ՊԱՀ ԿՈՂՄՆՈՐՈՇՄԱՆ

Թուր­քիա կ՚ապ­րի ճա­կա­տագ­րա­կան շա­բա­թա­վերջ մը։ Վա­ղը տե­ղի պի­տի ու­նե­նան խորհր­դա­րա­նա­կան կան­խա­հաս ընտ­րու­թիւն­ներ։ Թէեւ առ ե­րե­ւոյթ վա­ղա­հաս, սա­կայն խոր­քին մէջ վա­ղուան ընտ­րու­թիւ­նը պի­տի ըլ­լայ ան­ցեալ Յու­նի­սի 7-ին կա­տա­րուա­ծին կրկնու­թիւ­նը։ Ար­տա­հերթ այս ընտ­րու­թիւ­նը երկ­րի քա­ղա­քա­կան պատ­մու­թեան տե­սան­կիւ­նէն կ՚ի­րա­կա­նա­նայ իս­կա­պէս ան­նա­խըն­թաց պայ­ման­նե­րու ներ­քեւ։ Հե­տե­ւա­բար բո­լո­րը մագ­նի­սա­ցած ու­շադ­րու­թեամբ կը սպա­սեն ար­դիւն­քին, որ բա­ռին բուն ի­մաս­տով բախ­տո­րոշ նշա­նա­կու­թիւն պի­տի ու­նե­նայ բո­վան­դակ Թուր­քիոյ տե­սան­կիւ­նէն։

Ան­ցեալ շուրջ հինգ ամ­սուան ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը, ա­ռանց չա­փա­զան­ցու­թեան, կա­րե­լի է ու­սա­նե­լի հա­մա­րել երկ­րին ի­րա­կա­նու­թեան ա­ռու­մով։ Ի­րա­դար­ձու­թիւն­նե­րուն բնոյ­թը, զա­նա­զա­նու­թիւ­նը, թափն ու խտու­թիւ­նը պայ­մա­նա­ւո­րած են այդ հան­գա­ման­քը։ Շուրջ տասն­հինգ տա­րուան կա­յուն շրջա­նէ մը վերջ, յան­կարծ երկ­րի երկ­նա­կա­մա­րին յայտ­նուե­ցան բա­զում հար­ցա­կան­ներ։ Հե­ռան­կար­նե­րը դար­ձան յա­րա­բե­րա­բար պղտոր, ա­ռանց տագ­նա­պա­յա­րոյց հա­մե­մա­տու­թիւն­նե­րու հաս­նե­լու։ Մար­դիկ սկսան մտա­ծել, թէ Թուր­քիոյ պայ­ման­նե­րով իշ­խա­նու­թեան մը ա­ռա­ւե­լա­գոյն վե­րել­քը կրնայ տե­ւել շուրջ տա­սը տա­րի։ Ճիշդ է, որ Թուր­քիոյ նման երկ­րի մը մէջ իշ­խա­նու­թիւ­նը ու­նի մա­շեց­նող ե­րե­սակ մը, իսկ այս ան­գամ կա­րե­լի է մտա­ծել, որ այդ պա­րա­գան ի զօ­րու է՝ ան­կախ տուեալ իշ­խա­նու­թեան յա­ջո­ղու­թեան աս­տի­ճա­նէն։ Մնաց, որ բա­ւա­րար նա­խադ­րեալ­ներ գո­յու­թիւն ու­նին նաեւ ա­մէն տե­սակ մեկ­նա­բա­նու­թեան կամ կան­խա­տե­սու­մին ճիշդ հա­կա­ռա­կը պնդե­լու հա­մար։

Կա­ցու­թիւ­նը ինչ որ ալ ըլ­լայ, երկ­րի քա­ղա­քա­կան բե­մա­հար­թա­կին վրայ հա­սուն­ցած է ու­ժե­րու վե­րա­դա­սա­ւոր­ման պահ մը։ Ո՛վ որ ալ նպաս­տա­ւոր դիր­քով դուրս գայ առ­կայ գոր­ծըն­թա­ցէն, ան­խու­սա­փե­լիօ­րէն, հա­ւա­սա­րակշ­ռու­թիւն­նե­րու վե­րա­ձե­ւա­ւո­րում մը պի­տի ապ­րուի Թուր­քիոյ մէջ։ Ան­գա­րա­յի պար­զած հա­մայ­նա­պատ­կե­րին վրայ նկա­տե­լի պի­տի դառ­նան նոր ե­րան­գա­ւո­րում­ներ։ Ինչ­պէս միշտ, քա­ղա­կա­կան այս բարդ գոր­ծըն­թացն ալ կ՚ուղ­ղոր­դուի շարք մը դրա­կան կամ ժխտա­կան գոր­ծօն­նե­րով։ Բա­ցա­սա­կան հիմ­նա­կան ազ­դա­կը, ան­շուշտ, այն է՝ որ ա­հա­բեկ­չու­թիւ­նը առ­կայ ան­ցու­մա­յին շրջա­նին վերս­տին ող­բեր­գու­թիւն­նե­րու ծնունդ տուած է երկ­րէն ներս։ Այս սպառ­նա­լի­քը, պարզ է, որ ազ­դե­ցու­թիւն կը գոր­ծէ բա­զում բնա­գա­ւար­նե­րու վրայ՝ են­թադ­րուա­ծէն շատ ա­ւե­լի մեծ հա­մե­մա­տու­թիւն­նե­րով։ Գա­լով դրա­կան գոր­ծօ­նին կամ գոր­ծօն­նե­րուն, բա­րե­բախ­տա­բար, այս գետ­նին վրայ եւս ամ­լու­թիւն մը չկայ։ Յա­մե­նայն­դէպս, մե­ծա­գոյն ձեռք­բե­րու­մը այն է, որ ան­ցեալ մօ­տա­ւո­րա­պէս հինգ ամ­սուան ան­ցու­մա­յին շրջա­նին հա­սու­նու­թեան վճռո­րոշ փոր­ձա­քա­րի մը դէմ յան­դի­ման մնաց Թուր­քիոյ ժո­ղովր­դա­վա­րու­թիւ­նը։ Ապ­րուած բո­լոր ե­լե­ւէջ­նե­րով հան­դերձ, եր­կի­րը դուրս չե­կաւ բնա­կա­նոն հու­նէն։ Սա, միեւ­նոյն ժա­մա­նակ, ա­պա­հո­վեց՝ ա­մէն ինչ ըն­թա­նայ օ­րի­նա­կա­նու­թեան շրջագ­ծին մէջ։ Պե­տա­կան վար­չա­մե­քե­նան հե­ռու մնաց տկա­րու­թեան ազ­դան­շան­ներ ցոյց տա­լէ, հա­կա­ռակ իր դի­մագ­րա­ւած ծանր մար­տահ­րա­ւէր­նե­րուն։ Սահ­մա­նադ­րու­թեան մէջ նա­խա­տե­սուած վար­կած­նե­րը բա­ւա­րար ե­ղան՝ որ­պէս­զի եր­կի­րը կա­րե­նայ ար­տադ­րել գործ­նա­կան լու­ծում­ներ, չմատ­նուե­լով քա­ղա­քա­կան փա­կու­ղի­նե­րու։ Հան­րա­յին կար­ծի­քը հի­մա ար­դէն կը սպա­սէ նոր բա­րե­փո­խում­նե­րու եւ ընդ­հան­րա­պէս նոր մթնո­լոր­տի մը ձե­ւա­ւոր­ման երկ­րէն ներս։ Այդ ամ­բողջ սպա­սում­ներն ալ, ի­րենց հեր­թին, ա­կա­մայ օ­րա­կար­գի վրայ կը բե­րեն ինչ-ինչ հա­ւա­նա­կա­նու­թիւն­ներ։

Իր ա­նան­տե­սե­լի նե­րու­ժով՝ Թուր­քիա ի վի­ճա­կի է վերս­տին թափ հա­ւա­քե­լու եւ յա­ւակ­նոտ նպա­տակ­նե­րու ուղ­ղուե­լու։ Տա­րած­քաշր­ջա­նի եւ մի­ջազ­գա­յին գետ­նի ե­ղե­լու­թիւն­ներն ալ այն­պի­սի ըն­թացք մը ու­նին, որ եր­կի­րը կը պար­տադ­րեն վերս­տին աշ­խու­ժա­նալ, հա­կա­ռակ ա­նոր, որ Թուր­քիան հի­մա ալ կրա­ւո­րա­կան դիր­քի մը վրայ չէ քա­ղա­քա­կան ա­ռու­մով։ Ար­տա­քին աշ­խարհն ալ հե­տաքրք­րու­թեամբ կը սպա­սէ վա­ղուան ընտ­րու­թեան ար­դիւն­քին։ Բո­լո­րը կ՚ու­զեն գիտ­նալ, որ միա­կու­սակ­ցա­կան իշ­խա­նու­թիւն մը ձե­ւա­ւո­րել հնա­րա­ւոր պի­տի ըլ­լա՞յ, թէ ոչ հա­մա­խո­հու­թիւն մը պի­տի ստեղ­ծուի Թուր­քիոյ մէջ, իսկ ե­թէ ա­յո, ա­պա ո՞ր կու­սակ­ցու­թիւն­նե­րու մաս­նակ­ցու­թեամբ, ինչ­պի­սի՞ դի­մագ­ծով մը։

Օր մը եւս համ­բե­րու­թիւն, որ­պէս­զի վա­ղը այդ բո­լո­րին մա­սին իր խօսքն ը­սէ ժո­ղո­վուր­դը՝ եւ ընտ­րու­թեան ար­դիւն­քը միան­գա­մայն կը կրճա­տէ հար­ցա­կան­նե­րու եր­կար շար­քը։

ԱՅՍ ԱՆԳԱՄ ԵՒՍ

Վա­ղուան խորհր­դա­րա­նա­կան ընտ­րու­թիւն­նե­րը ար­տա­սո­վոր նշա­նա­կու­թիւն ու­նին թրքա­հա­յու­թեան տե­սա­կէ­տէ։ Յու­լի­սի 7-ին տե­ղի ու­նե­ցած խորհր­դա­րա­նա­կան ընտ­րու­թիւն­նե­րուն ար­դիւն­քով ե­րես­փո­խան ընտ­րուած ե­րեք թրքա­հայ ա­նուն­ներն ալ վերս­տին ա­ռա­ջադ­րուած են ի­րենց կու­սակ­ցու­թիւն­նե­րուն կող­մէ։

Ար­դա­րեւ, եր­կար տաս­նա­մեակ­ներ վերջ իս­կա­կան հե­ռան­կար մը գո­յու­թիւն ու­նի՝ որ­պէս­զի հայ­կա­կան ար­մատ­նե­րով քա­ղա­քա­ցի­ներ կա­րե­նան ընտ­րուիլ ե­րես­փո­խան՝ մուտք գոր­ծե­լով խորհր­դա­րան։ Ա­նոնց վերս­տին թեկ­նա­ծու ա­ռա­ջադ­րուի­լը կը նշա­նա­կէ, որ միայն քա­նի մը ամ­սուան բա­ցա­ռու­թեան մը պի­տի չվե­րա­ծուի թրքա­հայ պատ­գա­մա­ւոր­նե­րուն ներ­կա­յու­թիւ­նը խորհր­դա­րա­նէն ներս։ Հե­տաքրք­րա­կան հան­գա­մանք­նե­րէն մին այն է, որ տաս­նա­մեակ­նե­րու այս սպա­սու­մէն վերջ ար­դէն հայ­կա­կան ար­մատ­նե­րով ե­րեք թեկ­նա­ծու խորհր­դա­րան մուտք գոր­ծե­լու եզ­րին հա­սած են վերս­տին՝ տուեալ կու­սակ­ցու­թիւն­նե­րու ղե­կա­վա­րու­թեան դրա­կան տրա­մադ­րու­թիւն­նե­րուն լոյ­սին տակ։ Ծա­նօթ է, որ այդ թեկ­նա­ծու­ներն են՝ Սե­լի­նա Տո­ղան (ՃՀՓ), Մար­գար Է­սաեան (ԱՔ կու­սակ­ցու­թիւն) եւ Կա­րա­պետ Փայ­լան (ՀՏՓ)։ Այս վեր­ջին­նե­րու շար­քին Սե­լի­նա Տո­ղա­նի դիր­քը ար­դէն շատ ա­մուր է եւ իր խորհր­դա­րան չմտնե­լու հա­ւա­նա­կա­նու­թիւ­նը բա­ցա­ռուած է։ Մար­գար Է­սաեա­ն Իս­թան­պու­լի Բ. շրջա­նէն թեկ­նա­ծու ա­ռա­ջադ­րուած է 14-րդ կար­գի վրայ, ան­ցեալ ան­գա­մուան 12-րդէն վերջ։ Կա­րա­պետ Փայ­լանն ալ ընտ­րուե­լու բարձր հա­ւա­նա­կա­նու­թիւն ու­նի, քա­նի որ իր կու­սակ­ցու­թիւ­նը այ­լեւս ձեր­բա­զա­տուած է նուա­զա­գոյն քուէ­նե­րու պատ­նէ­շը չյաղ­թա­հա­րե­լու մտա­հո­գու­թե­նէն։

Թրքա­հայ հա­մայն­քը, սկզբուն­քօ­րէն, փոր­ձած է միշտ հա­ւա­սար հե­ռա­ւո­րու­թեան վրայ մնալ կու­սակ­ցու­թիւն­նե­րու նկատ­մամբ եւ այս ա­ռու­մով հա­մայն­քին տե­սա­կէ­տէ դրա­կան ե­րե­ւոյթ մըն է, որ տար­բեր աշ­խար­հա­հա­յեաց­քով, մէ­կէ ա­ւե­լի կու­սակ­ցու­թիւն­նե­րու կող­մէ թեկ­նա­ծու­ներ ցոյց տրուած են հայ­կա­կան ար­մատ­նե­րով քա­ղա­քա­ցի­նե­րու շար­քէ­ն։