ՍՈՒՐԻԱՀԱՅԵՐՈՒ ՀԻՄՆԱՀԱՐՑԵՐԸ ԵՐԵՒԱՆԷՆ ՄԻՆՉԵՒ UNHCR

Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թեան Սփիւռ­քի նա­խա­րա­րու­թեան  նա­խա­ձեռ­նու­թեամբ Փետ­րուա­րի 24-ին, Ե­րե­ւա­նի մէջ կա­յա­ցաւ սու­րիա­հա­յե­րու խնդիր­նե­րուն նուի­րուած աշ­խա­տա­ժո­ղով մը: Այս ժո­ղո­վը կը կա­րե­ւո­րուէր մաս­նա­ւո­րա­պէս ՄԱԿ-ի գաղ­թա­կան­նե­րու հար­ցե­րով զբա­ղող մարմ­նին՝ UNHCR-ի հա­յաս­տա­նեան մարմ­նի եւ այս առ­թիւ  տար­բեր եր­կիր­նե­րէ Հա­յաս­տան ժա­մա­նած ա­նոր մաս­նա­գէտ­նե­րու ներ­կա­յու­թեամբ: Սփիւռ­քի նա­խա­րա­րու­թեան կող­քին կա­րե­ւոր ներ­կա­յու­թիւն էին Հայ­կա­կան բա­րե­գոր­ծա­կան ընդ­հա­նուր միու­թիւ­նը (ՀԲԸՄ), Լիզ­պո­նի «Գա­լուստ Կիւլ­պէն­կեան» հիմ­նար­կը եւ Ե­րե­ւա­նի մէջ գոր­ծող Հա­յաս­տա­նէ ներս սու­րիա­հա­յոց հիմ­նախն­դիր­նե­րուն լուծ­ման հե­տա­մուտ հա­սա­րա­կա­կան կազ­մա­կեր­պու­թիւն­նե­րու ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­ր: Բաց­ման հան­դի­սու­թեան յա­տուկ ե­լոյթ­նե­րով հան­դէս ե­կան Հա­յաս­տա­նի Սփիւռ­քի նա­խա­րար Հրա­նոյշ Յա­կո­բեան, Աշ­խա­տան­քի նա­խա­րար Ար­տեմ Ա­սատ­րեան, Ար­տա­քին գոր­ծոց փոխ-նա­խա­րա­ր Ա­շոտ Յո­վա­կի­մեան, «Գա­լուստ Կիւլ­պէն­կեան» հիմ­նար­կի Հայ­կա­կան հա­մայնք­նե­րու բա­ժան­մուն­քի տնօ­րէն Ռազ­միկ Փա­նո­սեան եւ Հա­յաս­տա­նի մօտ ՄԱԿ-ի Զար­գաց­ման ծրագ­րի Հա­յաս­տա­նի գրա­սե­նեա­կէն Պրետ­լի Պուս­ե­թօ:

Խօսք առ­նող պա­տաս­խա­նա­տու­նե­րէն իւ­րա­քան­չիւ­րը, իր ո­լոր­տին մա­սին խօ­սե­լէ բա­ցի շեշ­տը դրին սու­րիա­հա­յե­րու խնդիր­նե­րուն հար­ցե­րով մար­մին­նե­րուն մի­ջեւ առ­կայ հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թիւ­նը ա­ւե­լի ա­մուր հի­մե­րու վրայ դնե­լու մա­սին: Հան­դիպ­ման նոյ­նիսկ ա­ռա­ջարկ ե­ղաւ ստեղ­ծել յա­տուկ մար­մին մը, որ պի­տի հա­մա­կար­գէր ամ­բողջ աշ­խա­տան­քը ու մա­նա­ւանդ սու­րիա­հա­յե­րու խնդիր­նե­րը ներ­կա­յաց­նէր եւ քննար­կէր ՄԱԿ-ի գաղ­թա­կան­նե­րու հար­ցե­րով զբա­ղող մար­մին­նե­րուն մօտ:

Շուրջ տասն օր ա­ռաջ Հրա­նոյշ Յա­կո­բեան լրագ­րող­նե­րու հետ խօ­սե­լու պա­հուն նշած էր, որ այ­սօր Հա­յաս­տա­նի մէջ կ­­՚ապ­րին շուրջ տասն­վեց հա­զար սու­րիա­հա­յեր: Ու այս թի­ւը ան­տե­սե­լի թիւ մը չէ, մի­ջազ­գա­յին պատ­կան մար­մին­նե­րուն մօտ  գաղ­թա­կան կամ ա­պաս­տա­նեալ սու­րիա­հա­յե­րու անհ­րա­ժեշտ ու կա­րե­ւոր օ­ժան­դա­կու­թիւն­ներ տրա­մադ­րե­լու տե­սա­կէ­տէն: Տար­բեր ա­ռիթ­նե­րով այս թե­ման բարձ­րա­ձայ­նուած է տար­բեր ամ­պիոն­նե­րէ եւ շատ ան­գամ­ներ այս խնդի­րը հա­մա­պա­տաս­խան ար­ձա­գան­գի չէ ար­ժա­նա­ցած: Ճիշդ է, որ սու­րիա­հա­յե­րը ե­կած են ի­րենց հայ­րե­նիք՝ Հա­յաս­տան, բայց եւ այն­պէս ա­նոնց ապ­րած ո­դի­սա­կա­նը, տնտե­սա­կան ծանր վի­ճա­կը եւ դի­մագ­րա­ւած դժուա­րու­թիւն­նե­րը զա­նոնք կը դնեն գաղ­թա­կա­նի կամ փախս­տա­կա­նի նոյն հար­թա­կին վրայ: Նշեմ, որ աշ­խա­տա­նո­ցը կը կրէր «Մար­դա­սի­րա­կան ար­ձա­գան­գէ դէ­պի կա­յուն լու­ծում­ներ» ընդ­հա­նուր խո­րա­գի­րը եւ  ամ­բողջ օր մը տե­ւած այս ժո­ղո­վին ըն­թաց­քին հնչե­ցին մի քա­նի ա­ռա­ջարկ­ներ, ո­րոնք ա­մէն պա­րա­գա­յի ար­ժա­նի են յա­տուկ շեշ­տադ­րում­նե­րու:

Կա­րե­ւոր ու շի­նիչ էր «Գա­լուստ Կիւլ­պէն­կեան» հիմ­նար­կի Հայ­կա­կան հա­մայնք­նե­րու բա­ժան­մուն­քի տնօ­րէն Ռազ­միկ Փա­նո­սեա­նի դի­տար­կու­մը: Փա­նո­սեան կ­­՚ա­ռա­ջար­կէր սու­րիա­հա­յե­րու խնդիր­նե­րուն մօ­տե­նալ պատ­րաս­տե­լով ու մի­ջազ­գա­յին մար­մին­նե­րուն ներ­կա­յա­նա­լով յա­տուկ ծրա­գր­­ե­րով: Այս կար­ծի­քին էին նաեւ ՄԱԿ-ի գաղ­թա­կան­նե­րու հար­ցե­րով զբա­ղող մի­ջազ­գա­յին փոր­ձա­գէտ­նե­րը: Այ­սինքն, ե­թէ գաղ­թա­կան­նե­րուն հա­մար ո­րե­ւէ նիւ­թա­կան ա­ջակ­ցու­թիւն պէտք է, կա­րե­ւոր էր, որ այդ նե­ցու­կին փո­խա­րէն ներ­կա­յա­ցուէին յա­տուկ եւ հա­մա­կար­գուած այն­պի­սի ծրագ­րեր, ո­րոնք կը յա­ջո­ղին տրա­մադ­րուած գու­մար­նե­րը վերս­տին ա­պա­հո­վել: Այս մե­քա­նիզ­մը կրնար օգ­տա­կար ըլ­լալ այն ի­մաս­տով, որ տրա­մադ­րուած գու­մար­նե­րը, որ­պէս ո­ղոր­մու­թիւն պի­տի չտրուէին մեր հայ­րե­նա­կից­նե­րուն, այլ ա­նոնք պի­տի տրուէին յա­տուկ գործ­նա­կան ծրագ­րեր ի­րա­կա­նաց­նե­լու եւ նիւ­թա­կան ե­կա­մուտ­ներ ա­պա­հո­վե­լու հա­մար:

Կա­րե­ւոր էր նաեւ Սփիւռ­քի նա­խա­րար Հրա­նոյշ Յա­կո­բեա­նի մօ­տե­ցու­մը: Ան խօ­սե­լով այ­սօ­րուան ի­րադ­րու­թեան մա­սին՝ կը պատ­մէր, որ Հա­յաս­տա­նէն տար­բեր մի­ջոց­նե­րով Շուէտ հաս­նող սու­րիա­հա­յեր այ­սօր կը դժգո­հին եւ յայտ­նուած են բարդ դրու­թեան մը մէջ: Ու այդ ա­ռու­մով նա­խա­րա­րու­հին տրա­մա­բա­նա­կան ա­ռա­ջար­կով մը կը բա­ցատ­րէր, թէ այ­սօր Հա­յաս­տան գտնուող սու­րիա­հա­յե­րուն նիւ­թա­կան նե­ցու­կի չա­փե­րը շատ ա­ւե­լի նուազ պի­տի ըլ­լան քան այն նիւ­թա­կան գու­մար­նե­րը, ո­րոնց կա­րի­քը պի­տի ու­նե­նան մեր հայ­րե­նա­կից­նե­րը հո­գա­լու հա­մար ի­րենց ա­մե­նա­կեն­սա­կան ծախ­սե­րը Շուէ­տի, Գեր­մա­նիոյ, Գա­նա­տա­յի եւ այլ եր­կինք­նե­րու տակ: Այս փրակ­մա­թիզ­մը կը կա­րե­ւո­րուէր ու կրնար դրա­կան ի­րա­վի­ճակ մը ստեղ­ծել պայ­մա­նաւ, որ դրուած գու­մար­նե­րը տրա­մադ­րուէին ի­րա­կան եւ տրա­մա­բա­նա­կան կար­ճա­ժամ­կէտ ծրա­գր­­ե­րու յա­ջո­ղու­թեան հա­մար:

Վեր­ջին օ­րե­րուն շատ կը խօ­սուի մեր հայ­րե­նա­կից­նե­րու դէ­պի Գա­նա­տա ա­պաս­տա­նե­լու ըն­թաց­քի մը մա­սին: Ու այս մա­սին խօս­քե­րը բնա­կա­նա­բար հիմ­նուած են ի­րա­կան եւ բա­ւա­կան մտա­հո­գիչ թի­ւե­րու վրայ: Վեր­ջին ա­միս­նե­րուն Ե­րե­ւան ապ­րող սու­րիա­հա­յեր նախ Պէյ­րութ կը մեկ­նին ու ա­պա կարճ մի­ջո­ցի մը մէջ ո­րոշ թղթա­տա­րա­կան գոր­ծեր ը­նե­լէ ետք կը հաս­նին Մոնթ­րէալ եւ Թո­րոն­թօ: Այդ քա­ղաք­նե­րուն մէջ ա­նոնք ու­նին ազ­գա­կան­ներ եւ ի­րենց հաս­նե­լէն ետք ու ո­րոշ ժա­մա­նա­կի մը հա­մար կ­­՚ա­պաս­տա­նին ա­նոնց մօտ: Գա­նա­տա­կան մէ­կէ ա­ւե­լի պար­բե­րա­կան­ներ ի­րենց է­ջե­րուն լայն տեղ տուած են գաղ­թա­կան-սու­րիա­հա­յե­րու օ­րա­կար­գին: Ճիշդ է, որ ա­րեւմ­տեան մա­մու­լը ա­մէն գնով կը փոր­ձէ վար­դա­գոյն ե­րանգ­նե­րով ներ­կա­յաց­նել Գա­նա­տան, բայց եւ այն­պէս ի­րա­կա­նու­թիւ­նը այլ է: Դժուա­րու­թիւն­նե­րուն հիմ­քը միայն լե­զուի չի­մա­ցու­թիւ­նը, շրջա­պա­տին ան­ծա­նօթ ըլ­լա­լը, երկ­րին ծա­նօթ չըլ­լա­լը չեն, այլ կան շատ ա­ւե­լի խոր­քա­յին խնդիր­ներ, ո­րոնց մա­սին բնա­կա­նա­բար սու­րիա­հա­յե­րը պի­տի չու­զեն խօ­սիլ: Ա­նոնք կը նա­խընտ­րեն լռել: Ու այս ար­տա­հոս­քե­րուն դի­մաց, ինչ ալ ըլ­լան Հա­յաս­տա­նի իշ­խա­նու­թիւն­նե­րուն դրա­կան եւ կա­մե­ցո­ղա­կան մօ­տե­ցում­նե­րը, ա­նոնք պի­տի մնան ա­պար­դիւն: Բնա­կան է, որ այս խնդրին մա­սին ար­ձա­գան­գե­լը, բարձ­րա­ձայ­նե­լը կրնան օ­ժան­դա­կել, որ մեր հայ­րե­նա­կից­նե­րը գիտ­նան ճշմար­տու­թիւ­նը: Ա­նոնք պէտք է հասկ­նան մէկ բան, որ Ա­րեւ­մուտ­քը, Գա­նա­տան, Մոնթ­րէալն ու Թո­րոն­թօն դրախտ չեն: Հոն դրախ­տի ծա­ռեր ու տե­րեւ­ներ չկան: Ու այդ տե­ղի կեանքն ու մա­շոյ­թը պի­տի չօգ­նեն ի­րենց, որ մօ­տիկ ան­ցեա­լին ձե­ւա­ւո­րուած ու այն­քան սուտ «ա­րեւմ­տեան դրախտ» դրուած­քը ա­ճի ի­րենց մէջ: Ա­ճի ու մար­մին դառ­նայ: Ա­նոնք դառ­նան բար­ւոք ապ­րող քա­ղա­քա­ցի­ներ: Պա­հեն ի­րենց լե­զուն եւ ապ­րին՝ որ­պէս լիար­ժէք հա­յեր: Ե­թէ նոյ­նիսկ շա­տեր ա­ռար­կեն, թէ այս մօ­տե­ցու­մը ծայ­րա­յե­ղա­կան է, ե­րե­ւե­լի է սա­կայն, որ Հա­յաս­տան ապ­րի­լը, Հա­յաս­տա­նի մէջ կտոր մը հաց վաս­տա­կի­լը շա՛տ ա­ւե­լի հեշտ է, ու շա՛տ ա­ւե­լի քիչ ճի­գով մը կա­րե­լի է նաեւ այ­սօ­րուան Հա­յաս­տա­նի մէջ գո­յա­տե­ւել ու ապ­րիլ: Հա­յաս­տա­նի ե­րա­զը միայն Հա­լէ­պի եւ Դա­մաս­կո­սի նեղ ու խո­նաւ փո­ղոց­նե­րուն մէջ եր­գուող եր­գը չէ: Առ­նուազն այս ա­ռու­մով մեր հայ­րե­նա­կից­նե­րը պէտք է ա­ռանց վա­րա­նու­մի ար­ժե­ւո­րեն այ­սօ­րուան պատ­մա­կան ա­ռի­թին խոր­քա­յին ի­մաս­տը:

Սու­րիա­հա­յե­րու նուի­րուած այս ժո­ղո­վը կը կա­րե­ւո­րուէր իր լրջու­թեամբ եւ մաս­նա­գի­տա­կան մօ­տե­ցում­նե­րով հար­ցե­րուն մօ­տե­նա­լու ու­նա­կու­թեամբ: Ա­մե­նէն կա­րե­ւո­րը այն է, որ աշ­խա­տա­ժո­ղո­վին կը հնչէր յա­ռա­ջի­կայ աշ­խա­տանք­նե­րը գործ­նա­կան ծրա­գր­­ե­րով հիմ­նա­ւո­րե­լու ու նաեւ ՄԱԿ-ի գաղ­թա­կան­նե­րու հար­ցե­րով զբա­ղող մար­մին­նե­րէն ամ­բող­ջա­կան նե­ցուկ ստա­նա­լու էա­կան մօ­տե­ցու­մը, ո­րուն հա­մար Հա­յաս­տա­նի իշ­խա­նու­թիւն­նե­րը ա­մէն գնով պէտք է պատ­րաս­տի ծրա­գր­­եր մշա­կեն: Այդ ծրա­գր­­ե­րը պէտք է բնա­կա­նա­բար զու­գոր­դուին մա­նա­ւանդ Ե­րե­ւա­նի մէջ գոր­ծող Սու­րիա­հա­յե­րու հար­ցե­րով զբա­ղող հա­սա­րա­կա­կան կազ­մա­կեր­պու­թիւն­նե­րուն կող­մէ ներ­կա­յա­ցուած ծրա­գիր-ա­ռա­ջարկ­նե­րով:

Կա­րե­ւոր վեր­ջին կէտ մըն է նաեւ, որ սու­րիա­հա­յե­րու խնդի­րը պէտք է դառ­նայ նաեւ Հա­յաս­տա­նի Ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րա­րու­թեան ա­մե­նա­կա­րե­ւոր օ­րա­կար­գե­րէն մին, ո­րով­հե­տեւ այ­սօր Սու­րիոյ շուրջ ըն­թա­ցող բարձր մա­կար­դա­կի բա­նակ­ցու­թիւն­նե­րը կը պատ­րաս­տեն նոր Մի­ջին Ա­րե­ւել­քի մը ա­ռա­ջին եւ հիմ­նա­կան բնօ­րի­նա­կը:

ՍԱԳՕ ԱՐԵԱՆ

 Երեւան