ԽԱԹԱՐԵԼ ՆԱԽԱՁԵՌՆՈՒԹԻՒՆՆԵՐԸ

ԵԱՀԿ-ի Մինս­քեան խմբա­կի նախ­կին ռուս հա­մա­նա­խա­գահ, փոր­ձա­ռու դի­ւա­նա­գէտ Վլա­տի­միր Քա­զի­մի­րով «Նե­զա­վի­սի­մա­յա Կա­զե­թա»ին մէջ յօ­դուած մը գրի ա­ռաւ Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի հա­կա­մար­տու­թեան շուրջ։ «Ար­մէնփ­րէս»ի հա­ղոր­դում­նե­րով, ան այս առ­թիւ ընդգ­ծեց, որ Պա­քու կը փոր­ձէ խա­թա­րել Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի հա­կա­մար­տու­թեան կար­գա­ւոր­ման ուղ­ղեալ միջ­նորդ­նե­րուն նա­խա­ձեռ­նու­թիւն­նե­րը։ Իր վեր­լու­ծու­թեան մէջ ան նշեց հե­տե­ւեա­լը.

«Ղա­րա­բա­ղեան հա­կա­մար­տու­թեան կար­գա­ւո­րու­մը խլած է քսան տա­րի եւ տա­կա­ւին ա­ւե­լի ու ա­ւե­լի կը պա­հան­ջէ։ Ե­թէ հայ­կա­կան եր­կու կող­մե­րը պատ­րաս­տա­կա­մու­թիւն կը յայտ­նեն աշ­խա­տանք տա­նե­լու հա­մար ԵԱՀԿ-ի Մինս­քեան խմբա­կի հա­մա­նա­խա­գահ­նե­րու ա­ռա­ջարկ­նե­րուն ուղ­ղու­թեամբ, ա­պա Պա­քու չի ձգտիր այդ բա­նին, ընդ­հա­կա­ռակն՝ կը փոր­ձէ ո­րե­ւէ կեր­պով խա­թա­րել միջ­նորդ­նե­րու նա­խա­ձեռ­նու­թիւն­նե­րը կամ ձգձգել ա­նոնց վե­րա­տե­սու­թեան են­թար­կուի­լը։ Տա­կա­ւին ա­ւե­լին, Նա­խա­գահ Իլ­համ Ա­լիեւ կը շա­րու­նա­կէ նախ­կի­նին պէս սպառ­նա­լիք­ներ հնչեց­նել ռազ­մա­կան գոր­ծո­ղու­թիւն­նե­րու վերսկս­ման վե­րա­բե­րեալ»։

Վլա­տի­միր Քա­զի­մի­րո­վի խորհր­դա­ծու­թիւն­նե­րով, Պա­քուի նախ­կին ղե­կա­վա­րու­թիւ­նը ը­րած է սխալ հա­շուարկ­ներ եւ 1991-1994 թուա­կան­նե­րու ղա­րա­բա­ղեան պա­տե­րազ­մը ու­նի բա­ւա­կան ու­սու­ցո­ղա­կան բնոյթ։ Իսկ ներ­կա­յիս տպա­ւո­րու­թիւն կը ստեղ­ծուի, թէ այժ­մու ղե­կա­վա­րու­թիւ­նը չի կրնար ո­րե­ւէ ձե­ւով իս­կա­կան գնա­հա­տա­կան մը տալ կա­րե­ւո­րա­գոյն գոր­ծօն­նե­րուն. օ­րի­նակ՝ թէ ի՞նչ պի­տի ար­ժէ նոր ռազ­մա­կան հա­կա­մար­տու­թիւ­նը սե­փա­կան ժո­ղո­վուր­դին եւ տա­րած­քաշր­ջա­նին հա­մար, նաեւ ինչ­պի­սի հե­տե­ւանք­ներ պի­տի ու­նե­նայ այդ մէ­կը։ «Պա­քուի թե­րա­ցում­նե­րու ծի­րէն ներս կ՚ար­ժէ նաեւ ընդգ­ծել ոչ հա­զուա­դէպ նկա­տուող ան­բա­ւա­րար լրջու­թիւ­նը ղա­րա­բա­ղեան կար­գա­ւոր­ման ուղ­ղեալ փաս­տա­թուղ­թե­րուն նկատ­մամբ, ո­րոնք ստո­րագ­րուած են իր իսկ մաս­նակ­ցու­թեամբ։ Իլ­համ Ա­լիե­ւի դիր­քո­րո­շու­մը՝ յա­ռաջ տա­նիլ ղա­րա­բա­ղեան կար­գա­ւո­րու­մը հայ­կա­կան զօր­քե­րու դուրս բեր­ման մի­ջո­ցաւ, միա­միտ եւ ա­նի­րա­կան է։ Միան­շա­նակ պարզ է, որ զօր­քե­րու դուրս բե­րու­մը տե­ղի կրնայ ու­նե­նալ միայն կրա­կի եւ ռազ­մա­կան գոր­ծո­ղու­թիւն­նե­րու դադ­րեց­ման վստա­հե­լի ամ­րապն­դու­մով, ինչ­պէս նաեւ Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի նոր կար­գա­վի­ճա­կի հաս­տա­տու­մով։ Ա­ւե­լի ի­րա­պաշտ են ԱՊՀ-ի եր­կիր­նե­րու ղե­կա­վար­նե­րու խոր­հուր­դին կող­մէ 1994 թուա­կա­նի Ապ­րի­լի 15-ին Հա­յաս­տա­նի եւ Ատր­պէյ­ճա­նի նա­խա­գահ­նե­րու մաս­նակ­ցու­թեամբ ըն­դու­նուած յայ­տա­րա­րու­թեան շեշ­տադ­րում­նե­րը։ Այն­տեղ յստա­կե­ցուած է հա­կա­մար­տու­թեան կար­գա­ւոր­ման քայ­լե­րու հեր­թա­կա­նու­թիւ­նը։ Իլ­համ Ա­լիե­ւի դիր­քո­րո­շու­մը բա­ցար­ձա­կա­պէս չի հա­մա­պա­տաս­խա­ներ ԱՊՀ-ի պե­տու­թիւն­նե­րու ղե­կա­վար­նե­րու դիր­քո­րոշ­ման», մատ­նան­շեց յօ­դուա­ծին մէջ Վլա­տի­միր Քա­զի­մի­րով։

Ատր­պէյ­ճա­նի Ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րա­րու­թեան պա­տաս­խա­նա­տու աշ­խա­տա­կից­նե­րը ղա­րա­բա­ղեան հա­կա­մար­տու­թեան վե­րա­բե­րեալ փաս­տա­թուղ­թե­րու մա­սին պաշ­տօ­նա­պէս ար­տա­յայ­տուե­լու ժա­մա­նակ պէտք է ծայր աս­տի­ճան հա­ւաս­տի եւ զգոյշ ըլ­լան։ Սա է ակն­կա­լուա­ծը, բայց ոչ։ Վեր­ջերս տուած մէկ հար­ցազ­րոյ­ցին մէջ Ատր­պէյ­ճա­նի Ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րա­րու­թեան մամ­լոյ ծա­ռա­յու­թեան ղե­կա­վար Հիք­մէթ Կա­ճիեւ շա­րադ­րեց իր դա­տո­ղու­թիւն­նե­րը 1994-95 թուա­կան­նե­րու հա­մա­ձայ­նագ­րի ու նոյ­նիսկ ա­նոր ինչ որ յա­ւե­լուա­ծին մա­սին։ Քա­զի­մի­րո­վի յօ­դուա­ծին մէջ ընդգ­ծուած է, որ հա­մա­ձայ­նագ­րի ձե­ւա­կեր­պու­մը ինք­նին կը պա­րու­նա­կէ անճշ­դու­թիւն։ Նման միաս­նա­կան հա­մա­ձայ­նա­գիր մը չէ ե­ղած։ Ի­րա­կա­նու­թեան մէջ կան եր­կու հա­մա­ձայ­նագ­րեր։ Ա­ռա­ջինն է՝ 12 Մա­յիս 1994 թուա­կա­նին հրա­դա­դա­րի մա­սին կնքուա­ծը, իսկ միւ­սը ստո­րագ­րուած է 4 Փետ­րուար 1995-ին՝ հրա­դա­դա­րի դրու­թիւ­նը ամ­րապն­դե­լու հա­մար։ Այդ եր­կու հա­մա­ձայ­նագ­րե­րը ստո­րագ­րած են հա­կա­մար­տու­թեան բո­լոր կող­մե­րը, ընդ ո­րում ան­ժամ­կէտ ձե­ւով։ Վեր­ջին հա­մա­ձայ­նա­գի­րը առ­հա­սա­րակ եր­կար ժա­մա­նակ կ՚ան­տե­սուէր Ատր­պէյ­ճա­նի կող­մէ։ Հա­ւա­նա­բար այս պատ­ճա­ռով ալ զայն «միա­ցու­ցած են» 1994-ի հա­մա­ձայ­նագ­րին։

Ըստ Քա­զի­մի­րո­վի, ինչ կը վե­րա­բե­րի 1994-95 թուա­կան­նե­րու Կա­ճիե­ւի կող­մէ «հա­մակ­ցուած» հա­մա­ձայ­նագ­րի յա­տուկ յա­ւե­լուա­ծին, որ իր խօս­քե­րով իբր թէ հա­մա­ձայ­նագ­րի բաղ­կա­ցու­ցիչն է, որ­պէս այդ եր­կու նա­խագ­ծե­րու հե­ղի­նա­կը՝ Վլա­տի­միր Քա­զի­մի­րով նման բան մը չի յի­շեր։ «Իսկ ե­թէ ան­կեղծ ը­սեմ՝ թէ՛ ա­ռա­ջին եւ թէ երկ­րորդ հա­մա­ձայ­նագ­րե­րը չեն ու­նե­ցած ո­րե­ւէ յա­ւե­լուած, սա պար­զա­պէս յօ­րի­նուած է։ Կը մնայ միայն կռա­հել, թէ ին­չով պայ­մա­նա­ւո­րուած է նման յօ­րի­նուած տե­ղե­կու­թիւ­նը», նշած է Քա­զի­մի­րով։ Ռուս դի­ւա­նա­գէ­տի կան­խա­տե­սում­նե­րով՝ կա՛մ պա­քու­ցի դի­ւա­նա­գէ­տի ոչ բարձր ար­հես­տա­վար­ժու­թեան հե­տե­ւանքն է այս մէ­կը եւ կամ Պա­քուի իշ­խա­նու­թիւն­նե­րուն կող­մէ ի­րա­վի­ճա­կին մի­տում­նա­ւոր խե­ղա­թիւ­րու­մով՝ քա­րոզ­չա­կան կաս­կա­ծե­լի շա­հե­րու եւ ըն­թեր­ցող­նե­րը խա­բե­լու հա­մար։ Այս ամ­բող­ջին մէջ զար­մա­նա­լի չէ նաեւ Հա­յաս­տա­նի ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րա­րին հաս­ցէագ­րուած այն կեղծ մե­ղադ­րան­քը, ըստ ո­րու ան ա­ղա­ւա­ղուած կը ներ­կա­յաց­նէ 1994-1995 թուա­կան­նե­րու հա­մա­ձայ­նա­գի­րը։

Յօ­դուա­ծին մէջ Քա­զի­մի­րով նշած է, որ Պա­քուի ղե­կա­վա­րու­թեան վե­րա­բեր­մուն­քը աչ­քի չի զար­ներ կա­ռու­ցո­ղա­կա­նու­թեան՝ նաեւ ԵԱՀԿ-ի Մինս­քեան խմբա­կի հա­մա­նա­խա­գահ­նե­րու նա­խա­ձեռ­նու­թիւն­նե­րուն նկատ­մամբ։ Գրե­թէ ար­գե­լա­փա­կուած են ա­ռաջ­նագ­ծէն դի­պու­կա­հար­նե­րու հե­ռաց­ման, դէպ­քե­րու հե­տաքն­նու­թիւն ի­րա­կա­նաց­նե­լու եւ հա­մա­պա­տաս­խան դրու­թիւն­նե­րու, վստա­հու­թեան մի­ջո­ցա­ռում­նե­րու մա­սին եւ այլ ա­ռա­ջարկ­նե­րը, ո­րոնք կրնա­յին նպաս­տել շփման գծի եր­կայն­քով ի­րադ­րու­թեան կար­գա­ւոր­ման ու բա­նակ­ցա­յին գոր­ծըն­թա­ցի շա­րու­նակ­ման։ Քա­զի­մի­րո­վի խօս­քե­րով, եր­բեմն այս ուղ­ղու­թեամբ կը նա­խընտ­րուի ե­րես­պաշ­տա­կան մար­տա­վա­րու­թիւն մը, որ­պէս­զի ստեղ­ծուի կեղծ տպա­ւո­րու­թիւն, թէ Պա­քու պատ­րաստ է դրա­կան վե­րա­բեր­մունք ցոյց տալ հա­մա­նա­խա­գահ­նե­րու նա­խա­ձեռ­նու­թիւն­նե­րուն նկատ­մամբ կամ տա­կա­ւին կ՚ու­սում­նա­սի­րէ զա­նոնք, որ­պէս­զի յե­տոյ հրա­ժա­րի ա­նոնց­մէ եւ ը­սէ, որ ա­նոնք ա­նըն­դու­նե­լի են։ «Այդ հնարք­նե­րը նպա­տակ ու­նին քօ­ղար­կել սե­փա­կան ժխտա­կա­նու­թիւ­նը», գրած է Քա­զի­մի­րով։

Դէպ­քե­րու հե­տաքն­նու­թեան դրու­թիւ­նը Ատր­պէյ­ճան ըն­դու­նե­լի կը հա­մա­րէ՝ միայն հայ­կա­կան ու­ժե­րու ի­րենց զբա­ղե­ցու­ցած տա­րածք­նե­րէն դուրս բեր­ման պա­րա­գա­յին։ Կար­ծես մինչ այդ դէպ­քեր առ­հա­սա­րակ չէին պա­տա­հած ու չեն կրնար ըլ­լալ։ Ըստ Քա­զի­մի­րո­վի, Իլ­համ Ա­լիե­ւի մօ­տե­ցու­մը՝ ղա­րա­բա­ղեան հա­կա­մար­տու­թիւ­նը սահ­մա­նա­փա­կել միայն հայ­կա­կան զօր­քե­րու դուրս բե­րու­մով, միամ­տու­թիւն է ու պար­զա­պէս ա­նի­րա­տես։ Միան­գա­մայն հասկ­նա­լի է, որ հայ­կա­կան զօր­քե­րու դուրս բե­րու­մը հնա­րա­ւոր է միայն հրա­դա­դա­րի ե­րաշ­խա­ւո­րուած ամ­րապնդ­ման եւ Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի նոր կար­գա­վի­ճա­կի ընդ­հա­նուր ամ­բող­ջին մէջ։

Ըստ Քա­զի­մի­րո­վի, այս ակն­յայտ ի­րո­ղու­թեան յա­մա­ռօ­րէն ժխտու­մը հա­կա­մար­տու­թեան տուեալ կող­մի դիր­քո­րո­շու­մը կը դարձ­նէ բա­ւա­կան խո­ցե­լի ու նոյ­նիսկ ի­րեն իսկ հա­մար ցա­ւա­գին։ Այս տե­սան­կիւ­նէն է, որ Քա­զի­մի­րով Իլ­համ Ա­լիե­ւի դիր­քո­րո­շու­մը բա­ցար­ձակ ան­հա­մա­տե­ղե­լի կը նկա­տէ ԱՊՀ-ա­կան եր­կիր­նե­րու ղե­կա­վար­նե­րու մօ­տե­ցում­նե­րուն հետ, ո­րոնք ամ­րագ­րուած էին Մոս­կուա­յի միջ­նոր­դու­թեամբ հաս­տա­տուած հրա­դա­դա­րէն ա­ռաջ։