենց ու­սե­րուն ե­ղած բե­ռը ա­պա­հով եւ հան­դարտ քայ­լե­րով յա­ռաջ տա­նիլ, այդ մէ­կը պի­տի թո­ղունք ժա­մա­նա­կին: Չնա­յած ա­նոր, որ այ­սօր իսկ ե­րե­ւե­լի է ա­նոնց աշ­խա­տան­քի ընդ­հա­նուր ուղ­ղու­թիւն­նե­րուն մէջ առ­կայ ծան­րակ­շիռ տար­բե­րու­թիւն­նե­րը, բայց եւ այն­պէս վստահ պէտք է ըլ­լալ, որ տա­կա­ւին վաղ է ընդ­հա­նուր եզ­րա­կա­ցու­թիւն­նե­րու յան­գիլ:

Եր­կու Տար­բեր Ճա­նա­պարհ­ներ

Թուր­քիոյ մէջ այ­սօր գրան­ցուող ընդ­հա­նուր ի­րա­վի­ճա­կը կը ներ­կա­յաց­նէ բա­ւա­կան բարդ պատ­կեր մը: Մինչ երկ­րի ա­րե­ւե­լեան նա­հանգ­նե­րուն մէջ բա­նա­կին եւ ա­հա­բեկ­իչ­նե­րուն մի­ջեւ բա­խում­նե­րը կը շա­րու­նա­կուին, ան­դին ե­րե­ւե­լի է, որ քա­ղա­քա­կան հար­թա­կին վրայ եւս ընդ­հա­նուր պա­ռակ­տիչ մթնո­լորտ մը կը տի­րէ:

Քրդա­մէտ ՀՏՓ­-ի հայ ե­րես­փո­խան Կա­րօ Փայ­լան, իր ու­նե­ցած վեր­ջին ե­լոյթ­նե­րով կը փոր­ձէ սքան­տա­լա­յին յայ­տա­րա­րու­թիւն­ներ ըն­ե­լով եւ պա­պէն ա­ւե­լի պա­պա­կան ըլ­լա­լու մօ­տե­ցու­մով մը ներ­կա­յա­նալ, որ­պէս քիւրտ ժո­ղո­վուր­դի դա­տին պաշտ­պան եւ ջա­տա­գով:

Ի՞նչ կը պա­հան­ջեն քիւր­տե­րը: Ի՞նչ է ա­նոնց յստակ ծրա­գի­րը: Կամ դէ­պի ո՞ւր կրնայ տա­նիլ ա­նոնց պատ­րաս­տած «կե­րա­կու­ր­»ը:

Միամ­տու­թիւն է կար­ծել, որ այս հան-գը­րւա­նին ա­րեւմ­տեան ու­ժե­րուն կամ նոյ­նիսկ Մոս­կուա­յին հա­մար հար­ցա­կա­նի տակ առ­նուի Թուր­քիոյ մէջ կտրուկ փո­փո­խու­թիւն­նե­րու կամ տա­րած­քա­յին ամ­բող­ջա­կա­նու­թիւ­նը փո­խե­լու վար­կած­նե­րը:

Տիար­պա­քը­րի կամ այլ շրջան­նե­րու մէջ տե­ղի ու­նե­ցող դէպ­քե­րը հա­մա­րել ցե­ղաս­պա­նու­թիւն, առ­նուազն վի­րա­ւո­րա­կան է նախ եւ ա­ռաջ հա­յու­թեան հա­մար:

Տե­ղի ու­նե­ցա­ծը հա­յու­թեան կռի­ւը չէ: Ու ատ­կէ ան­դին յա­նուն քիւրտ զի­նեալ­նե­րուն թրքա­կան խորհր­դա­րա­նին ա­ռջեւ հա­յու­թեան շա­հե­րը պաշտ­պա­նո­ղի դե­րով (այդ դե­րը եւս պէտք է ըլ­լայ ու­սում­նա­սի­րուած) եւ աս­պա­րէզ կար­դալ ամ­բողջ հա­մա­կար­գի ե­րե­սին՝ այդ եւս Փան­չու­նիա­կան մօ­տե­ցում է:

Չա­փի զգա­ցո­ղու­թիւ­նը, բա­ռե­րու ընտ­րու­թիւ­նը, խօս­քը, ը­սե­լի­քը ու մա­նա­ւանդ գոր­ծը պէտք է ըլ­լան ու­սում­նա­սի­րուած:

Այս­պէս մինչ Սե­լի­նա Տո­ղան ճիշդ կը հա­մա­րէ Հա­յոց ցե­ղաս­պա­նու­թեան խնդի­րը տե­ղա­փո­խել ու խնդրի լուծ­ման մա­սին մտա­ծել նոյ­նինքն խորհր­դա­րա­նին մէջ, ան­դին Կա­րօ Փայ­լան գրգռիչ ե­լոյթ­ներ ու­նե­նա­լով ա­ւե­լիով կը լա­րէ ընդ­հա­նուր մթնո­լոր­տը:

Այ­սօր Հա­յաս­տա­նի գոր­ծիչ­ներն ան­գամ զգոյշ են քիւր­տե­րու վե­րա­բե­րեալ հար­ցե­րուն շուրջ, ալ ո՛ւր մնաց երբ քա­ղա­քա­կան գոր­ծի­չը Մուս­թա­ֆա Քե­մա­լի հիմ­նադ­րած Թուր­քիոյ խորհր­դա­րա­նին մէջ ոտ­քի կանգ­նի ու ձեռ­նոց նե­տէ իշ­խա­նու­թիւն­նե­րուն:

 Տե­ղին չեմ հա­մա­րեր բնու­թագ­րում­ներ ը­նել Կա­րօ Փայ­լա­նի գոր­ծու­նէու­թեան եւ ա­նոր ար­տա­սա­նած խօս­քե­րուն մա­սին: Բայց յստակ է, որ ա­նոր մօ­տե­ցում­նե­րը շա­հա­ւէտ չեն մա­նա­ւանդ թրքա­հա­յոց հա­մար:

Քա­ղա­քա­կան կեան­քին մէջ հե­րո­սու­թիւն­նե­րը կամ են­թադ­րեալ հե­րո­սա­կան նկրտում­նե­րը փակ ճա­նա­պարհ­նե­րու կրնան տա­նիլ:

Ու կա­րե­ւոր է նաեւ հասկ­նալ, թէ հա­կա­ռակ ա­նոր, որ Փայ­լան խորհր­դա­րան կը հաս­նէր քրդա­մէտ կու­սակ­ցու­թեան ձայ­նե­րով, ա­ւե­լի պի­տի յար­գուէր, ե­թէ քիւր­տե­րուն հետ պա­տա­հա­ծը ցե­ղաս­պա­նու­թիւն չո­րա­կէր:

Հար­ցում. Բո­լոր քիւր­տե­րը հա­մա­ձայն են ՓՔՔ­-ի տա­րած գոր­ծու­նէու­թեան:

Հար­ցում. Թուր­քիոյ քիւր­տե­րը ցայ­սօր, ո­րե­ւէ պաշ­տօ­նա­կան յայ­տա­րա­րու­թիւն կա­տա­րած են հայ ժո­ղո­վուր­դին ի­րենց հաս­ցու­ցած հա­րուած­նե­րուն, կամ առ­նուազն ըն­դու­նած են ի­րենց ու­սե­րուն բեռ դար­ձած «տխուր դէպ­քե­ր­»ու պա­տաս­խա­նա­տուու­թիւ­նը:

Վստահ եմ, թէ ճիշդ ու ար­դար պի­տի ըլ­լար, որ նախ­քան հռե­տո­րա­կան ե­լոյթ­ներ ու­նե­նա­լը, այս դի­տան­կիւ­նէն քննել հար­ցե­րը:

Պարզ ա­նոր հա­մար, որ Կա­րօ Փայ­լան Թուր­քիոյ խորհր­դա­րան հա­սած է, ոչ թէ իբ­րեւ քիւրտ ե­րես­փո­խան, այլ իբ­րեւ թրքա­հա­յ ե­րես­փո­խան:

Սփիւռ­քի եւ Հա­յա­ս­տա­նի մէջ Փայ­լա­նը «հե­րո­սու­թեա­ն» ա­թո­ռին բազ­մեց­նող յայ­տա­րա­րու­թիւն­նե­րը մէկ օ­րէն միւ­սը կրնան յօդս ցնդիլ, ե­թէ գործ­նա­կան գետ­նի վրայ ան չփոր­ձէ սա­տար կանգ­նիլ թրքա­հա­յոց ներ­քին ա­մե­նա­փոքր կար­ծուող բայց ա­մե­նաէա­կան հար­ցե­րու կար­գա­ւոր­ման:

Իս­կա­կան գոր­ծը ուր­կէ՞ կը սկսի:

Ա­հա ու­րիշ հար­ցում մը, ո­րուն հա­մար պէտք է պա­տաս­խա­նեն թրքա­հայ ե­րեք ե­րես­փո­խան­նե­րը:

Կա­րե­ւոր է նաեւ, որ ընդ­հա­նուր քա­ղա­քա­կան տե­ղա­շար­ժե­րուն մէջ ա­նոնք ճիգ թա­փեն հա­յու­թիւ­նը անվ­տանգ, ա­պա­հով եւ այս տագ­նա­պէն ա­ռանց կո­րուստ­նե­րու դուրս բե­րե­լու հա­մար:

Աս­կէ զատ հա­յու­թիւ­նը Հա­յաս­տա­նով եւ Սփիւռ­քով կը շա­րուան­կէ իր գոր­ծե­րը՝ կա­պուած հայ­կա­կան հար­ցի ընդ­հա­նուր հո­լո­վոյ­թին:

Այ­սօր թրքա­հա­յու­թիւ­նը եւ մաս­նա­ւո­րա­պէս պոլ­սա­հա­յու­թիւ­նը ոս­կի ա­ռիթ մը ու­նի ու տե­ղին չէ, որ Թուր­քիոյ խոր-հըր­դա­րան հա­սած հայ ե­րես­փո­խան­նե­րը այ­լոց հա­շիւ­նե­րը տես­նեն:

Սե­լի­նա Տո­ղա­նի ճամ­բան ճշմա­րիտ ճամ­բայ է:

Ան­կեղծ, ա­ռանց մեծ յա­ւակ­նու­թիւն­նե­րու եւ փոքր հար­ցե­րէն մին­չեւ էու­թէ­նա­կան հար­ցեր տա­նող ընդ­հա­նուր ա­պա­հով ճամ­բայ մը:

Իսկ Կա­րօ Փայ­լա­նի ճամ­բան լե­ցուն է ա­կան­նե­րով եւ վտանգ­նե­րով: Ու եր­բեք ա­տե­նը չէ, որ պոլ­սա­հա­յոց ընդ­հա­նուր անվ­տան­գու­թիւ­նը բարդ փոր­ձա­քա­րի վե­րա­ծուի:

Ի­րենք՝ պոլ­սա­հա­յե­րը լաւ գի­տեն ի­րենց ընդ­հա­նուր շա­հե­րու կի­զա­կէ­տը: Իսկ մենք, որ­պէս հա­յաս­տանբ­նակ, ու մա­նաւնդ Սփիւռ­քի մէջ ապ­րող հա­յեր, եր­բեք ի­րա­ւունք չու­նինք նոր հե­րոս­ներ փնտռե­լու թրքա­հա­յոց մէջ:

Քա­ղա­քա­կան կեան­քին մէջ ան­ցած են հե­րոս­նե­րու ժա­մա­նա­կը:

Այ­սօր փոքր գոր­ծե­րը, կամ Պոլ­սոյ մէջ դպրոց մը, թերթ մը, հայ­կա­կան օ­ճախ մը պա­հե­լը ար­դէն հա­մա­զօր են հե­րո­սու­թեան:

Զգոյշ ըլ­լանք եւ ճամ­բա­նե­րը ճիշդ ընտ­րենք:

ՍԱԳՕ ԱՐԵԱՆ

Ե­րե­ւան