ԹԵՐԱՀԱՒԱՏ ՍՊԱՍՈՒՄ

Սու­րիոյ ներ­քին պա­տե­րազ­մը կը շա­րու­նա­կէ ան­մի­ջա­կա­նօ­րէն զբա­ղեց­նել մի­ջազ­գա­յին օ­րա­կար­գը՝ իր բո­լոր ող­բեր­գա­կան հե­տե­ւանք­նե­րով, նաեւ լուծ­ման հե­ռան­կար­նե­րուն վե­րա­բե­րեալ վար­կած­նե­րով։ Մօ­տա­ւո­րա­պէս հինգ տա­րիէ ի վեր հա­մայն մարդ­կու­թիւ­նը բա­ռին բուն ի­մաս­տով կը ցնցուի՝ ա­կա­նա­տես ըլ­լա­լով Սու­րիոյ մէջ ստեղ­ծուած անն­կա­րագ­րե­լիօ­րէն ծանր ի­րա­վի­ճա­կին։ Մար­դա­սի­րա­կան բա­րի տրա­մադ­րու­թիւն­նե­րով, սկզբուն­քա­յին դրա­կան վե­րա­բեր­մուն­քով հան­դերձ, մարդ­կու­թիւ­նը նաեւ ան­զօր կը մնայ հե­տե­ւանք­նե­րը դար­մա­նե­լու ա­ռու­մով, ո­րով­հե­տեւ գաղ­թա­կա­նաց մեծ ա­լի­քը իր ազ­դե­ցու­թեան տակ կ՚առ­նէ բա­զում եր­կիր­ներ՝ իւ­րա­քան­չիւ­րին հա­մար ա­նակն­կա­լօ­րէն ծնունդ տա­լով ինչ­պէս ըն­կե­րատն­տե­սա­կան, այն­պէս ալ քա­ղա­քա­կան նոր մար­տահ­րա­ւէր­նե­րու։

Առ­կայ ա­նե­լին մէջ, եր­կար ժա­մա­նակ վերջ ա­ռա­ջին ան­գամ մի­ջազ­գա­յին ըն­տա­նի­քը այ­սօր դրա­կան սպա­սու­մի մը մէջ է Սու­րիոյ պա­րա­գա­յին։ Ար­դա­րեւ, այ­սօր կէս գի­շե­րէն սկսեալ բռնու­թիւն­նե­րը, ռազ­մա­կան գոր­ծո­ղու­թիւն­նե­րը պէտք է դադ­րին ամ­բողջ Սու­րիոյ տա­րած­քին։

Ա­մե­րի­կա­յի Միա­ցեալ Նա­հանգ­նե­րու եւ Ռու­սաս­տա­նի ջան­քե­րով ու­րուագ­ծուած է այս հե­ռան­կա­րը։ Թէեւ առ­հա­սա­րակ մեկ­նա­բան­նե­րը թե­րա­հա­ւա­տու­թեամբ կ՚ար­ժե­ւո­րեն հե­ռան­կար­նե­րը ու մեծ յոյս չեն յայտ­ներ մշտա­կան հրա­դա­դա­րի մը հաս­նե­լու ուղ­ղու­թեամբ, սա­կայն ներ­կայ յոյ­սի նշոյլն իսկ մեծ ե­րե­ւոյթ մը կը հա­մա­րուի Սու­րիոյ տե­սան­կիւ­նէն։ ԱՄՆ-ի եւ Ռու­սաս­տա­նի Նա­խա­գահ­նե­րը՝ Պա­րաք Օ­պա­մա եւ Վլա­տի­միր Փու­թին, ինչ­պէս նաեւ Ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րար­նե­րը՝ Ճոն Քե­րի եւ Սէր­կէյ Լաւ­րով բազ­մա­կող­մա­նի աշ­խա­տանք տա­րած են ներ­կայ մթնո­լոր­տը ա­պա­հո­վե­լու հա­մար։ Ա­մուլ հրա­դա­դա­րի մը մտա­հո­գու­թեամբ հար­ցա­կան­նե­րը թէեւ ա­ռաջ­նա­հեր­թօ­րէն կը զբա­ղեց­նեն օ­րա­կար­գը, սա­կայն միւս կող­մէ բո­լո­րը հա­կուած են հա­ւա­տա­լու, թէ պաշ­տօ­նա­կան ո­րո­շու­մը ըլ­լայ վճռա­կան ու չմնայ թուղ­թի վրայ։ Ըստ քա­ղա­քա­կան մեկ­նա­բան­նե­րու, Սու­րիոյ ղե­կա­վար Պե­շար Է­սա­տի եւ ա­նոր կող­քին դիրք գրա­ւած Ռու­սաս­տա­նի տե­սա­կէ­տէ կրնայ նպա­տա­կա­յար­մար չնկա­տուիլ այս հրա­դա­դա­րը։ Ա­նոնք, ո­րոնք կը հե­տե­ւին դէպ­քե­րուն ու քա­ղա­քա­կան ի­րա­դար­ձու­թիւն­նե­րուն՝ ան­մի­ջա­պէս կը մատ­նան­շեն, թէ այս ո­րո­շու­մը պի­տի ընդ­հա­տէ ռու­սա­կան օ­ժան­դա­կու­թեամբ Սու­րիոյ բա­նա­կին կող­մէ վեր­ջին շա­բաթ­նե­րուն ար­ձա­նագ­րուած յա­ռաջ­խա­ղա­ցու­մը, ուս­տի իս­կա­պէ՞ս կա­րե­լի է խօ­սիլ հրա­դա­դա­րի մը հե­ռան­կա­րին շուրջ։ Այս ամ­բող­ջին մէջ կա­րե­ւո­րա­գոյն հան­գա­ման­քը այն է, որ նա­խա­տե­սուած հրա­դա­դա­րը կը վե­րա­բե­րի այն հա­կա­մարտ ու­ժե­րուն, ո­րոնք մաս չեն կազ­մեր ծայ­րա­յեղ ա­հա­բեկ­չա­կան կազ­մա­կեր­պու­թիւն­նե­րու ցու­ցա­կին։ Այ­սինքն, հրա­դա­դար մը պի­տի հաս­տա­տուի Սու­րիոյ բա­նա­կին եւ երկ­րի չա­փա­ւոր ընդ­դի­մու­թեան ու­ժե­րուն մի­ջեւ։ Այդ ծի­րէն դուրս պի­տի մնան «Ի­րաք-Շա­մի իս­լա­մա­կան պե­տու­թիւն» (Ի­ՇԻՊ) եւ «Նուս­րա» ա­հա­բեկ­չա­կան խմբա­ւո­րում­նե­րը։

Մօ­տա­ւոր ան­ցեա­լին Սու­րիոյ ճգնա­ժա­մի կար­գա­ւոր­ման ո­րո­նում­նե­րու մթնո­լոր­տին մէջ մի­ջազ­գա­յին բե­մա­հար­թա­կին վրայ ապ­րուե­ցաւ դի­ւա­նա­գի­տա­կան խտա­ցեալ եր­թե­ւեկ մը։ Ո­ւա­շինկ­թը­նի եւ Մոս­կուա­յի մի­ջեւ հա­սու­նա­ցաւ թէեւ այս գոր­ծըն­թա­ցը, սա­կայն ա­մէն ինչ այդ­քա­նով սահ­մա­նա­փա­կուած չէր։ Մաս­նա­ւո­րա­պէս Ռու­սաս­տա­նի ղե­կա­վա­րու­թիւ­նը փոր­ձեց ե­րաշ­խիք­ներ ա­պա­հո­վել իս­լա­մա­կան աշ­խար­հի սիւն­նի հա­տուա­ծի յա­ռա­ջա­տար եր­կիր­նե­րէն։ Ու­շագ­րաւ էին Ռու­սաս­տա­նի Նա­խա­գահ Վլա­տի­միր Փու­թի­նի հաս­տա­տած կա­պե­րը Սէու­տա­կան Ա­րա­բիոյ Սել­ման թա­գա­ւո­րին եւ Քա­թա­րի Է­միր Թա­միմ Պին Հա­մատ Էլ Թա­նի­նի հետ։ Յա­ռա­ջի­կայ ա­միս Սել­ման թա­գա­ւո­րը կը պատ­րաս­տուի այ­ցե­լել Մոս­կուա։ Մինչ այդ, Սէու­տա­կան Ա­րա­բիոյ ռազ­մաօ­դա­նա­ւերն ալ ար­դէն կը հաս­նին Ին­ճիր­լի­քի ռազ­մա­խա­րիս­խը՝ միա­նա­լու հա­մար մի­ջազ­գա­յին հա­մա­խո­հու­թեան հա­կաա­հա­բեկ­չա­կան գոր­ծո­ղու­թիւն­նե­րուն։ Ակն­կա­լուած հրա­դա­դա­րէն կարճ ժա­մա­նակ ա­ռաջ, վեր­ջին օ­րե­րուն, Սու­րիոյ բա­նա­կը խտա­ցուց իր գոր­ծո­ղու­թիւն­նե­րը մաս­նա­ւո­րա­պէս Հա­լէ­պի շուրջ։ Է­սա­տի են­թա­կայ զօր­քե­րը ամ­րապն­դե­ցին վե­րահս­կո­ղու­թիւ­նը այն մայ­րու­ղիին վրայ, ո­րով քա­ղա­քը կը մա­տա­կա­րա­րուի հիմ­նա­կա­նօ­րէն։ Հասկ­նա­լի է, որ Հա­լէ­պի իրադրութիւնը կը պայ­մա­նա­ւո­րէ ամ­բողջ հա­ւա­սա­րակշ­ռու­թիւն­նե­րը։

Տա­կա­ւին հիմ­նա­կան հար­ցե­րու շար­քին կը դա­սուի, թէ Հա­լէ­պի, Տա­րա­յի եւ Ռաք­քա­յի վրայ յար­ձա­կում­նե­րը, այդ քա­ղաք­նե­րուն շուրջ բա­խում­նե­րը ի՞նչ տա­րո­ղու­թիւն պի­տի ու­նե­նան։ Հե­տե­ւա­բար, այժ­մէն գրե­թէ պարզ է, որ երկ­շա­բա­թեայ հրա­դա­դա­րի մը յոյ­սե­րը կան, սա­կայն հո­րի­զո­նին վրայ չեն բա­ցա­ռուած նոր բա­խում­նե­րը։ Ա­ռա­ջին հեր­թին ակն­կա­լուած ար­դիւնք­նե­րը ե­րաշ­խա­ւո­րե­լու հա­մար ԱՄՆ եւ Ռու­սաս­տան պաշտ­պա­նու­թիւն կը խոս­տա­նան այն խմբա­ւո­րում­նե­րուն հա­մար, ո­րոնք պի­տի հնա­զան­դին այդ հրա­դա­դա­րին։

Միւս կող­մէ, Թուր­քիան ալ կը շա­րու­նա­կէ մօ­տէն հե­տե­ւիլ բո­լոր ի­րա­դար­ձու­թիւն­նե­րուն։ Ան­գա­րա­յի ղե­կա­վա­րու­թիւ­նը քա­նի մը օր ա­ռաջ ար­դէն պաշ­տօ­նա­պէս ող­ջու­նած էր հրա­դա­դա­րի վե­րա­բե­րեալ հա­մա­ձայ­նու­թիւ­նը։ Իսկ ե­րէկ, Վար­չա­պետ Ահ­մէտ Տա­վու­տօղ­լու հան­դէս ե­կաւ իս­կա­պէս կա­րե­ւոր յայ­տա­րա­րու­թիւն­նե­րով, ո­րոնք ե­կան յստա­կօ­րէն պար­զա­բա­նել, թէ տա­րած­քաշր­ջա­նի ներ­կայ հա­ւա­սա­րակշ­ռու­թիւն­նե­րու մթնո­լոր­տին մէջ Թուր­քիա կը խրա­խու­սէ դրա­կան հե­ռան­կար­նե­րը, սա­կայն կը պահ­պա­նէ նաեւ վճռա­կա­նու­թիւ­նը՝ իր տե­սան­կիւ­նէն հրա­տապ կամ ա­ռաջ­նա­հերթ խնդիր­նե­րուն կա­պակ­ցու­թեամբ։ Ահ­մէտ Տա­վու­տօղ­լու ե­րէկ յայտ­նեց, թէ նա­խա­տե­սուած հրա­դա­դա­րը կը վե­րա­բե­րի Սու­րիոյ տա­րած­քին։ Վար­չա­պե­տը կրկնեց, թէ ՓԵՏ-ԵՓԿ-էն Թուր­քիոյ տե­սա­կէ­տէ ա­հա­բեկ­չա­կան կազ­մա­կեր­պու­թիւն մը կը հա­մա­րուի Ի­ՇԻՊ-ի կամ «Նուս­րա»ի նման։ Իր խօս­քե­րով, նա­խա­տե­սուած հրա­դա­դա­րին մէջ ԵՓԿ-ի պա­րա­գա­յին չկայ նման ակ­նար­կու­թիւն մը, մինչ­դեռ ի­րա­կա­նու­թեան մէջ պէտք է ըլ­լար։ «Բան մը պէտք է ըլ­լայ պարզ. այս հրա­դա­դա­րը ի զօ­րու է Սու­րիոյ հա­մար, այն կող­մե­րուն հա­մար, ո­րոնք կը բա­խին Սու­րիա­յէ ներս։ Ե­թէ կող­մե­րէն մէ­կը սպառ­նա­լիք յա­ռա­ջաց­նէ Թուր­քիոյ դէմ, ե­թէ խնդրոյ ա­ռար­կայ դառ­նայ Թուր­քիոյ անվ­տան­գու­թիւ­նը, ա­պա այդ հրա­դա­դա­րը ո­րե­ւէ ձե­ւով պար­տա­դիր չ՚ըլ­լար մե­զի հա­մար։ Ե­թէ Թուր­քիոյ անվ­տան­գու­թիւ­նը խնդրոյ ա­ռար­կայ դառ­նայ, ա­պա անհ­րա­ժեշ­տը կ՚ը­նենք ա­ռանց ոե­ւէ մէ­կուն հարց­նե­լու, ա­ռանց ոե­ւէ մէ­կուն հա­ւա­նու­թեան, ո­րով­հե­տեւ այդ կէ­տէն սկսեալ խնդի­րը կը դադ­րի Սու­րիոյ վե­րա­բե­րե­լէ ու կը վե­րա­ծուի Թուր­քիոյ վե­րա­բե­րեալ հար­ցի մը», յայ­տա­րա­րեց վար­չա­պե­տը։