ԾԱՒԱԼՈՒՆ ՄԵԿՆԱԲԱՆՈՒԹԻՒՆ

Պատրիարքական տեղապահ Տ. Սահակ Եպսկ. Մաշալեան այս օրերուն կը գտնուի Հայաստանի մէջ, ուր մասնակցութիւն կը բերէ Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնի Գերագոյն հոգեւոր խորհուրդի (ԳՀԽ) նստաշրջանին։ Նորին սրբազնութիւնը կեցութեան ընթացքին հարցազրոյցներ ալ տուած է զանազան լրատուամիջոցներու։ Անոնց շարքին իր ծաւալով ու շահեկան բովանդակութեամբ առանձնացաւ Տ. Սահակ Եպսկ. Մաշալեանի կողմէ «Շանթ» հեռուստակայանին տրուած հարցազրոյցը։ Այսպէս, նորին սրբազնութիւնը պատասխանեց հարցումներուն՝ յայտնի լրագրող Սագօ Արեանի, որ միեւնոյն ժամանակ թերթիս սիւնակագիրն է։ Պատրիարքական ընտրութեան գործընթացի զանազան իրադարձութիւնները մեկնաբանած է տեղապահ սրբազան հայրը, որու հետ կատարուած հարցազրոյցի սղագրութիւնը կը ներկայացնենք ստորեւ։

*

-Սրբազան հայր, Պոլսէն կու գաք. վերջին շրջանին շատ մը քննադատութիւններու թիրախ դարձաւ ձեր ղեկավարութեամբ գործող Նախաձեռնարկ մարմինը: Ի՞նչ է այս յարձակումին իրական պատճառը:

-Նախաձեռնարկ մարմինը ընտրուեցաւ մեր համայնքի աշխարհական առաջնորդներու, թաղային խորհուրդներու ատենապետներու եւ Կրօնական ժողովի անդամներու խառն ժողովով եւ ինքնավար մարմին մըն է՝ տեղապահի իշխանութեան տակ չէ: Տեղապահը աչալուրջ կը հսկէ աշխատանքներուն, սակայն իրենք յառաջ կը տանին այդ աշխատանքները, եւ պետութեան հետ յարաբերութիւնները այս Նախաձեռնարկ մարմինը կ՚իրականացնէ: Ուրեմն, մենք ընտրութիւնները կատարելու համար կանոնակարգ մը չունինք, հետեւաբար, պէտք է անիկա պահանջենք, ուզենք պետութենէն: Եւ մեր պահանջած հրահանգը՝ ընտրութիւններու ուղեցոյցը, հասաւ 23 սեպտեմբերին, եւ այնտեղ եղած մէկ կէտը՝ պատրիարք ընտրուելու պայմաններէն մէկը  ընդդիմութիւն, դժգոհութիւն յառաջացուց, հետեւաբար՝ այս խնդիրը Նախաձեռնարկ մարմինը պէտք է լուծէ եւ ինքը լուծեց այս տրուած կանոնագրութեամբ ընթանալ եւ յաջողիլ կատարել 85-րդ պատրիարքի ընտրութիւնը:

-Սրբազան հայր, մենք գիտենք, որ Թուրքիան Հիւսիսային Սուրիոյ ուղղութեամբ ռազմական գործողութեան մը սկսաւ, որուն առիթով ալ դուք հանդէս եկաք հակիրճ հաղորդագրութեամբ, ինչ որ թէ՛ Սփիւռքի եւ թէ Հայաստանի մէջ որոշ դժգոհութիւններ յառաջացուց: Արդեօք չէիք կրնա՞ր անտեսել այս գործողութիւնը, պատճառ մը կա՞ր արձագանգելու:

-Ուրեմն, երբ ամբողջ երկիրը պատերազմային վիճակ կը ստանայ, երկրի բոլոր խաւերէն զօրակցութեան ակնկալութիւն մը կը յառաջանայ: Այնպէս որ մենք առանձինն չենք, յոյներու պատրիարքը, ասորիներու առաջնորդը, քաղդէացիները  եւ հրեաներու խախամապետը նման արտայայտութիւններ ըրած են, եւ եթէ ուշադրութեամբ կարդացուի, խաղաղութեան կոչ մըն է: Այդ քննադատողները, ես պէտք է յիշեցնեմ, որ  Ուքրայնոյ եւ Ռուսաստանի պատերազմի ընթացքին ուղղափառ եկեղեցականները օրհնեցին նոյնիսկ զէնքերը, որպէսզի ուրիշ ուղղափառ եղբայրներ մեռցուին.  մենք չըրինք անիկա: Մենք պարզապէս ըսինք, որ խաղաղութիւն հաստատուի եւ այս արարքը զինուորական խաղաղութեամբ վերջանայ, մեր աղօթքը այս է, եւ  որ հոն կռուող զինուորները ողջ առողջ իրենց տուները վերադառնան, մեր բարեմաղթութիւնը այդ էր, ուրեմն, ինչպէս ըսի, այսպէս յայտարարութիւնները կ՚ակնկալուին մեզմէ:

-Սրբազան հայր, վերջերս մեծ քննադատութիւններու թիրախ է նաեւ կանոնադրութիւնը, որուն  հիմամբ յառաջիկայ դեկտեմբերին կամօքն Աստուծոյ պատրիարք պիտի ընտրէք: Այս կանոնադրութեան դէմ արտայայտուեցան նաեւ ձեր միաբանակից եղբայրները, անոնք, որ թրքահայ արմատներ ունին թէ՛ ձեզմէ եւ թէ Արամ Սրբազանէն խնդրելու պէս պահանջեցին, որ յետս կոչուի այս օրինագիծը  եւ բողոքարկուի: Ի՞նչ կ՚ըսէք այս մասին:

-Ուրեմն, այս ուղեցոյցը, այս կանոնագրութիւնը 1863-ի հայոց Սահմանադրութեան օրէնքներն են, այսինքն նորամուտ որեւէ օրէնք չէ դրուած, եւ այդ օրէնքներէն վիճելին այն էր, որ պատրիարքի թեկնածուները  պէտք է Պոլսոյ Պատրիարքարանի յատկացեալ եպիսկոպոսաց դասէն ըլլան: Ասիկա արդէն Սահմանադրութեան օրէնքին մէջ կար, եւ հակառակ ասոր, մենք՝ ես եւ Արամ Սրբազանը մատնանշեցինք, որ այս կէտին խնդիր կայ, որովհետեւ նախօրօք պատրիարքական ընտրութիւններուն տրուած է ուրիշ կանոնագրութիւն մը, ըստ որուն, կարող էին ի խորէ թուրք, թրքահպատակ եպիսկոպոսներն ալ ընտրութիւններուն մասնակցիլ, ասոր աւելցուցած էին Սահմանադրութեան այդ օրէնքը: Եւ քանի որ այս խնդիր էր եւ մեր խիղճին անհանգստութիւն կը պատճառէր՝ լուծելու աշխատանք տարինք մենք: Առանձին ես՝ տեղապահս չեմ կրնար լուծել ատիկա, մենք մարմիններ ունինք՝ Նախաձեռնարկ մարմին ունինք, մենք ունինք թաղային խորհուրդներու ատենապետներու մարմին, Կրօնական ժողով, Եկեղեցական ժողով, այս բոլոր մակարդակներով մենք հարցը քննեցինք, վիճաբանեցանք, ժողովրդավարական քուէարկութիւն կատարեցինք եւ այս բոլորէն դուրս եկաւ, որ նախընտրելի է, որ մենք այս ներկայ կանոնագրութեամբ ընտրութիւնները յաջողինք, որովհետեւ ասոր հակառակիլ, հակազդել, մերժել, աննախատեսելի երկարութեամբ կրնայ յետաձգել պատրիարքական ընտրութիւնները,  իսկ մենք 12 տարիէ ի վեր պատրիարք չունինք: Մի քանի անգամ փորձեցինք, չկրցանք յաջողիլ եւ հիմա պետութիւնը բարեհաճեցաւ ընդառաջել եւ վեց շաբաթ ունինք մենք՝ 11 դեկտեմբերին մեր պատրիարքը պիտի ընտրենք եւ այդ մեծ բեռէն մեր համայնքը պիտի ազատենք: Հետեւաբար, մեր համայնքի մեծամասնութեան ողջախոհութիւնը որոշեց այս կանոնագրութեամբ ընթանալ, հակառակ որ խնդիրներ կան:  Կեանքը մեզի չի հրամցներ  միշտ սեւի եւ ճերմակի ընտրութիւն, չարի եւ բարիի ընտրութիւն, լոյսի եւ խաւարի ընտրութիւն, երբեմն մենք պէտք է ընտրութիւն կատարենք երկու չարերու միջեւ, երբեմն՝ երկու բարիի միջեւ, եւ իրապէս, այս խնդրայարոյց կէտը ընդունիլ եւ ըստ այնմ յառաջանալ… Շատ լաւ չէր, բայց այս մէկը մերժել եւ յետաձգել պատրիարքական ընտրութիւնները, աւելի վատ էր: Մենք այսպէս որոշեցինք, ասիկա մեր համայնքի մեծամասնութեան համակարծիքն է:

-Պոլսոյ մամուլին հետեւողները գիտեն, որ այս օրերուն արդէն թէժ ընտրական պայքարը սկսած է՝ հաւաքներ, հանդիպումներ, դասախօսութիւններ: Դուք, որպէս թեկնածուներէն մէկը, ի՞նչ խօսք կ՚ուղղէք պոլսահայութեան, ի՞նչ է այսօր ձեր գլխաւոր պատգամը:

-Ես  պոլսահայերուն կ՚ըսեմ, որ աւելի եւս պէտք է հետաքրքրուին: Ընտրելու տարիքը 21-էն 18-ի իջեցուեցաւ, ուրեմն, պէտք է ասիկա օգտագործել, աւելի շատ մարդ պէտք է ընտրութիւններուն մասնակցի եւ քուէ գործածէ, հետաքրքրութիւնը պէտք է տարածուի, որովհետեւ պատրիարքը, ի վերջոյ, մեր միութեան մեծագոյն սեմպոլներէն մէկն է, այդ պատրիարքի շուրջ է, որ մեր համայնքը պիտի կազմակերպուի, դիզուած խնդիրներ կան, հետեւաբար պատրիարքի ընտրութիւնը իւրաքանչիւր պոլսահայի մահուկենաց հարցն է: Պէտք է լաւ ճանչնան թեկնածուները, պէտք է հետապնդեն իրենց անցեալը, իրենց ըրածները, իրենց խոստացածները եւ ըստ այնմ շարժման անցնին: Այս օրերուն Պոլսոյ հայերու ճակատագիրը իրենց ձեռքն է:

-Եթէ պատահի, որ դուք պատրիարք դառնաք, ի՞նչ պիտի ըլլայ ձեր գլխաւոր ընելիքը, գլխաւոր օրակարգը:

-Եթէ պատրիարք ընտրուիմ, միասնութեան շարժումի պիտի սկսինք, որովհետեւ այս 12 տարիները, երբ պատրիարք չունեցանք, պառակտումներ տեղի ունեցան, անտարբերութիւն տեղի ունեցաւ, ուրեմն, պատրիարքի ընտրութիւնը նոյնիսկ այդ միասնութեան կոչ մը պիտի դառնայ եւ այդ բաժանեալ տարրերը մեր համայնքին պիտի մէկտեղուին եւ մենք առաջ պիտի տանինք  մեր ապագայ ծրագիրները՝ իրագործելու: Մեր առջեւ կայ կանոնագրութեան խնդիրը: Այսինքն, մեր համայնքը չունի կանոնագրութիւն մը, եւ միշտ այսպիսի էական պահերուն ճգնաժամի կը մատնուինք մենք, օրէնքներ չունինք, եւ պետութիւնն ալ մեզ չի ճանչնար որպէս օրինաւոր անձնաւորութիւն: Հետեւաբար պատրիարքութիւնը եւ համայնքը պէտք ունին այդ ճանաչման: Պետութեան հետ մեր այս յարաբերութիւններուն, մեր այս կարիքին  իրենք դրական կը մօտենան,  անպայման պէտք է օրէնքներով զօրացնենք մեր համայնքը: Երկրորդն ալ՝ մեր համայնքը աշխարհական  կեդրոնացում չունի, այսինքն, պատրիարքը, շիտակ է, որ համայնքի պետն է, բոլոր համայնքի քուէներով ընտրուող միակ անձն է, սակայն օրէնքներով իր սահմանումը հոգեւորական, եկեղեցական ասպարէզինն է, բայց մեր համայնքը ունի աշխարհական գործեր՝ դպրոցներ, կրթութիւն եւ նաեւ՝ մշակութային ձեռնարկներ, ֆինանսական գործեր, այդ բոլորին համար մենք պէտք ունինք այդ աշխարհական կեդրոնացումին, նոր ժողովի մը պէտք ունինք, նոր մարմինի մը, որ վերահսկէ մեր համայնքային հաստատութիւններուն վրայ, որ կարողանայ հասարակաց փլանաւորում կատարել, կարողանայ միասնական պիւտճէ ապահովել եւ միասնաբար քննարկել մեր համայնքի խնդիրները եւ լուծումներ առաջարկել: Մինչեւ 1960 ունէինք այդպիսի մարմին, յետոյ մեր ձեռքէն առնուեցաւ, պետութեան հետ մեր երկխօսութեամբ կրկին պիտի պահանջենք, որ վերահաստատուի մեր այս իրաւունքը, որովհետեւ առանց անոր մեր համայնքը անկառավարելի վիճակի հասած է… Ուրեմն, պատրիարքի հիմնական գործերէն մէկը այս պիտի ըլլայ. նոր ոգի, նոր եռանդ, նոր եռուզեռ պէտք է ստեղծէ պատրիարքը, յատկապէս՝ երիտասարդներու եւ մանուկներու կեանքին մէջ: Եկեղեցին պէտք է գրաւիչ դարձնենք, մեր արմատները զօրացնենք, հայախօսութիւնը, հայ գիրն ու գրականութիւնը պէտք է պանծացնենք. ուրեմն, ընելիք շատ գործեր կան:

-Ձեր սեղանին վրայ պիտի ըլլա՞յ իսլամացած հայերու հարցը:

-Անպայման պիտի ըլլայ, որովհետեւ անիկա արդէն մեր կեանքի իրականութիւնն է: Խնդիրն այս է՝ մենք ճեմարան չունինք, այսինքն, հոգեւորական չենք կրնար պատրաստել, եւ ա՛լ աւելի, որպէսզի եկեղեցիներ չգոցուին, դպիրները, սարկաւագները կ՚առնենք, եկեղեցական կը ձեռնադրենք: Իսկ ձեր ըսած այս անձանց հասնիլ, համոզել, որ վերստին վերադառնան հայկական հօտին, գիտակից, կրթուած այս գործին գիտակ եկեղեցականներու կը կարօտի: Որովհետեւ անոնք ա՛լ աւելի Անատոլիայի մէջ են, երբ որ Պոլիս են անոնք, մեզի կու գան, մեր դռները մինչեւ վերջ բաց են իրենց, մենք գրկաբաց կ՚ընդունինք զանոնք, կը զրուցենք անոնց հետ, եթէ կը մկրտուին, կը ծանօթացնենք եկեղեցիին եւ քրիստոնէութեան հետ, կը մկրտենք, կ՚ուզենք զանոնք մեր համայնքին մէջ ներգրաւել: Ուրեմն, հարկաւ, թէ իրենց վերաբերեալ նաեւ մենք մեծ յոյսեր ունինք, որովհետեւ մեր բնակչութիւնը նաեւ կը նուազի, կարելի է՝ իրենք նոր արիւն ըլլան մեզի համար:

-Նշեցիք պառակտումի պարագան. մենք գիտենք, որ այսօր Պոլսոյ մէջ երեք թեւեր կան, եթէ պատրիարք ընտրուիք եւ կողմերէն մէկը չընդունի ձեր պատրիարքութիւնը, ինչպէ՞ս լուծում պիտի բերէք այսօրուայ պառակտուած վիճակին: 

-Խնդիրը  թարմ է եւ որոշ մարդիկ շատ գժտուած են, տխրած են եղածներէն: Շիտակը մենք ալ չհաւնեցանք եղածը, բայց եւ այնպէս, կեանքի իրականութիւնները մեզի կը սորվեցնեն, որ թափուած կաթին վրայ չենք կրնար լալ, կեանքը պէտք է ընթանայ: Հետեւաբար, ես վստահ եմ, որ բարեխիղճ անձեր, որոնք կը մտահոգուին իրենց համայնքի խնդիրներով, ի վերջոյ, պատրիարք մը ընտրուած ատենը պիտի նստին հաշուեյարդարի եւ վստահ եմ, որ համայնքի շահերու համար պիտի գործակցին պատրիարքի հետ, ուրիշ ճար չկայ: Այսինքն պառակտումը, մեզի պէս արդէն տկարացած համայնքի համար վերջ կ՚ըլլայ, մենք պէտք է միացնենք, որովհետեւ պառակտման պատճառները շատ խորունկ չեն, պարզապէս, 12 տարի առանց պատրիարքի մնալու հետեւանքն էր ասիկա: Եթէ մենք նոր պատրիարք մը ունենանք, ուրեմն, ամէնուն հետ սեղան կը նստի, կը սիրաշահի, հորիզոնը ցոյց կու տայ, աստղերը ցոյց կու տայ եւ իրենք ալ կը հասկնան, որ միութեամբ ամէն մարդ շահաբեր պիտի ելլէ:

-Իսկ եթէ դուք տեղի տուիք եւ Արամ Սրբազանը պատրիարք դարձաւ, ի՞նչ պիտի ըլլայ ձեր դիրքը, պիտի ընդունի՞ք Արամ Աթէշեանի պատրիարքութիւնը:

-Ես կեանքի կոչումը ունիմ իմ անձիս համար չապրելու, եկեղեցիի՛ս համար ապրելու: Ինչ որ խաղաղութիւն պիտի բերէ, ես միշտ ա՛յդ ընտրած եմ իմ ամբողջ կեանքիս ընթացքին: Հակառակ որ Արամ Սրբազանին հետ գաղափարական շատ խնդիրներ ունեցանք, բայց ճակատագրական պահերուն միշտ եկեղեցւոյ շահը հետապնդեցինք: Նո՛յնը պիտի ըլլայ: Վստահ եմ՝ Արամ Սրբազանի համար ալ նոյնը պիտի ըլլայ: Այսինքն, մենք այս ընտրութիւններով կ՚ուզենք պատրիարք շահիլ, եպիսկոպոս կորսնցնել չենք ուզեր: Մենք մեր մէկ անդամը վատնել չենք ուզեր, որովհետեւ հարուստ չենք այդքան: Նայեցէք՝ երկու թեկնածուով կը մտնենք ընտրութեան։ Թէեւ Հանրապետական շրջանին երկու թեկնածուէն աւելի թեկնածու  չէ եղած, երբեմն մէկ թեկնածուով ընտրութիւն կատարուած է. ինչպէս Շնորհք պատրիարքը եղած է, բայց եւ այնպէս, մենք այդ ճոխութիւնը չունինք եպիսկոպոս զոհելու, կռիւները շարունակելու, հարկաւ թէ մենք ձեռք ձեռքի պիտի տանք եւ մեր ձգած տեղէն պիտի սկսինք մեր համայնքի վերելքի համար միասնաբար աշխատելու՝ Արամ Սրբազանի հետ  եւ միւս եկեղեցականներու հետ, Մայր Աթոռի հետ, այսինքն, այս Աթոռը միայն Պոլսոյ հայերու Աթոռը չէ, Հայ Առաքելական Եկեղեցիի չորս նուիրապետական աթոռներէն մէկն է:

-Սրբազան, կը խօսուի, որ Պոլսոյ հայ համայնքի կարկառուն դէմքերէն մէկը՝ Պետրոս Շիրինօղլուն այսօր ձեզի նեցուկ է: Ի՞նչ կ՚ըսէք այդ մասին:

-Ինքը ոչ մէկուն նեցուկ կը կանգնի ներկայիս: Ինքը պետութեան հետ շատ լաւ յարաբերութիւններ ունեցող պատկառելի անձնաւորութիւն մըն է, եւ պետութիւնն ալ այս շրջանին անկողմնակալ է, իրենք յայտնած են, որ երկու սրբազաններն ալ եթէ պատրիարք ընտրուին իրենց ժողովուրդի կողմէ, ընդունելի է իրենց համար: Այդ տեսակէտէն ես պարոն Պետրոս Շիրինօղլուէն առջեւ անցնիլ չեմ ուզեր, եթէ ինքը կ՚ուզէ բան մը բացատրել, թող հրամմէ, բայց մինչեւ հիմա ինքը անկողմնակալ կերպով կը կենայ եւ յուսանք՝ այդպէս կը շարունակուի: