ԱՐԴԻՒՆԱՒԷՏ ՈՒ ԳՈՐԾՆԱԿԱՆ

Հան­րա­պե­տու­թեան նա­խա­գահ Րէ­ճէպ Թայ­յիպ Էր­տո­ղան եւ Ռու­սաս­տա­նի նա­խա­գահ Վլա­տի­միր Փու­թին ե­րէկ հան­դի­պում մը ու­նե­ցան Սո­չիի մէջ։ Ե­րեք ժամ տե­ւեց եր­կու ղե­կա­վար­նե­րուն տե­սակ­ցու­թիւ­նը, ո­րու ըն­թաց­քին ա­ռաջ­նա­հեր­թօ­րէն օ­րա­կար­գի վրայ ե­կաւ Սու­րիոյ ճգնա­ժա­մը։ Էր­տո­ղան յայտ­նեց իր հա­մո­զու­մը, թէ Ռու­սաս­տա­նի եւ Թուր­քիոյ կող­մէ առ­նուե­լիք քայ­լե­րը պի­տի փո­խեն տա­րած­քաշր­ջա­նի ճա­կա­տա­գի­րը։ Սու­րիոյ տագ­նա­պի վե­րա­բե­րեալ հար­ցե­րու ամ­բող­ջին մէջ կող­մե­րը կանգ ա­ռին նաեւ բա­խում­նե­րէ զերծ գօ­տի­ներ ստեղ­ծե­լու վրայ։ Երկ­կող­մա­նի ա­ռեւտ­րատն­տե­սա­կան եւ ռազ­մա­կան հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թեան վե­րա­բե­րեալ կարգ մը խնդիր­ներն ալ նա­խա­գահ­նե­րուն կող­մէ շօ­շա­փուե­ցան Սո­չիի մէջ։ Էր­տո­ղա­նի կող­քին էին Ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րար Մեւ­լիւտ Չա­վու­շօղ­լու եւ ՄԻԹ-ի խորհր­դա­կան Հա­քան Ֆի­տան։ Փու­թի­նի կող­քին էին Ռու­սաս­տա­նի Ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րար Սէր­կէյ Լաւ­րով, Պաշտ­պա­նու­թեան նա­խա­րար Սէր­կէյ Շոյ­կու եւ մի­ջազ­գա­յին յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րու գծով գլխա­ւոր խորհր­դա­կա­նը՝ Եու­րի Ու­շա­քով։

Սո­չիի մէջ ե­րեք ժամ տե­ւած բա­նակ­ցու­թիւն­նե­րէն վերջ Էր­տո­ղան եւ Փու­թին հան­դէս ե­կան հա­մա­տեղ մամ­լոյ ա­սու­լի­սով մը։ Այս առ­թիւ Փու­թին ընդգ­ծեց, որ երկ­կող­մա­նի յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րը մօ­տա­ւոր ան­ցեա­լին ան­ցած են տո­կու­նու­թեան փոր­ձէ մը, այժմ բնա­կա­նո­նաց­ման գոր­ծըն­թա­ցը ա­ւար­տած է ու կող­մե­րը կը վե­րա­դառ­նան հա­մա­տեղ հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թեան։ Նախա­գահ Էր­տո­ղանն ալ դի­տել տուաւ, որ այ­լեւս բնա­կա­նո­նաց­ման գոր­ծըն­թա­ցէն ա­ւե­լի ան­դին կ՚ուղ­ղուին։ Եր­կու ղե­կա­վար­նե­րը զան­գուա­ծա­յին լրա­տուու­թեան մի­ջոց­նե­րու ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րուն բա­ցատ­րե­ցին, որ քննար­կած են Մեր­ձա­ւոր Ա­րե­ւել­քի ի­րադ­րու­թիւնն ու Սու­րիոյ տագ­նա­պը։ Փու­թի­նի խօս­քե­րով, կող­մե­րը հա­մա­կար­ծիք են, թէ այս խնդրին կար­գա­ւո­րու­մը պէտք է ըլ­լայ միայն դի­ւա­նա­գի­տա­կան ջան­քե­րով ու քա­ղա­քա­կան մի­ջոց­նե­րով։ Էր­տո­ղանն ալ յայտ­նեց հե­տե­ւեա­լը.

«Մեր երկ­րին տե­սա­կէ­տէ վեց տա­րիէ ի վեր Սու­րիան դար­ձած է վէրք մը, որ կ՚ա­րիւ­նի։ Իմ բա­րե­կամ Փու­թինն ալ ան­կեղ­ծօ­րէն կը փա­փա­քի, թէ վերջ գտնէ այս ող­բեր­գու­թիւ­նը։ Ես հա­ւա­տա­ցած եմ ու կը հա­ւա­տամ, թէ ինք մեծ վաս­տակ ու ջանք պի­տի գոր­ծադ­րէ հրա­դա­դա­րի դրու­թիւ­նը կեան­քի կո­չե­լու հա­մար։ Կարգ մը շրջա­նակ­ներ ի­րենց ամ­բողջ ե­ռան­դը կը վատ­նեն այս գոր­ծըն­թա­ցը խա­փա­նա­րա­րե­լու նպա­տա­կով»։ Ա­ւե­լի վերջ Էր­տո­ղան որ­պէս օ­րի­նակ մատ­նան­շեց վեր­ջին շրջան­նե­րուն քի­միա­կան զէն­քե­րով կա­տա­րուած յար­ձա­կում­նե­րը։ «Այ­սօր Պա­րոն Փու­թի­նին հետ հա­մա­միտ ենք, թէ այդ յար­ձա­կում­նե­րուն պա­տաս­խա­նա­տու­նե­րը պէտք է պատ­ժուին», ա­ւել­ցուց Էր­տո­ղան։

Լրագ­րող մը հարց տուաւ, թէ ի՞նչ ար­դիւնք ու­նե­ցած է Սու­րիոյ ճգնա­ժա­մի կար­գա­ւոր­ման ուղ­ղու­թեամբ անվը-տանգ գօ­տի­ներ ստեղ­ծե­լու մտադ­րու­թեան շուրջ քննար­կու­մը։ Ծա­նօթ է, որ այս նիւ­թը Սո­չիի բա­նակ­ցու­թիւն­նե­րէն ա­ռաջ ար­դէն յայ­տա­րա­ր-ւած էր՝ որ­պէս օ­րա­կար­գի մաս։ Այս կա­պակ­ցու­թեամբ Էր­տո­ղան յի­շե­ցուց, որ սկիզ­բէն ի վեր բո­լոր հար­թու­թիւն­նե­րուն վրայ օգ­տա­գոր­ծած է «անվ­տանգ շրջան» ար­տա­յայ­տու­թիւ­նը։ Ըստ էու­թեան, սա կ՚են­թադ­րէր Ռա­յի-Ճե­րապ­լուս հա­տուա­ծը եւ դէ­պի հա­րաւ՝ շուրջ 4-5 հա­զար քա­ռա­կու­սի քի­լօ­մեթր տա­րած­քը։ «Սա­կայն հի­մա մէկ ալ ի յայտ ե­կաւ «բա­խում­նե­րէ զերծ շրջա­նը» եւ սա կը վե­րա­բե­րի Իտ­լի­պի շրջա­կայ­քին։ Կը մաղ­թեմ, թէ սա կը պահ­պա­նուի։ Այ­սօր պա­րոն նա­խա­գա­հին հետ քար­տէ­սի վրայ ալ անդ­րա­դար­ձանք այս նիւ­թին։ Աս­տա­նա­յի մէջ քննարկ­ման ա­ռար­կայ կա­րե­ւոր նիւ­թե­րէն մին է այս մէ­կը», ը­սաւ Էր­տո­ղան։

Իր կար­գին, Փու­թինն ալ ընդգ­ծեց, որ Սու­րիոյ ճգնա­ժա­մը կրնայ լու­ծուիլ միայն քա­ղա­քա­կան մի­ջոց­նե­րով։ Իր հա­մոզ­մամբ, այս քա­ղա­քա­կան գոր­ծըն­թա­ցի զար­գաց­ման հա­մար պէտք է բա­խում­նե­րը դադ­րին եւ հրա­դա­դար հաս­տա­տուի։ Ռու­սաս­տան, Թուր­քիա եւ Ի­րան այն եր­կիր­ներն են, ո­րոնք թէ՛ այս նիւ­թին եւ թէ այս վար­կա­ծին ձե­ւա­ւոր­ման ուղ­ղու­թեամբ մե­ծա­գոյն նպաս­տը բե­րած են։ Սա անվ­տանգ շրջան­նե­րու, բա­խում­նե­րէ զերծ շրջան­նե­րու ձե­ւա­ւո­րումն է։ Միա­ցեալ Նա­հանգ­նե­րու նա­խա­գահն ալ յայ­տա­րա­րու­թիւն­նե­րուն մէջ օգ­տա­գոր­ծեց բա­խում­նե­րէ զերծ ըլ­լա­լու ար­տա­յայ­տու­թիւ­նը։ «Թրամ­փի հետ ալ խօ­սե­ցանք։ Ա­մե­րի­կեան կա­ռա­վա­րու­թիւնն ալ կը պաշտ­պա­նէ այս գա­ղա­փա­րը։ Սու­րիա­յէ ներս անվ­տանգ շրջան­նե­րու ստեղ­ծուի­լը պի­տի ամ­րապն­դէ հրա­դա­դա­րը եւ պի­տի ա­պա­հո­վէ երկ­րի տա­րած­քա­յին ամ­բող­ջա­կա­նու­թեան պահ­պա­նուի­լը։ Ե­թէ չըլ­լան զի­նուո­րա­կան գոր­ծո­ղու­թիւն­ներ, ա­պա այդ շրջա­նը թռիչք­նե­րու հա­մար փակ պի­տի ըլ­լայ եւ ա­հա­բեկ­չա­կան խմբա­ւո­րում­նե­րուն դէմ պայ­քա­րը պի­տի շա­րու­նա­կուի», ը­սաւ Փու­թին։

Քրեմ­լի­նի աղ­բիւր­նե­րը յայտ­նե­ցին, որ Էր­տո­ղա­նի եւ Փու­թի­նի մի­ջեւ ար­ծար­ծուած գա­ղա­փար­նե­րու գործ­նա­կան հար­թու­թեան վրայ դրուե­լուն հա­մար ան­հար­ժեշտ է սպա­սել Աս­տա­նա­յի բա­նակ­ցու­թիւն­նե­րու չոր­րորդ փու­լի ա­ւար­տին հաս­նի­լը։

Միւս կող­մէ, Սո­չիի մէջ ե­րէկ եր­կու նա­խա­գահ­նե­րուն մի­ջեւ հա­մա­ձայ­նու­թիւն գո­յա­ցաւ, որ­պէս­զի Թուր­քիա C-400 հա­կաօ­դա­յին պաշտ­պա­նու­թեան հա­մա­կար­գեր ա­պա­հո­վէ Ռու­սաս­տա­նէն։ Բաց աս­տի, ըստ Սո­չիէ հա­սած լու­րե­րուն, եր­կու եր­կիր­նե­րը ներ­կա­յիս կը քննար­կեն նաեւ զէն­քի հա­մատեղ ար­տադ­րու­թեան նա­խագ­ծեր։