ԱՂԲԱՀԱՆՈՒԹԵԱՆ ՀԱՐՑԸ ԿՐՆԱՅ ՏՈՒՆ ՂՐԿԵԼ ԼԻԲԱՆԱՆԻ ՎԱՐՉԱՊԵՏ ԹԱՄՄԱՍ ՍԱԼԱՄԸ
Վերջին շաբաթներուն Լիբանան այցելողները նկատած են, որ երկրին մէջ խնդրի վերածուած աղբահանութեան հարցը կրնայ քաղաքական տագնապի վերածուիլ: Մինչ 22 Օգոստոս Շաբաթ երեկոյ քաղաքացիական աքթիւիսթներ բողոքի մեծ հաւաք մը կատարեցին Պէյրութի սրտին վրայ գտնուող վարչապետարանին՝ «Մեծ Սարայլ»ին մօտ, անդին այսօր՝ Երկուշաբթի, մայրաքաղաքի բոլոր փողոցներուն մէջ երեւելի պիտի դառնան «աղբաբլրակ»ները: Մայրաքաղաք Պէյրութի մէջ աղբի հիմնահարցը օրակարգի նիւթ դարձաւ, երբ յատկապէս փակուեցաւ «Ալ Նահմէ» շրջանին մէջ եղող աղբանոցը: Շրջանի քաղաքացիները, որոնք ամիսեր տեւած իրենց բողոքի գիրերէն եւ յայտարարութւնններէն ետք փողոց իջան եւ յայտարարեցին, թէ յետ այսու ինչ որ ալ ըլլան պայմանները, իրենք արգելք պիտի հանդիսանան մայրաքաղաքի տարբեր հատուածներէ մեծ ծաւալներով աղբի կուտակման: Նշեմ, որ Լիբանանի աղբահանութեան հիմնական «Սուքլին» ընկերութեան պայմանագրին աւարտը եւս տագնապը աւելիով սրեց: Վերջին շուրջ քսան տարիներուն վերոնշեալ ընկերութիւնը անխափան կերպով կ՚իրականացնէր Պէյրութի եւ շրջակայից արուարձաններու աղբահանութիւնը: Այս ընկերութեան հովանիին տակ կը գործէին նաեւ հաւաքուած աղբը վերամշակելու գործարաններ, սակայն տարիներու ընթացքին Պէյրութի բնակչութեան աճին հետ կուտակուած աղբը կը շատնար եւ խնդիրը կը վերածուէր տագնապի: Աղբի վերամշակումը բաւարար կերպով չէր կատարուեր եւ այդ պատճառով Սայտայի եւ Պուրճ Համուտի (որոնք յետագային երկուքն ալ ժողովրդային բողոքի ալիքներուն առջեւ տեղի տալով փակուեցան), կը դառնային արդէն անօգտագործելի աղբաթափման կեդրոններ: Այսպէսով կը մնար միայն «Նահմէ» շրջանի աղբաթափման կեդրոնը եւ անոր փակումով երկրին մէջ ծայր կ՚առնէր աղբի համընդհանուր խնդիր մը, որ մինչեւ այս յօդուածին գրուիլը կը շարունակէ մնալ ընկերային ծանրագոյն տագնապ:
ԱՂԲԻ ՀԱՐՑԸ ՓՈՂՈՑ ԻՋԵՑՈՒՑ ՔԱՂԱՔԱՑԻԱԿԱՆ ՇԱՐԺՈՒՄՆԵՐԸ
Այս ընդհանուր ֆոնին վրայ երկրին մէջ գլուխ կը ցցէին քաղաքացիական մէկէ աւելի շարժումներ, որոնց անդամները տարբեր առիթներով նախօրօք բողոքի տասնեակ հաւաքներ կատարած էին: Այդ բողոքի հաւաքները կապ ունէին երկրին մէջ յարանուանական քաղաքական ընթացակարգի ջնջումի պահանջին, խորհրդրարանական ընտրութիւններու կազմակերպման, ուսուցիչներու ամսականներու յաւելման եւ նոր նախագահի ընտրութեան պահանջներուն հետ: Բայց քանի, որ աղբի խնդիրը կը յուզէր երկրի բոլոր խաւերը, այդ աքթիւիսթներու թիւը կը բազմանար եւ անոնք կը յաջողէին աւելի մեծ թիւով համակիրներ հաւաքել: Երկրին մէջ խմորուող այս շարժումները մինչեւ այս պահը երեւելի արդիւնքներ չեն գրանցած, սակայն անոնց աշխուժացումը կրնայ երկրին մէջ նոր հանգրուանի մը դուռը բանալ: Այս ընդհանուր պատկերին վրայ քաղաքական գլխաւոր ուժերը եւս կը փորձեն իրենց համար կարեւոր միաւորներ քաղել: Երեւելի ճիգեր կան տարիներու վրայ կուտակուած սխալները եւ աղբի ամբողջ տագնապը բեռցնել սիւննի մեծագոյն հատուածը ներկայացնող ուժին՝ «Ալ Մուսթաքպալ» հոսանքի ուսերուն, որոնց ղեկավար մարմիններուն վստահելի գործակիցն է Մայսարա Սըքքար անունով յայտնի գործարարը, որ «Սուքլին» ընկերութեան տնօրէնն է: Քննադատութիւններէն զերծ չեն նաեւ միւս բոլոր քաղաքական ուժերը՝ «Հիզպուլլահ»ը, «Ամալ»ը եւ «Յառաջդիմական» կուսակցութիւնը, որոնք այս կամ այն ձեւով լուռ վկայի դերով հանդէս գալով թոյլ տուած են, որ «Սուքլին» դառնայ Լիբանանի աղբահան «թագաւոր» ընկերութիւնը:
Նկատառելի է նաեւ, որ քրիստոնէական քաղաքական ուժերը, որոնք նախապայման կամ օրակարգ թելադրելու ուժ չունին այս իրավիճակին դիմաց, անզօր են եւ կը գոհանան սոսկ դատապարտումի յայտարարութիւններով:
Քաղաքացիական աքթիւիսթները այս իրավիճակէն օգտուելով է նաեւ, որ կը փորձեն բոլոր օրակարագերը միախառնել եւ այս կառավարութեան եւ իր պաշատօնավարութիւնը երկարաձգած խորհրդարանին տուն երթալը պահանջել:
ՊՈՒՐՃ ՀԱՄՈՒՏԻ ԱՂԲԱՆՈՑԻ ԽՆԴԻՐԸ
Պէյրութի սրտին վրայ եղող հայկական աւանը՝ Պուրճ Համուտը անմասն չէ մնացած աղբի խնդրէն: Պուրճ Համուտի ծովեզերքին մօտ եղող աղբաթափման կեդրոնը շուրջ քսան տարի պատուհաս հանդիսացած է շրջանի բնակիչներուն համար: 1997 թուականին շրջանի հայկական մարմիններուն եւ յատկապէս ՀՅԴ-ի բողոքի ցոյցերով այդ կայանը կը փակուէր: Աղբաթափման կայանը ներկայիս կը գրաւէ Պուրճ Համուտի ծովեզերեայ շրջանի 700 մեթր երկարութիւնը եւ անոր լայնքը կը հասնի 500 մեթրի: Աղբաթափման այս կեդրոնը փակուած է աւազով եւ վերածուած է 50 մեթր բարձրութիւն ունեցող բլրակի մը: Ժամանակ առ ժամանակ այդ աղբանոցին գարշահոտը կը լեցնէ ամբողջ շրջանը եւ կը ստեղծէ տհաճ ու ծանր մթնոլորտ մը: Երբ աղբի տագնապը երեւելի դարձաւ, քիչ չեղան այն բանբերները, որոնք խօսեցան Պուրճ Համուտի աղբանոցի վերաբացման մասին: Ու այս առիթով էր նաեւ, որ Լիբանանի խորհրդարանի Դաշնակցական անդամ՝ Յակոբ Բագրատունի տեղական տարբեր թերթերու խօսելով ըսաւ, թէ շրջանի բնակչութեան համար այդ աղբանոցին վերաբացումը անընդունելի ու կարմիր գիծ կը համարուի: Ասոր կողքին շրջանի քաղաքապետութիւնը ծրագիր պատրաստեց, որուն նպատակն էր վերջնականապէս լուծել աղբաթափման կայանին հարցը, որ սակայն մինչեւ այս պահը կը սպասէ կառավարութեան պատասխանին: Նոյն ծիրին մէջ հայ պատասխանատուներ այցելեցին Սայտայի շրջանի նախկին աղբանոց եղած վայրը, որ ներկայիս դարձած է ցանքի բոլոր արդիական պայմանները լրացնող հողաշերտ մը եւ կը գործէ ՄԱԿ-ի հովանաւորութեան ներքոյ:
ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹԻՒՆԸ ՎՏԱՆԳՈՒԱ՞Ծ
Աղբի խնդիրը այսօր Լիբանանի համար դարձած է լարուած ուժանակ մը: Այս ուժանակը որեւէ պահու կրնայ պայթիլ եւ պատճառ դառնալ քաղաքացիական սուր տագնապի մը, որուն հետեւանքով երկրի սիւննի մեծամասնութեան ներկայացուցիչ Վարչապետ Թամմամ Սալամ կրնայ ստիպուիլ հրաժարական տալ, առանց անոր ալ քաղաքական լարուած իրավիճակի մէջ եղող երկիրը տանելով ծայրը չերեւցող նոր սրացումներու: «Հիզպուլլահ», որ երկրի քաղաքական կեանքին կարեւորագոյն երկրորդ օղակն է, ցարդ նստած կը դիտէ եղելութիւնը: Երեւելի է նաեւ, որ այս խնդրին համար լուծում մը բերելու ուժ ունեցող միակ հաւաստի կողմը առայժմ սիւննի «Ալ Մուսթաքպալ» հոսանքն է, որուն առաջարկներուն հիման վրայ կարելի պիտի ըլլայ լուծումներու նոր հանգրուան մը թեւակոխել: Քաղաքական կողմերը սակայն, կը մոռնան կարեւոր մէկ բան: Անոնք կը մոռնան, որ համաժողովրդային պոռթկումի ալիքը կրնայ անդրանցնիլ բոլոր արգելքները: Անոնք նոյնպէս կ՚անտեսեն երկրի Առողջապահութեան նախարար Ուաէլ Ապու Ֆահուրի ըրած յայտարարութիւնները այն մասին, թէ եթէ աղբի խնդիրը միանագամընդմիշտ չլուծուի, ապա կրնայ թունաւորել երկիրը, երկրի սնունդը, օդը եւ ջուրը:
Բացորոշ է , որ երկրին ապրած կենսալորտային այս տագնապը աւելի վտանգաւոր հանագանմանքներ ունի, քան քաղաքական պարանաձգութիւնը կամ նախագահ ընտրել-չընտրելու խնդիրը:
Ինչ խօսք, որ աղբահանութեան խնդրին տակ նիւթական կարեւոր գործարքներ կան եւ գուցէ այդ «կարկանդակին» բաժանման անկարելիութիւնը նաեւ այս խնդիրը համընդահնուր տագնապ մը դարձուց:
ՊԷՅՐՈՒԹ ԵՒ ԵՐԵՒԱՆ. ԵՐԿՈՒ ՋՐՑԱՆՆԵՐՈՒ ՏԱՐԲԵՐՈՒԹԻՒՆ
Ակներեւ է, որ այս օրերուն Պէյրութի մէջ հաւաքուած ցուցարարներուն դէմ գործի մղուած ջրցանը աւելի ուժգին է, քան՝ Յունիս ամսուն Երեւանի մէջ օգտագործուած ջրցանը: Երկու պարագային ալ օրակարգ թելադրել փորձող ուժը քաղաքացիական հասարակութիւնն է: Մինչ Երեւանի աքթիւիսթները կը պահանջէին Հայաստանի կառավարութեան կողմէ ելեկտրականութեան հոսանքին վրայ դրուած 7 դրամի թանկացման ջնջումը, անդին պէյրութցիներու պահանջները սկիզբ կ՚առնեն ամիսէ մը ի վեր մայրաքաղաքն ու արուարձանները լեցուած աղբերու խնդրին լուծումը: Երեւանի քաղաքացիական հասարակութիւնը ենթարկուեցաւ «խաղի կանոն»ներուն եւ տարբեր հանգամանքներու բերումով աքթիւիսթները ոստիկանութեան ճնշումներէն ետք հեռացան ու վերաբացին տասնհինգ օր փակ պահուած Բաղրամեան պողոտան: Երեւանեան հաւաքներու պատկերը ուրուագծուեցաւ քաղաքակիրթ երանգներով եւ զգալի էր, որ «ամէն ինչ վերահսկողութեան» տակ էր, բացի հաւաքի առաջին օրը գրանցուած դէպքերէն, ուր բռնութեան հարուած ստացան նոյնիսկ լրագրողները: Պէյրութի պատկերը բոլորովին տարբեր է: Մինչ քաղաքական կողմեր կը փորձեն յայտարարութիւններ կատարելով մեղմել դրութիւնը, անդին քաղաքացիական շարժումի աքթիւիսթներ կը պահանջեն վարչապետին, հետեւաբար նաեւ կառավարութեան հրաժարականը: Յստակ է, որ Պէյրութի այս ցոյցերուն «խաղի կանոն թելադրող» չկայ, որովհետեւ երկիրը անգլուխ է (առանց նախագահի) եւ համայնքային դրութեամբ ապրող երկրին մէջ վարչապետին խօսքը տիրական չէ հանրութեան բոլոր շերտերուն վրայ: Ապահովական մարմինները բիրտ միջոցներ կը կիրառեն ու մինչեւ այս տողերուն գրուիլը քսանէ աւելի վիրաւորներ կը փոխադրուին հիւանդանոց: Խնդիրը այստեղ միայն աղբը չէ, այլ «քաղաքական աղբ»ը, որուն մասին կը խօսէր նոյնինքն «բարի կամեցողութեան» խորհրդանիշ դարձած երկրի վարչապետը:
Քաղաքական աղբի մաքրութեան տուեալները երեւելի ալ չեն, որովհետեւ շուրջ երեք միլիոն բնակչութիւն ունեցող երկրին միայն քսան հազարը կը մասնակցի այս ցոյցերուն:
Երկիրը ծանր հիւանդ է: Իսկ հիւանդութիւնը համայնքային դրութիւնն է, որուն համարկումը եւ շարունակութիւնը ցանկալի է քաղաքական կարեւոր ուժերուն համար:
Հետաքրքրականը այս ցոյցերուն ժամկէտն է, մանաւանդ որ շրջանային ուժեր ամէն գնով կը փորձեն Լիբանանը հեռու պահել սուրիական խնդրի հրդեհներէն:
Երկու մայրաքաղաքներուն միջեւ պարզ համեմատութիւն մը ընելով կարելի է ըսել, որ Պէյրութի ջրցանը կը գործէ բոլորովին այլ հաշուարկներով: Ճիշդ է, որ բռնութեան մակարդակներու միջեւ համեմատութիւն կատարելը անհեթեթ գործ է, սակայն երեւելի է, որ Երեւանը կը շնչէ հայրենիքի մը սիրտը ըլլալու ռիթմերով: Երեւանի մէջ ցուցարարներն ու ոստիկանները հարազատներ են: Իսկ Պէյրութի մէջ գործադրուած բռնութիւնը ցոյց կու տայ բոլոր սահմանագիծերը կտրող ատելութիւնը՝ մէկ կողմէ ցուցարաներուն եւ միւս կողմէ ապահովական մարմիններուն միջեւ:
Պէյրութը կրնայ այս ընթացքով քաոսի դռները բանալ, որովհետեւ ժողովուրդին մօտ քաղաքական ղեկավարութեան հանդէպ առկայ ատելութիւնը համատարած քանդումներ ընելու ուժ ունի:
Ու քանդումը նախ մարդուն ուղեղին մէջ է, որ կը ձեւաւորուի ու ապա կը տարածուի տունէ-տուն, մայթէ-մայթ եւ փողոցէ-փողոց:
Նոյն քանդումի ախտն էր, որ Պէյրութը տարաւ երեսուն տարի տեւած քաղաքացիական պատերազմի: Եւ այսօր ալ այդ պատերազմը «հիմնող» բոլոր տարրերը կան:
Կարեւոր է դիտարկել, որ ի վեր գոյացած «շինծու» խաղաղութեան յանկերգները չեն յաջողած Պէյրութը Լիբանանի սրտին վերածելու:
Պէյրութը շատ-շատերուն համար «պանդոկ» էր երէկ ու պանդոկ է այսօր:
Կը մնայ հարցադրումը, արդեօք այս քաղաքացիական շարժումը, որուն ձեռնոցները սպիտակ են, պիտի կարողանա՞յ դրական ընթացքներու ճանապարհ մը բանալ, տրուած ըլլալով, որ աղբի, ընկերային-տնտեսական բազմապիսի հարցերու ուժանակները աւելի ուժեղ են, քան՝ այն ձեռնառումբերը, որոնք 1975 թուականի առաջին ամիսներուն կը նետուէին նոյն Պէյրութի փողոցներուն վրայ:
ՍԱԳՕ ԱՐԵԱՆ
Երեւան