ԺԻՊԷՅԼԻ ԹԻՒ 642 ՀՈՂԱՏԱՐԱԾՔԸ ԿԱՄ «ԹՌՉՆՈՑ ԲՈՅՆ». Ի՞ՆՉ ԿԸ ԿԱՏԱՐՈՒԻ ԱՅՆՏԵՂ

Լի­բա­նա­նեան ա­րա­բա­տառ մէ­կէ ա­ւե­լի պար­բե­րա­կան­ներ վերջին օ­րե­րուն լի­բա­նա­նեան ծո­վե­զե­րեայ Ժի­պէյլ (պատ­մա­կա­նօ­րէն՝ Պիպ­լոս) շրջա­նին մէջ գտնուող «Թռչնոց բոյն» ա­նու­նով յայտ­նի որ­բա­նո­ցին մա­սին նիւ­թեր հրա­պա­րա­կե­ցին: Թեր­թե­րէն իւ­րա­քան­չիւ­րը տար­բեր շա­րադ­րանք­ներ ներ­կա­յաց­նե­լով կը խօ­սէր որ­բա­նո­ցի տա­րած­քին մօտ գտնուող փոքր գե­րեզ­մա­նա­տան մը մա­սին, ո­րուն մէջ ե­ղող երեսուներեք հան­գու­ցեալ­նե­րու ա­ճիւն­նե­րը, ըստ կա­տա­րուած հա­մա­ձայ­նու­թեան մը, պի­տի հա­նուէին ու վե­րա­թա­ղուէին նո­րա­կա­ռոյց թան­գա­րա­նին մօտ:

«Թռնոց բոյն»ը հիմ­նուած է 1922-ին, Լի­բա­նա­նի հա­րա­ւը գտնուող Սայ­տա քա­ղա­քին մէջ եւ ա­պա 1928-ին փո­խադ­րուած՝ Ժի­պէյլ: Որ­բա­նո­ցի հիմ­նա­դի­րը կը հա­մա­րուի դա­նիա­ցի մի­սիո­նա­րու­հի ՝ Մա­րիա Ճէյքպ­սըն, որ մաս­նա­գի­տու­թեամբ ե­ղած է բժիշկ: Ան հայ որ­բե­րուն հան­դէպ ցոյց տուած իր մեծ ծա­ռա­յու­թիւն­նե­րուն հա­մար շա­հած է հա­զա­րա­ւոր որ­բե­րու սիր­տը եւ կո­չուած՝ Մա­մա: Ճէյքպ­սըն մա­հա­ցած է 2 Ապ­րիլ 1960-ին եւ իր փա­փա­քով թա­ղուած է որ­բա­նո­ցի շէն­քին մօտ: Ա­նոր կար­գադ­րու­թեամբ տար­բեր պատ­ճառ­նե­րով կա­նուխ մա­հա­ցած որ­բե­րը, ինչ­պէս նաեւ որ­բա­նո­ցին մէջ որ­պէս պաշ­տօ­նեայ աշ­խա­տած մե­ծա­հա­սակ­ներ թա­ղուած են որ­բա­նո­ցէն քիչ մը հե­ռու ծո­վե­զեր­քին կից ե­ղող գե­րեզ­մա­նա­տան մը մէջ, ուր թա­ղուած են ե­րե­սու­նե­րեք հան­գու­ցեալ­ներ:

Ա­րա­բա­կան մա­մու­լին մէջ ե­րեւ­ցած յօ­դուած­նե­րը դժգո­հու­թիւն ստեղ­ծե­ցին: Մէկ կող­մէ Ան­թի­լիաս մտա­հո­գու­թիւն կը յայտ­նէր, որ այս հրա­պար­կում­նե­րուն ե­տին կա­յին «մութ կող­մեր», իսկ այլ շատ ա­ւե­լի նօսր հա­տուած մը լռե­լեայն կ­՚ըն­դդի­մա­նար Ան­թի­լիա­սի այս քայ­լին:

Որ­բա­նո­ցին մա­սին լու­րե­րը կը տա-­րա­ծուէին շատ ա­րագ: Բո­ղո­քի ո­րոշ մթնո­լոր­տի մը ձե­ւա­ւո­րու­մէն ետք Ան­թի­լիաս կը ստի­պուէր «Թռչնոց բոյն»ի յանձ­նա­խում­բի ա­տե­նա­պե­տին բեր­նով ո­րոշ պար­զա­բա­նում­ներ տալ խնդրի էու­թեան մա­սին: Սե­դա Խըտ­ը­շեան, որ հար­ցազ­րոյ­ցով մը (CILICIA.TV) հան­դէս կու գար ու իր մտա­վա­խու­թիւ­նը կը յայտ­նէր, որ ո­րոշ կող­մեր կը փոր­ձեն Ժի­պէյ­լի մա­սին խօ­սե­լով ա­ռի­թէն օգտուիլ եւ մեղմ ը­սած «պղտոր ջու­րի մէջ ձուկ որ­սալ»: Պա­տաս­խա­նա­տուն նաեւ կը հա­ւաս­տէր, որ յա­ռաջ տա­րուող ծրա­գի­րը կը վա­յե­լէ պա­տաս­խա­նա­տու բարձր մար­մին­նե­րու ամ­բող­ջա­կան նե­ցուկն ու հա­ւա­նու­թիւ­նը: Ըստ ա­նոր, Ան­թի­լիաս գե­րեզ­մա­նի հո­ղա­տա­րած­քը ո­րոշ ժա­մա­նա­կով (ժամ­կէտ­նե­րը չեն նշուած) վար­ձա­կա­լու­թեան պի­տի տար Ժի­պէյ­լի ա­նուա­նի ձեռ­նե­րէց­նե­րէն մէ­կուն, ո­րուն դի­մաց ստա­ցուած գու­մար­նե­րով պի­տի հո­գար որ­բա­նո­ցի մեծ ծախ­սե­րը: Տնտե­սա­կան սուր տագ­նապ ապ­րող Լի­բա­նա­նի մէջ ինչ­պէս ազ­գա­յին այլ կա­ռոյց­ներ, այնպէս ալ «Թռչնոց բոյն»ը կանգ­նած էր լուրջ խնդիր­նե­րու առ­ջեւ:

Ու­րեմն ի՛նչ էր ա­ռա­ջար­կուա­ծը եւ ին­չո՛ւ ա­րա­բա­կան մա­մու­լի ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­ներ եւ լրագ­րող­ներ «կը վա­զէին» այս խնդրին մա­սին գրե­լու:

«Թռչնոց բոյն»ի խնդի­րը կը բար­դա­նար մա­նա­ւանդ, որ Ան­թի­լիա­սի մէջ կա­յա­ցած միւ­ռո­նօրհ­նէ­քի ընդ­հա­նուր ֆո­նին վրայ նման խնդրի մը յա­րու­ցու­մը կրնար ժխտա­կան բի­ծեր ձգել կա­թո­ղի­կո­սա­րա­նի ընդ­հա­նուր պատ­կե­րին վրայ: Խնդրին մա­սին ստա­ցուած լրա­տուու­թենէն օ­րեր ետք պարզ կը դառ­նար նաեւ, որ Ժի­պէյ­լի փոքր գե­րեզ­մա­ննո­ցի պաշտ­պա­նու­թեան հա­մար ստեղ­ծուած էր հա­մա­ցան­ցա­յին յա­տուկ էջ (է­ջի հաս­ցէն՝ protecbirdsnestbyblos. wordpress.com), ուր նոյն­պէս կը կա­տարուէր ստո­րագ­րա­հա­ւաք: Այս բո­ղո­քի գոր­ծու­նէու­թեան ե­տին կը կանգ­նէր Վար­դան Ա­ւա­գեան ա­նու­նով բնիկ ժի­պէյլ­ցի ե­րի­տա­սարդ մը, ո­րուն հօր մեծ-հայ­րը՝ Յա­կոբ Ա­ւա­գեա­ն թա­ղուած էր այդ գե­րեզ­մա­նա­տան մէջ: Մին­չեւ ա­րա­բա­կան մա­մու­լին մէջ յօ­դուած­նե­րու լոյս ըն­ծա­յու­մը՝ Ա­ւա­գեան ան­ձամբ (իր ը­սե­լով) քա­նի մը ա­ռիթ­նե­րով դի­մած էր Ան­թի­լիաս, պա­տաս­խա­նա­տու­նե­րէն հան­դի­պում խնդրե­լով ներ­կա­յաց­նե­լու հա­մար Ժի­պէյ­լի ո­րոշ բնա­կիչ­նե­րու փա­փա­քը կա­պուած՝ ի­րենց հան­գու­ցեալ­նե­րու թաղ­ման վայ­րէն չհա­նե­լու վե­րա­բե­րեալ: Ան ի­րեն ուղ­ղուած մեր հար­ցու­մին պա­տաս­խա­նե­լով կը պար­զա­բա­նէր, որ ի­րենք դէմ չեն շրջա­նին մէջ ստեղծուե­լիք կամ կա­ռու­ցու­ելիք ո­րե­ւէ ծրագ­րի, պայ­մա­նաւ որ «Թռչնոց բոյն»ի պա­տաս­խա­նա­տու­նե­րը յար­գեն ի­րենց հան­գու­ցեալ­նե­րու յի­շա­տա­կը եւ չըպչին գե­րեզ­մա­նա­տան: Ա­ւա­գեան կը հեր­քէր, բո­լոր այն վար­կած­նե­րը, թէ ի­րենք ո­րոշ մղում­նե­րով է, որ դէմ կը կանգ­նին կա­թո­ղի­կո­սա­րա­նի ծրագ­րին: Ան կ­՚ը­սէր. «Այդ­տեղ հանգ­չող­նե­րը մեծ ող­բեր­գու­թենէն ճո­ղո­պրած որ­բեր են եւ մենք պար­տա­ւոր ենք ա­մէն գնով ա­նոնց յի­շա­տա­կը յար­գելու»: Ա­ւա­գեան, որ գե­ղան­կա­րիչ է ու քա­ղա­քա­շի­նա­կան ճար­տա­րա­պետ, նաեւ կը բա­ցատ­րէր, թէ ի­րենք պատ­րաստ են երկ­խօ­սու­թեան մէջ մտնել պա­տաս­խա­նատ­ունե­րուն հետ՝ խնդրին բար­ւոք լու­ծու­մը ա­պա­հո­վե­լու հա­մար:

Հար­ցի էու­թեան վե­րա­բե­րեալ ա­մե­նէն տպա­ւո­րիչ խօս­քը կը հնչեց­նէր ա­մե­րի­կա­հայ մտա­ւո­րա­կան Տքթ. Կա­րօ Ար­մէ­նեան, որ Լոս Ան­ճե­լըս հրա­պար­կուող «Աս­պա­րէզ»ին մէջ կը գրէր. «Եւ հոս է, որ կը դրուի մեծ հրա­մա­յա­կա­նը: Մենք պի­տի միան­գա­մընդ­միշտ ո­րո­շենք, որ մեր ազ­գա­յին ժա­ռան­գու­թիւ­նը են­թա­կայ չէ սա­կար­կու­թեան: Պի­տի ո­րո­շենք, որ մեր հա­ւա­քա­կան կեան­քին այդ մա­սը վերջ­նա­կա­նօ­րէն ան­ձեռնմ­խե­լի է եւ վեր՝ բո­լոր ա­տեան­նե­րէն եւ իշ­խա­նու­թիւն­նե­րէն: Մեր ազ­գա­յին ժա­ռան­գու­թիւ­նը կը պատ­կա­նի մեր ժո­ղո­վուր­դի ան­ցեալ, ներ­կայ եւ գա­լիք բո­լոր սե­րունդ­նե­րուն: Մեր միակ պար­տա­կա­նու­թիւնն է զայն ՊԱՀ­ՊԱ­ՆԵԼ ան­խա­թար եւ ամ­բող­ջա­կան եւ զայն մեծ նա­խան­ձախնդ­րու­թեամբ եւ որ­պէս ա­ւանդ փո­խան­ցել յա­ջորդ սե­րունդ­նե­րուն: Որ­բե­րու այս անն­շան թուող գե­րեզ­ման­նո­ցը մեր հա­ւա­քա­կան յի­շո­ղու­թեան կեն­դա­նի վկան է եւ պի­տի պահ­պա­նուի որ­պէս այդ­պի­սին»:

Թէեւ Պէյ­րու­թի տար­բեր խա­ւե­րուն մօտ Ան­թի­լիա­սի այս մօ­տե­ցու­մին դէմ ե­ղող­ներ կան, սա­կայն ա­նոնք կը շա­րու­նա­կեն լուռ մնալ: Ակ­նե­րեւ է, որ գա­ղու­թի մա­մու­լը, ինչ­պէս բա­զում այլ թե­մա­նե­րու պա­րա­գա­յին, այս ան­գամ եւս նա­խընտ­րած է լուռ մնալ ու բնաւ չխօ­սիլ խնդրի էու­թեան մա­սին: Տա­կա­ւին զար­մա­նա­լի է, որ գա­ղու­թի խմբա­գիր­նե­րէն մին կարճ ակ­նարկ մը ստո­րագ­րե­լով իր ամ­բող­ջա­կան զօ­րակ­ցու­թիւ­նը կը յայտ­նէր ի­րա­կա­նա­ցուե­լիք ծրագ­րին մա­սին ու կը գրէր, որ բո­լոր ա­նոնք, որոնք այս նիւ­թին մա­սին Ան­թի­լիա­սին դէմ կար­ծի­քով հան­դէս կու գան, կեղ­ծա­ւոր­ներ են: Խնդի­րը այլ հար­թու­թեան վրայ է այ­սօր: Ու վերջերս երբ որ­բա­նո­ցի յանձ­նա­խում­բի պա­տաս­խա­նա­տու Սե­դա Խըտ­շեան այս ան­գամ Պէյ­րու­թէն սփռուող «Վա­նայ Ձայն» ռա­տիօ­կա­յա­նէն խօ­սե­լով կը յայտ­նէր, որ կա­թո­ղի­կո­սա­րա­նը այս հանգ­րուա­նին կը սա­ռեց­նէր գե­րեզ­մա­նէն հան­գու­ցեալ­նե­րու ա­ճիւն­նե­րը հա­նե­լու գոր­ծըն­թա­ցը: Խըտ­շեան նաեւ կ­­՚ը­սէր, որ Ա­րամ Ա. Կաթողիկոս ան­ձամբ մի­ջամ­տած է այս խնդրին ա­ռըն­թեր եւ սա­ռե­ցու­ցած՝ ա­ճիւն­նե­րու տե­ղա­փո­խու­մը այս հանգ­րուա­նին:

Ե­րե­ւե­լի է, որ Ան­թի­լիաս չէ հրա­ժա­րած ծրագ­րէն, սա­կայն ինչ­պէս Խըտշեան կ­՚ը­սէ ա­նոր պա­տաս­խա­նա­տու­նե­րը յար­մար նկա­տած են ներ­կայ հանգ­րուա­նին չկա­տա­րել տե­ղա­փո­խու­մը ու ա­ռիթ տալ խնդրի առըն­չու­թեամբ ա­ւե­լի հան­դարտ քննար­կում­նե­րու: Խըտ­շեան բա­ռա­ցիօ­րէն կ­՚ը­սէր «Այս կա­ցու­թեան դի­մաց Ա­րամ Ա. Կաթողիկոսը՝ լսե­լով այս բո­լո­րը, թե­լադ­րեց խնա­մա­կա­լու­թեանս, որ Մա­մա­յին շուր­ջի գե­րեզ­ման­նե­րու փո­խադ­րու­թեան ծրա­գի­րը առ­կա­խենք, պար­զա­պէս որ­պէս­զի մենք ա­ռիթ ու­նե­նանք ա­ւե­լի լայն բա­ցատ­րու­թիւն տա­լու մեր ժո­ղո­վուր­դին, ա­ւե­լի հան­դարտ մթնո­լորտ ստեղ­ծե­լու, որ­պէս­զի հար­ցը ա­ւե­լի լայն շրջա­գծի մէջ քննար­կուի: Այս է, պարզ եւ յստակ»:

Ու­րեմն ստեղ­ծուած խառ­նաշ­փոթ ի­րա­վի­ճա­կէն դուրս գա­լու հա­մար ա­ճիւն­նե­րու տե­ղա­փո­խու­մը առ­նուազն կը սա­ռե­ցուէր, բայց ծրա­գի­րը չէր ջնջուած:

Ըստ Վար­դան Ա­ւա­գեա­նի, սա­ռեց­ման քայ­լը կա­րե­ւոր նոր հանգ­րուա­նի մը սկիզ­բը կրնայ ըլ­լալ: Յստակ չէ, որ յա­ռա­ջի­կայ օ­րե­րուն կող­մե­րը կրնան լոյ­սե­րէ հե­ռու եւ ա­նաղ­մուկ պայ­ման­նե­րու մէջ հան­դի­պիլ ու գլուխ գլխի քննար­կել խնդի­րը:

Յստակ է սա­կայն, որ Վար­դան Ա­ւա­գեան բո­լոր հան­գա­մանք­նե­րը քննե­լէ ետք ո­րո­շած է մին­չեւ վերջ եր­թալ: Տա­կա­ւին խօ­սակ­ցու­թիւն­ներ կան դա­տա­կան գոր­ծըն­թաց­նե­րու մա­սին:

Չմոռ­նանք, որ Լի­բա­նան հա­մայ­քա­յին եր­կիր է եւ դա­տա­կան ո­րե­ւէ ա­տեան պի­տի դժուա­րա­նայ նման հար­ցի մը մա­սին Ան­թի­լիա­սի Կա­թո­ղի­կո­սա­կան Ա­թո­ռին դէմ հան­դէս գալ, բայց եւ այն­պէս յստակ է, որ ըմբռ­նում­նե­րու, եւ գե­րեզ­մա­նա­տան մէջ հան­գու­ցեալ ու­նե­ցող ի­րա­ւա­տէ­րի հան­գա­ման­քով զի­նուած Ա­ւա­գեան ու իր նման­նե­րը (ե­թէ կան) պի­տի փոր­ձեն դէմ կանգ­նիլ ծրագ­րին:

Քրիս­տո­նէա­կան ար­ժէք­նե­րու հի­մուն­քով ե­ղած պար­զա­բա­նու­թեամբ մը նոյն Ա­ւա­գեան կը յայտ­նէ, որ գե­րեզ­ման­նե­րը, յու­շա­կո­թող­նե­րը, հան­գու­ցեալ­նե­րու շի­րիմ­նե­րը կա­րիք չու­նին բա­րե­զարդ­ման։

Գե­րեզ­ման­նե­րու փո­խադ­րու­թեան դէմ կանգ­նող­նե­րու շար­քե­րուն մէջ ե­ղան ՀՅԴ «Զա­ւա­րեան ու­սա­նո­ղա­կան միու­թեան» ե­րի­տա­սարդ­նե­րը, ո­րոնք ի­րենց դի­մա­տե­տե­րի է­ջին վրայ գրա­ռե­լով կ­՚ը­սէին. «Փրկե՜նք որ­բե­րու գե­րեզ­ման­նե­րը: Ո՛չ ը­սենք զա­նոնք դէ­պի այլ վայր տե­ղա­փո­խե­լու: Ա­նոնց ուժն ու կա­րե­ւո­րու­թիւ­նը ի­րենց հա­րա­զատ վայ­րին մէ՛ջ է»:

Այս ընդ­հա­նուր մթնո­լոր­տին մէջ է, որ բա­ցու­մը պի­տի կա­տա­րուի Ժի­պէյ­լի որ­բա­նո­ցի թան­գա­րա­նին:

Կաս­կա­ծէ վեր է, որ Ա­րամ Ա. Կա­թո­ղի­կոս շի­նա­րար կա­թո­ղի­կոս է ու այս խօս­քի ի­րա­ւա­ցիու­թեան հա­մար պէտք է աչ­քի պարզ հա­յեացք մը նե­տել­ով տես­նել Ան­թի­լիա­սի Կա­թո­ղի­կո­սա­րա­նին, Պիք­ֆա­յա­յի Դպրե­վան­քին եւ այլ պատ­մադ­րոշմ կա­ռոյց­նե­րու այ­սօ­րուան ծաղ­կուն ի­րա­վի­ճա­կը:

Մտա­հո­գու­թիւ­նը այս օ­րա­կար­գին կա­պակ­ցու­թեամբ մե­ռել­նե­րու յի­շա­տա­կը յար­գելն է:

Մե­ռել­նե­րը հան­գիստ ձգելն է:

«Թռչնոց բոյն» որ­բա­նո­ցը կան­գուն պա­հե­լու հա­մար կա­թո­ղի­կո­սա­րա­նի հա­րիւ­րա­ւոր բա­րե­րար­ներ պատ­րաստ պի­տի ըլ­լան ի­րենց լու­ման տա­լու, ե­թէ այդ կա­ռոյ­ցին հա­մար յա­տուկ ֆոնտ մը ստեղ­ծուի:

«Թռչնոց բոյն»ը գաղ­թա­կան դար­ձած ա­րեւմ­տա­հա­յոց ո­գե­ղէն կա­ռոյց­նե­րէն է:

Այ­սօր այդ կա­ռոյ­ցը ու­նե­ցաւ թան­գա­րան:

Իսկ պատ­մա­կան Ժի­պէյլ քա­ղա­քի ջու­րե­րուն մօտ հանգ­չող մե­ռել­նե­րը մեր ժո­ղո­վուր­դի յա­րու­թեան կա­րե­ւոր նշխար­նե­րէն են:

Չխան­գա­րենք ա­նոնց քու­նը: Պահ­պա­նեք ա­նոնց շի­րիմ­նե­րը:

ՍԱԳՕ ԱՐԵԱՆ

Երեւան