ԴԺՈՒԱՐ ՕՐԵՐ՝ ՆԱԽԱԳԱՀ ՍԵՐԺ ՍԱՐԳՍԵԱՆԻ ՀԱՄԱՐ

Ըն­թա­ցիկ ամ­սուան սկիզ­բը Ար­ցա­խի մէջ տե­ղի ու­նե­ցած զար­գա­ցում­նե­րէն աս­դին նոր ի­րա­վի­ճակ մը ստեղ­ծուած է Հա­յաս­տա­նի իշ­խա­նու­թիւն­նե­րուն հա­մար: Տար­բեր ա­ռիթ­նե­րով ը­սուած է, որ Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի մէջ ո­րե­ւէ զար­գա­ցում իր ան­մի­ջա­կան ազ­դե­ցու­թիւ­նը կրնայ ու­նե­նալ Հա­յաս­տա­նի վրայ: Այս խօս­քը ի­րա­ւա­ցի է, ո­րով­հե­տեւ Հա­յաս­տա­նի եր­րորդ հան­րա­պե­տու­թեան ծննդո­ցի եր­կուն­քին մէջ նոյն­պէս Ղա­րա­բա­ղը իր կա­րե­ւո­րա­գոյն տե­ղը ու­նե­ցաւ երկ­րին մէջ հա­սուն­ցած ան­կա­խու­թեան եւ ինք­նիշ­խա­նու­թեան գա­ղա­փար­նե­րը բարձ­րա­ձայ­նե­լու հա­մար: Մէկ ազգ եւ մէկ հայ­րե­նիք լո­զուն­գը նոր փոր­ձա­քա­րի զար­նուե­ցաւ ար­ցա­խեան ճա­կատ­նե­րուն ա­ռաջ­նա­յին գի­ծե­րուն վրայ եւ հա­յու­թիւ­նը իր բո­լոր թե­ւե­րով ինք­նա­գի­տակ­ցու­թեան նոր փուլ մը ապ­րե­ցաւ:

Այս բո­լո­րէն ան­դին սա­կայն 1994 թուա­կա­նին ստո­րագ­րուած հրա­դա­դա­րը վերջ­նա­կան լու­ծում մը չբե­րաւ ղա­րա­բա­ղեան հիմ­նախնդ­րին: Այ­սօր քսա­ներ­կու տա­րի ան­ցած է այդ հրա­դա­դա­րէն: Մի­ջազ­գա­յին հան­րու­թեան եր­բեմն փութ­կոտ ու յա­ճախ ան­տար­բեր հա­յեացք­նե­րուն տակ ղա­րա­բա­ղեան հիմ­նախն­դի­րը կը շա­րու­նա­կէ ծանր խնդիր ըլ­լալ Հա­յաս­տա­նի ղե­կա­վա­րու­թեան հա­մար: Ան­ցեա­լէն ժա­ռան­գուած այս թնճու­կը տար­բեր ա­ռում­նե­րով կը դժուա­րաց­նէ Հա­յաս­տա­նի բնա­կան զար­գա­ցու­մը եւ լա­րուած ու­ժա­նա­կի ազ­դե­ցու­թիւն ու­նի Հա­յաս­տա­նի հա­մար: Այս­տեղ խնդի­րը դրա­կան կամ ժխտա­կան գնա­հա­տական­ներ ը­նե­լու խնդիր չէ, այլ կա­րե­ւո­րը առ­կայ վի­ճա­կին ճիշդ գնա­հա­տական­ներ տալն է:

Նա­խա­գահ Սերժ Սարգ­սեա­նի հա­մար իր թէ­ժու­թեամբ ար­ցա­խեան հիմ­նախն­դի­րը այ­սօր դար­ձած է ա­ռաջ­նա­յին օ­րա­կարգ: Խնդրին շուրջ հա­մախմ­բուած է ամ­բողջ հա­յու­թիւ­նը, ո­րով­հե­տեւ Ար­ցա­խի անվ­տան­գու­թեան եւ ա­նոր բնա­կիչ­նե­րուն ա­պա­հո­վու­թեան հար­ցը հայ ժո­ղո­վուր­դին հա­մար փաս­տա­ցի «կար­միր գի­ծեր» են:

Տխուր է, որ անց­նող քսան տա­րի­նե­րուն ըն­թաց­քին ոչ մէկ կողմ լրջօ­րէն աշ­խա­տանք տա­րաւ, որ­պէս­զի ղա­րա­բա­ղեան հիմ­նախն­դի­րը ար­մա­տա­կան լու­ծում­նե­րու հաս­նի: Կով­կա­սի մէջ ու­ժա­նա­կի ազ­դե­ցու­թիւն ու­նե­ցող Ղա­րա­բաղ-Ատր­պէյ­ճան հա­կա­մար­տու­թիւ­նը այ­սօր եւս նոյն կար­գա­վի­ճա­կին մէջ է:

Երբ 5 Ապ­րի­լին Մոս­կուա­յի «օրհ­նու­թեամբ» եր­կու հա­կա­մար­տող կող­մե­րը հրա­դա­դար կը յայ­տա­րա­րէին, բո­լոր կող­մե­րը կը խօ­սէին բա­նակ­ցու­թիւն­նե­րու ըն­թաց­քը ա­րա­գաց­նե­լու անհ­րա­ժեշ­տու­թեան մա­սին: Մոս­կուա, որ կը գոր­ծադ­րէր իր բո­լոր կա­րե­լիու­թիւն­նե­րը՝ ա­ռաջ կը քա­շէր Կով­կա­սի մէկ ու միակ տէ­րը ըլ­լա­լու հան­գա­ման­քը: Չէր ու­շա­նար Ռու­սաս­տա­նի Ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րար Սէր­կէյ Լաւ­րո­վի այ­ցը Ե­րե­ւան: Յատ­կա­պէս ռու­սա­կան լրա­տուա­կան ծա­ռա­յու­թիւն­ներ կա­րե­ւոր փա­կա­գի­ծեր կը բա­նա­յին այդ այ­ցին եւ ընդ­հան­րա­պէս Մոս­կուա­յի կող­մէ կող­մե­րուն ներ­կա­յա­ցուե­լիք ա­ռա­ջար­կու­թիւն­նե­րուն մա­սին: Մատ­րիտ, Սո­չի եւ Քա­զան կը դառ­նա­յին ա­մէ­նօ­րեայ քննար­կում­նե­րու եւ լրա­տուա­կան յայ­տա­րա­րու­թիւն­նե­րու ա­ռանցք: Քննար­կու­մեր, ա­ռա­ջարկ­ներ, բա­նակ­ցու­թիւն­ներ… այս բո­լո­րին մա­սին կը խօ­սուէր ու տա­կա­ւին կը խօ­սուի բա­ցա­յայտ կեր­պով: Ռու­սա­կան կող­մին մօտ առ­նուազն մա­կե­րե­սա­յին մա­կար­դա­կի մը վրայ, ո­րոշ վե­րա­պա­հու­թիւն մը կայ կա­պուած Հա­յաս­տա­նի Նա­խա­գահ Սերժ Սարգ­սեա­նի ար­տա­յայ­տած մտքե­րուն ու նաեւ պաշ­տօ­նա­կան Ե­րե­ւա­նի Լաւ­րո­վի այ­ցին վե­րա­բե­րեալ ցոյց տրուած ո­րոշ սառ­նու­թեան հա­մար: Այս բո­լո­րէն բա­ցի բա­ցա­յայտ է նաեւ, որ Հա­յաս­տա­նի նա­խա­գա­հը Ար­ցա­խի մէջ ծա­գած պա­տե­րազ­մէն աս­դին կռիւ կը մղէ մի քա­նի ճա­կատ­նե­րու վրայ:

Բնա­կան է, որ ա­մե­նէն ա­ռաջ­նա­յին ճա­կա­տը ար­ցա­խեան սահ­մա­նա­յին դիր­քե­րու վե­րամ­իա­ցումն ու առ­կայ բաց­թո­ղում­նե­րու սրբագ­րումն է եւ այդ նպա­տա­կով էր, նաեւ, որ Սերժ Սարգ­սեան այ­ցե­լու­թիւն կու տար Ստե­փա­նա­կերտ, մօ­տէն ծա­նօ­թա­նա­լու հա­մար ընդ­հա­նուր ի­րադ­րու­թեան:

Երկ­րորդ եւ կա­րե­ւո­րա­գոյն ճա­կա­տը բնա­կա­նա­բար ար­տա­քին ճա­կատն է, որ այ­սօր կա­րե­ւոր եւ բե­կում­նա­յին փու­լի մը մէջ է: Եւ­րո­պա­կան ըն­տա­նի­քին կող­մէ ղա­րա­բա­ղեան հա­կա­մար­տու­թեան հան­դէպ կե­ցուածք­նե­րը ցարդ կը սահ­մա­նա­փա­կուին ընդ­հա­նուր կրա­ւո­րա­կա­նու­թեամբ: Այդ կե­ցուածք­նե­րը չեն հա­տեր յայ­տա­րա­րու­թիւն­նե­րու ա­ռանց­քը, այլ խօսք ե­թէ նոյն եւ­րո­պա­կան ըն­տա­նի­քը յան­կարծ փո­փո­խու­թեան են­թար­կէ իր ան­ցեա­լի դիր­քո­րո­շում­նե­րը եւ հան­դէս գայ ատր­պէյ­ճա­նա­մէտ կե­ցուածք­նե­րով: Այս բո­լո­րէն բա­ցի կա­րե­ւո­րա­գոյ­նը ան­շուշտ ռու­սա­կան կե­ցուածքն է ու վեր­ջին օ­րե­րուն ե­րե­ւա­ցած Սերժ Սարգ­սեա­նի հան­դէպ ե­րե­ւե­լի դար­ձած ռու­սա­կան դժգո­հու­թիւն­նե­րը ե­թէ գործ­նա­կան քայ­լե­րով ուղ­ղոր­դուին, ա­պա պարզ կա­րե­լի է հասկ­նալ, որ Մոս­կուա յա­ռա­ջի­կայ հանգ­րուա­նին պի­տի ու­զէ նոր դէմք մը տես­նել Ե­րե­ւա­նի մէջ: Ցարդ հասկ­նա­լի ալ չէ, որ ռու­սա­կան կող­մին հա­մար ի՛նչ նշա­նա­կու­թիւն ու­նի հող յանձ­նե­լու մա­սին խօ­սակ­ցու­թիւ­նը կամ փրակ­մա­թիզ­մը: Մէկ բան յստակ է, որ Մոս­կուա ա­ւե­լի քան ո­րե­ւէ ժա­մա­նակ մտա­դիր է լուծ­ման տա­նիլ այս հա­կա­մար­տու­թիւ­նը: Մա­նա­ւանդ, որ Մի­ջին Ա­րե­ւել­քի մէջ գրան­ցուող զար­գա­ցում­նե­րուն հե­տե­ւան­քով Մոս­կուա­յէն բա­ցի միւս ու­ժե­րը այդ­քան ալ հե­տաքրք­րուած չեն Կով­կա­սի ճա­կա­տագ­րով:

Սերժ Սարգ­սեա­նի հա­մար եր­րորդ ճա­կա­տը ներ­քին ճա­կատն է: Ու հա­կա­ռակ ա­նոր, որ կարգ մը ընդ­դի­մա­դիր ձայ­ներ կը փոր­ձեն Ար­ցա­խի քա­ռօ­րեայ պա­տե­րազ­մին հայ­կա­կան կող­մին կրած ծանր վնաս­նե­րուն վե­րա­բե­րեալ իշ­խա­նու­թիւն­նե­րը մե­ղադ­րել, յստակ է նաեւ, որ ինչ­պէս մօ­տիկ ան­ցեա­լին, այ­սօր եւս այդ ձայ­նե­րը գետ­նի վրայ փո­փո­խու­թիւն­ներ կա­տա­րե­լու ու­ժը չու­նին: Այլ խօսք, թէ ինչ գոր­ծըն­թաց­ներ կրնան սկիզբ առ­նել պաշտ­պա­նու­թեան ո­լոր­տի անձ­նա­կազմէն ներս, սա­կայն ե­րե­ւե­լի է, որ ներ­քին ճա­կա­տը (ե­թէ կա­րե­լի է Հա­յաս­տա­նի ներ­քա­ղա­քա­կան պատ­կե­րը ճա­կատ կո­չել) ամ­բող­ջու­թեամբ վե­րահս­կե­լի է: Սերժ Սարգ­սեա­նի կող­մէ կա­տա­րուած պաշ­տօ­նազր­կում­նե­րը լա­ւա­գոյն ա­պա­ցոյց են, որ Հա­յաս­տա­նի տար­բեր հա­մա­կար­գե­րը ընդ­հա­նուր առ­մամբ վե­րա­տե­սու­թեան ար­ժա­նի հա­մա­կար­գեր են: Այս խնդիր­նե­րը ան­շուշտ պի­տի բարձ­րա­ձայ­նուին միայն այն ա­տեն, երբ խա­ղա­ղած պի­տի ըլ­լան ար­ցա­խեան բո­լոր սահ­ման­նե­րը:

Յա­ռա­ջի­կայ հանգ­րուա­նին պարզ պի­տի դառ­նայ, թէ Մոս­կուա-Սերժ Սարգ­սեան յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րը ինչ մա­կար­դա­կի վրայ են: Մոս­կուա պա­տաս­խան կը պա­հան­ջէ իր ներ­կա­յա­ցու­ցած ա­ռա­ջար­կին դի­մաց, իսկ Հա­յաս­տա­նի նա­խա­գա­հը մեծ ճի­գիր կը վատ­նէ ժա­մա­նակ շա­հե­լու հա­մար: Սերժ Սարգ­սեան նաեւ կը խօ­սի հրա­դա­դա­րի ամ­րաց­ման եւ ա­պա­հո­վա­կան ե­րաշ­խիք­նե­րու մա­սին տե­ղին դի­տար­կում մը ը­նե­լով եւ ը­սե­լով, որ ան­հե­թեթ է բա­նակ­ցու­թիւն­նե­րու մա­սին խօ­սիլ, երբ ա­մէ­նօ­րեայ դրու­թեամբ Պա­քու կրա­կէ օ­ղա­կի տակ կը պա­հէ սահ­մա­նա­յին ամ­բողջ գի­ծը:

Այլ խօսք՝ ե­թէ Մոս­կուա ան­հա­մբեր ըլ­լա­լով կ՚անց­նի «պատ­ժիչ գոր­ծո­ղու­թիւն­ներ»ու եւ այս ան­գամ Հա­յաս­տա­նի ներ­քա­ղա­քա­կան օ­րա­կար­գին մէջ այլ թատ­րեր­գու­թիւն­ներ կը ներ­կա­յաց­նէ:

Սերժ Սարգ­սեա­նի վի­ճա­կը դժուար է: Ա­ւե­լի՛ն. դժուար օ­րեր կը սպա­սեն ա­նոր: Մէկ կող­մէ հող տա­լու-չտա­լու մա­սին խօ­սակ­ցու­թիւն­նե­րը եւ միւս կող­մէ Մոս­կուա­յի խնդրին մա­սին ամ­բող­ջա­կան կե­ցուած­քին բա­ցա­կա­յու­թիւ­նը կամ ա­նըն­թեր­ցե­լիու­թիւ­նը բարդ հար­ցում­ներ կը ստեղ­ծեն: Ե­թէ նոյն Սարգ­սեա­նը պատ­րաստ էր ստո­րագ­րել Քա­զա­նի մէջ հա­սուն­ցած հա­մա­ձայ­նա­գի­րը, այ­սօր ան չի կրնար նման ռիս­քա­յին քայ­լի մը դի­մել:

Չի կրնար, ո­րով­հե­տեւ գետ­նը ա­րիւն կայ: Ու այդ ա­րեան դի­մաց, ո­րե­ւէ քա­ղա­քա­կան գոր­ծիչ կամ ա­ռաջ­նորդ հա­մար­ձա­կու­թիւ­նը պի­տի չու­նե­նայ զի­ջո­ղա­կան բա­նակ­ցու­թիւն­նե­րու մտնե­լու:

Պատ­մա­կան փուլ մը մտած ղա­րա­բա­ղեան տագ­նա­պի այս հա­տուա­ծը ա­ռա­ւե­լա­բար ջի­ղե­րու լա­րու­մի փուլ մըն է մա­նա­ւանդ, որ հայ­կա­կան պաշտ­պա­նա­կան բա­նա­կի զի­նուոր­նե­րը ի­րենց խօս­քը ը­սած են եւ պատ­րաստ են նոր մար­տահ­րա­ւէր­նե­րու:

ՍԱԳՕ ԱՐԵԱՆ

Ե­րե­ւան