ՊԱՇՏՊԱՆԵԼ 1.010 ՔԻԼՕՄԵԹՐԸ

Արցախի Պաշտպանութեան բանակի նախկին հրամանատարներէն Սամուէլ Պապայեան, որ վերջին պատերազմէն վերջ հրաժարած էր հերոսի կոչումէն, «Ազատութիւն» ռատիօկայանին հարցազրոյց մը տուաւ վերջին իրադարձութիւններուն շուրջ։ Ան համոզուած է, թէ Ռուսաստան Հայաստանը կ՚օգտագործէ՝ Ատրպէյճանը իր կողմը քաշելու համար։ Հարցազրոյցի ընթացքին Սամուէլ Պապայեան կարծիք յայտնած է Պաքուի ռազմական եւ հեռանկարային հաւանական նպատակներուն շուրջ՝ Հայաստան-Ատրպէյճան սահմանազատման բարդ հարցին մասին։ Ան մեկնաբանած է նաեւ Ռուսաստանի դիրքորոշումը՝ Ատրպէյճանի զօրքերու Հայաստանի տարածք ներխուժման առընչութեամբ։ Պատերազմի շրջանին Արցախի Անվտանգութեան խորհուրդի քարտուղարի պաշտօնը վարած Սամուէլ Պապայեան խօսած է նաեւ Հայաստանի մօտալուտ արտահերթ ընտրութեան շուրջ։ Կը հաղորդուի, որ ան կը պատրաստուի մասնակցիլ մօտալուտ ընտրութիւններուն։ Ստորեւ կը ներկայացնենք Սամուէլ Պապայեանի կողմէ «Ազատութիւն» ռատիօկայանին տրուած հարցազրոյցին սղագրութիւնը։

*

-Արդէն աւելի քան քսան օր է, որ Ատրպէյճանի զինեալ ուժերը ներխուժած են մեր տարածքը։ Հայաստանի Հանրապետութիւնը դիմեց Ռուսաստանին եւ ՀԱՊԿ-ին, սակայն որեւէ գործնական աջակցութիւն չցուցաբերեցին անոնք: Աւելին՝ վերջին օրերուն սահմանին վրայ իրավիճակը կտրուկ լարուեցաւ: Օրեր առաջ Ատրպէյճանի կրակոցէն սպաննուեցաւ հայ զինուոր մը: Բացի այդ՝ անոնք վեց զինուոր ալ գերեվարեցին: Ի դէպ, հրապարակեցին հաղորդագրութիւն մը, ուր մասնաւորապէս կը նշէին, թէ հայկական կողմը կրակոցներ արձակած է Նախիջեւանի ուղղութեամբ եւ այս պատճառով վիրաւոր մը ունին: Ահաւասիկ կը տեսնենք, թէ ինչպէ՛ս կը լարուի իրավիճակը: Դուք՝ որպէս զինուորական մարդ, ի՞նչ կը մտածէք, ներկայիս ի՞նչ պէտք է ընէ Հայաստան:

-Ես Հայաստանի իշխանութիւններուն արդէն իսկ առաջարկած եմ, թէ ի՛նչ պէտք է ընեն հանգուցալուծելու համար ներկայ բարդ իրավիճակը: Այսօր Հայաստան Ատրպէյճանի հետ ունի 1.010 քիլօմեթր սահման, որ պէտք է պաշտպանուած ըլլայ ըստ ամենայնի: Սակայն, քանի որ մենք մարդկային պաշարի եւ շարք մը այլ պատճառներով բաց կը ձգենք զայն տեղ առ տեղ՝ ապա հակառակորդն ալ, փոսին պիտի չնստի, բոլոր ազատ դիրքերուն վրայ կը հաստատուի։ Ի տես այս բանին կը սկսինք զարմանալիօրէն վայնասուններ ընել: Երկրորդ՝ մեր Պաշտպանութեան նախարարութիւնը կարողութիւնը չունի իրավիճակը ընկալելու եւ զայն կառավարելու: Իսկ թէ ի՞նչ կրնանք ընել մենք, ապա ըսեմ, բարձրաձայնեմ: Ըստ իս, կարելի է 20-30 տարեկաններու եռամսեակային հաւաք իրականացնել: Մէկ ամիս կը պարապեն, իսկ երկու ամիս ալ դիրքեր կը պահեն, ապա կ՚երթան տուն եւ այդպէս շարունակ: Տարին չորս անգամ կրնաք ընել այս հաւաքը, որով կարելի կ՚ըլլայ քսան հազար մարդ ի մի բերել: Թող մէկ ամիս պատրաստականութիւն անցընեն, կրակային պատրաստուին, երկու ամիս դիրք պահեն եւ դուրս գան, քանի որ բոլոր քաղաքական ուժերը եւ գործող իշխանութիւնը անընդհատ կը խօսին արհեստավարժ բանակի անցնելու մասին: Է՜հ, 45-50 տարեկաննե՞րը պիտի հաւաքենք արհեստավարժ բանակի համար։ Ո՛չ, այլ 20-30 տարեկանները: Պատրաստութիւն անցընելէ ետք, այդ սերուցքը կ՚ընտրուի, կը կազմակերպուի, միւս կողմէ՝ արդէն վեց ամսուան պատրաստութենէ մըն ալ կ՚անցնի եւ արդէն արհեստավարժ բանակ։ Այսինքն՝ այսօրուայ խնդիրներէն մէկը այս պահուն կը լուծուի, այո՛, երկրորդը՝ ապագայ արհեստավարժ բանակի հիմքերն ալ այժմէն կը դրուին։

-Ըսիք, որ առաջարկած էք Փաշինեանի կառավարութեան: Արդեօք պատասխան ունի՞ք:

-Ընդհանուր սպայակոյտի նախագահութեան ուղարկուած է: Թէ ի՞նչ կ՚որոշեն, իրենց խնդիրն է։ Բայց ինչ որ կ՚առաջարկենք, սա շեշտել կ՚ուզեմ անպայման, անբեկանելի է։ Ուզենք-չուզենք՝ այդ ուղիով պիտի անցնինք: Հարց է՝ կ՚ընդունի՞ն, թէ՞ ոչ։ Ինչպէ՞ս արագ կը կազմակերպեն եւ այլն: Այդ բոլորին կը հետեւինք ու կը տեսնենք:

-Ձեր կարծիքով ի՞նչ կը ցանկանայ Ատրպէյճան, բացի ձեր նշածէն՝ ազատ դիրք տեսնել ու բարձրանալ, հոն նստիլ: Արդեօք կա՞ն ուրիշ հեռանկարներ ու ռազմավարական նպատակներ:

-Ատրպէյճան առաջին հերթին լարուած իրավիճակ մը կը ցանկանայ, որպէսզի ստորագրել տայ իր ուզած փաստաթուղթերը, որոնք իրեն օդ ու ջուրի պէս պէտք են: Ինքն ալ լաւապէս կը հասկնայ, որ ներկայ համայնապատկերով ինք չէ յաղթած:

-Բայց ինչո՞ւ չէ յաղթած:

-Թոյլ տուէք ըսեմ: Որովհետեւ, եթէ դուք հետեւած էք այդ ամբողջ ընթացքին, պատերազմի 5-րդ թէ 6-րդ օրը իր հրամանատարական կազմի պետը փախաւ: Ճի՞շդ է: Կը յիշէք, չէ՞: Յետոյ նախարարը հեռացուցին: Այնուհետեւ Ալիեւ իր բերնով ըսաւ, որ իրենք Շուշի եկան թիւրքմեններու օգտագործումով: Աւելին՝ հակառակորդը հրաժարած է հրասայլը վարելէ:

-Այդ մէկը պայմանաւորուած է աշխարհագրական բարդ պայմաններով:

-Ո՛չ, ո՛չ, պատճառը վախն էր: Հակառակորդին հրասայլորդը հրաժարած է հրասայլ նստիլ-վարելէ, միւս կողմէ՝ նաեւ հրետանաւորը: Անոնց հետ միասին շարք մը այլ նիւթեր մեզի թոյլ կու տան ծանօթանալու այդ ամբողջին: Երբ ես իմ առաջին ելոյթս ունեցայ, ըսի, որ յիսուն-յիսուն եղած է վիճակը, ո՞վ աւելի շուտ պիտի ազդուի: Դուք ուղղակի ուշադրութիւն չէք դարձուցած այդ բանին: Այսինքն՝ իմ արտայայտած միտքը այն է, որ մենք կրնանք ռազմական քայլերը, որոնց ակնարկեցի, առնել, որմէ ետք Ատրպէյճան պիտի սկսի կարգով հրաժարիլ իր պահանջներէն:

-Հայաստանի՝ սահմանազատումի վերաբերեալ որեւէ փաստաթուղթ ստորագրելը, այլ խօսքով՝ այդ սահմանները որպէս Ատրպէյճանինը ընդունիլը ինչո՞ւ կարեւոր է անոր համար:

-Կարեւոր է, որովհետեւ դուն այդպէսով Ղարաբաղը իր տարածքին մէջ պիտի ճանչնաս: Ինք կը ձգտի այդ բանին: Եթէ այսօր Ղարաբաղի գծով կարգավիճակի հարցը կը յետաձգուի, ապա հազիւ թէ սահմանազատումը ըլլայ։ Դուն այդպէսով ճանչցած կ՚ըլլաս իր ամբողջականութիւնը եւ այդ խնդիրը ամբողջապէս կը լուծուի:

-Երեւանի մէջ թերեւս մարդ չէք գտներ, թէ կասկածի տակ առնէ այն հանգամանքը, որ եթէ Ատրպէյճան որոշած է ներխուժել ՀԱՊԿ-ի անդամ Հայաստանի տարածքը, ապա սա կը նշանակէ, որ Ռուսաստանի առնուազն լուռ համաձայնութիւնը ունի՝ չըսելու համար աջակցութիւնը: Մոսկուա կը գտնուէր Հայաստանի Պաշտպանութեան նախարարի պաշտօնակատար Վաղարշակ Յարութիւնեան, որ հանդիպում մը ունեցաւ ռուս պաշտօնակցին՝ Սերկէյ Շոյկուի հետ: Եւ երբ մենք կը կարդանք Ռուսաստանի Պաշտպանութեան նախարարութեան հաղորդագրութիւնը, կը տեսնենք, որ Շոյկու մտահոգութիւն անգամ չի յայտներ Հայաստանի սահմանային իրավիճակին մասին: Հիմա հասկցանք, թէ ի՛նչ կը ցանկայ Ատրպէյճան: Ձեր կարծիքով՝ Ռուսաստան ի՞նչ կը ցանկայ:

-Ռուսաստան կ՚օգտագործէ Հայաստանը՝ Ատրպէյճանը իր կողմը քաշելու համար: Որպէս գերտէրութիւն՝ իրեն պէտք է ամբողջ Կովկասը, Հարաւային Կովկասը իր տիրութեան տակ առնել։ Հայերը, այսպէս ըսենք, իմս են արդէն շատոնց, այո՞, որովհետեւ քաղաքական դաշտի 90 տոկոսէն աւելին կ՚ըսէ՝ ռուսը մեզ կը փրկէ, մենք կրնանք դրօշները սահմանին տնկել, սպասենք, ամէն ինչ լաւ կ՚ըլլայ:

-Մեր շահերուն, մեր տարածքներուն հաշուոյն Ատրպէյճանը դէպի ՀԱ՞ՊԿ, Եւրոասիոյ տնտեսական միութի՞ւն:

-Այո՛, ես չեմ թաքցուցած, բազմիցս՝ արդէն երկու-երեք տեղ յայտարարած եմ, այսօր ալ կը կրկնեմ եւ այդ ժամանակ ալ կրկնած եմ, եթէ յիշէք իմ յայտարարութիւնս:

-Պատերազմի՞ ժամանակ:

-Պատերազմի ժամանակ եւ երբ որ ձայնագրութիւններ դրին, որ ես ըսի, թէ մենք որեւէ փաստաթուղթ պէտք չէ ստորագրենք, պէտք է ամբողջովին դուրս գանք Ղարաբաղէն, թէ՛ զօրքը, թէ՛ բանակը, թող գայ-պահէ: Եթէ կ՚ուզեն մեզ օգտագործել, իրենց հարցերը լուծել, մենք ալ մեր քայլը կ՚ընենք: Ոմանք լաւ չընկալեցին: Այսօր նորէն կ՚ըսեմ. սա արդէն կը շարունակուի փոքր չափերով: Ի հարկէ, չեն կրնար: Հայաստան ճանչցուած երկիր է, իր սահմաններուն, ըսենք, փոքր գիծերով կը փորձեն իրենց խնդիրները լուծել: Եթէ Ռուսաստան ցանկայ, այնպէս ինչպէս դուք կ՚ըսէք, ՀԱՊԿ-ին դիմած ենք, ի՞նչ ՀԱՊԿ: Ռուսաստանն է սա: ՀԱՊԿ-ն ո՞րն է: Եթէ ուզէ այս խնդիրը լուծել, նոյնիսկ վայրկեաններ չի տեւեր: Ատրպէյճանէն փոշի ալ չի մնար: Այսինքն՝ ինքը, մեր հաշուոյն զիջումներ ընելով, համբերութեամբ լեցուելով, Ատրպէյճանի հետ կը լուծէ իր խնդիրները: Սա փաստ է:

-Հետաքրքրական յայտարարութիւն մը ըրիք, ըսիք՝ նոյնը պատերազմի ժամանակ էր: Եթէ նոյնը պատերազմի ժամանակ էր եւ Ռուսաստանի շահերէն կը բխէին Ատրպէյճանի գործողութիւնները, քայլերը, յաջողութիւնները, մենք, հետեւաբար, չենք կրնար բացառել, որ Ռուսաստան անուղղակի աջակցութիւն կը ցուցաբերէր Ատրպէյճանին՝ նոյնինքն պատերազմի ժամանակ, ըսենք՝ ինչ-որ տուեալներ կը յայտնէր:

-Իմաստ չունէր, այդ տուեալները Ատրպէյճան առանց Ռուսաստանի յայտնելուն ալ ունէր։ Ատրպէյճանին պէտք էր, որ Ռուսաստան ուղղակի չմասնակցի, դեր չստանձնէ, ինչ որ արդէն այդպէս ալ եղաւ: Բայց կ՚ուզեմ նշել, որ մենք, օրինակ, հայերս ընդհանրապէս կ՚ըսենք՝ սա Ռուսաստանի կողմէ դաւաճանութիւն է, Ռուսաստան այսպէս ըրաւ: Ես չեմ ընդունիր այդ բանը, դաւաճանները բոլորդ էք ազգովին, որ չէք պատրաստուած այս պատերազմին:

-Կ՚ուզէք ըսել, որ Ռուսաստան ընդամէնը իր շահե՞րը կը պաշտպանէր:

-Ի հարկէ, ինքը միշտ ալ պաշտպանած է եւ չէ ալ թաքցուցած այդ մէկը:

-Եւ տարօրինակ կ՚ըլլայ, եթէ չպաշտպանէ:

-Ի հարկէ:

-Ես կ՚ուզեմ, որ մասնաւորապէս խօսինք Սիւնիքի մասին, որու շուրջ զարգացումներ տեղի կ՚ունենան. օրինակ՝ Սեւ լիճի ուղղութեամբ: Դուք ունի՞ք այն կարծիքը, թէ Սիւնիքը կը փորձեն պոկել Հայաստանէն եւ Սիւնիքի մէջ առնուազն տկարացնել Երեւանի իշխանութիւնը: Չէ՞ որ խօսակցութիւններ կան, թէ Զանգեզուրի միջանցքը, որուն, ի դէպ, Ռուսաստան նոյնպէս չհակադարձեց, բնականաբար պէտք է Սիւնիքէն անցնի:

-Սիւնիքով անցնիլը Ատրպէյճանի եւ Թուրքիոյ ցանկութիւնն է: Այսպէսով իրենք կը կրճատեն իրենց ճամբան: Թուրքիոյ ամբողջ ապրանքները կ՚երթան Կասպեան աւազան, ուրկէ կը տեղափոխուին Ղազախիստան: Մեծ շուկայ կը զբաղեցնէ անշուշտ: Իր ցանկութիւնն է այդ բանը: Սակայն հարցը այն է, որ այդ բանը չի կրնար բաւարարել ո՛չ Ռուսաստան, ո՛չ ալ Իրան: Առաջին հերթին Հայաստանի՛ն ձեռնտու չէ: Բայց ուղին բանալը, տարանցիկ գումարները մուծելով անցնիլը ոչ մէկ բան կը փոխէ, որովհետեւ միջանցքը տուած չէ ոչ մէկը եւ պիտի չտայ ալ: Այդ հեքիաթը թող աւարտի. սա՝ մէկ: Երկրորդ՝ դուք գիտէք, որ Արաքս գետի ափով անցնող գնացքին Իրան հսկայ պատուար մը (ջրամբար) կառուցած է, Խուտաֆերին: Ճի՞շդ է: Ջուրի վրայով երկաթուղի՞ կ՚անցնի: 6-7 քիլօմեթր խորք մտած է այդ բանը, 32 քիլօմեթր է անոր երկարութիւնը: Երկաթուղին այդ պատուարին միջով պէտք է անցնի: Այսինքն՝ ինքը նոր գիծ պէտք է կառուցէ Հորատիզէն Ճեպրայիլ, Ճեպրայիլէն Մեղրի: Քանի՞ տարի կը տեւէ. հի՞նգ, եօ՞թ, տա՞սը… Ի միջի այլոց, 200 քիլօմեթրէ աւելի է: Ասոր համար քաղաքական դաշտի վրայ ընթացող ամբողջ խօսակցութիւնը մէկդի դնենք: Ես չեմ ուզեր անդրադառնալ, թէ իւրաքանչիւրը ի՛նչ նպատակ կը հետապնդէ խօսելով եւ այլն: Ես ձեզի ընդամէնը կ՚ըսեմ, որ Հայաստանի ոեւէ ղեկավար չի կրնար միջանցք տրամադրել Ատրպէյճանին: Մեծ ցանկութեան պարագային ալ չի կրնար ու վերջ: Բայց ինչ կը վերաբերի ճամբաները բանալու, ապա ըսեմ, որ Հայաստանի բոլոր ղեկավարները՝ սկսեալ Լեւոն Տէր-Պետրոսեանէն մինչեւ Նիկոլ Փաշինեան, ուզած են ընել այդ բանը:

-Մայիսի 27-ին Հայաստանի կառավարութեան ղեկավարը Անվտանգութեան խորհուրդի նիստին հանդէս եկաւ առաջարկով մը: Ան ըսաւ, որ Ատրպէյճանի հետ սահմանային իրավիճակը հանգուցալուծելու համար կարելի է հրաւիրել ԵԱՀԿ-ի Մինսքեան խմբակի համանախագահ երկիրներու դիտորդները: Ա՛րդ, մենք ունինք արձագանգը Եւրոմիութեան, որ ողջունած է եւ, ըստ երեւոյթին, կ՚աջակցի այս գաղափարին: Բացի այդ՝ արձագանգ ունինք նաեւ Միացեալ Նահանգներէն, որ ըսաւ, թէ հայ ռազմագերիները պէտք է ազատ արձակուին եւ կողմերը նահանջեն դէպի ելման դիրքեր: Բայց Ռուսաստանէն եւ Ատրպէյճանէն արձագանգ չունինք: Միջազգային դիտորդներու այս նիւթը ընդհանրապէս որքանո՞վ հեռանկարային է, որքանո՞վ լուրջ:

-Այս նիւթին մասին արտայայտուած եմ, հիմա ալ կը կրկնեմ: Ես անձնապէս լուրջ չեմ համարեր այս բանը, որովհետեւ Ատրպէյճան իր տարածքին մէջ արդէն ռուսական եւ թրքական ուժեր ունի: Ա՛րդ, մենք Ատրպէյճանին կ՚ըսենք, թէ «ետ քաշուէ՛ սահմաններէն, որպէսզի մենք նորէն միջազգային ուժեր բերենք»: Ձեր իսկ պատկերացումով՝ Ատրպէյճան կ՚երթա՞յ նման քայլի մը։

-Կը կարծեմ՝ չ՚երթար:

-Չ՚երթար: Այսինքն՝ մնացեալը ընդամէնը յայտարարութիւններու ծիրին մէջ պիտի մնայ, ուրիշ ոչինչ: Ինչպէս գիտէք, 1992 թուականին մենք բոլոր դռները ծեծած ենք, միջնորդութիւններ, յայտարարութիւններ, սակայն գործնական ոչինչ եղած է: Ատրպէյճան ծանօթ է՝ մեր դէմ ՄԱԿ-ի 1993 թուականի բանաձեւին, որ նոյնպէս յայտարարութենէ անդին չէ անցած: Հետեւաբար այդ քայլերը լուրջ ընդունիլը անիմաստ է:

-Հայկական կողմը ինչո՞ւ նման առաջարկ մը կ՚ընէ։ Կայ այն կարծիքը, թէ քանի որ մօտալուտ ընտրութիւններ են եւ Ատրպէյճանի կողմէ որեւէ յառաջխաղացում բացասաբար պիտի ազդէ Փաշինեանի վարկանիշին վրայ, Ատրպէյճան հասկնալով այս բանը՝ կը փորձէ մինչեւ 20 յունիս Հայաստանէն զիջումներ կորզել: Սա ալ, այսպէս ըսած, Փաշինեանի պատասխանն է, որպէսզի ժամանակ ձգէ, մինչեւ որ ընտրութիւնները աւարտին:

-Ես համաձայն չեմ, որ Փաշինեանի նպատակը ժամանակ ձգելն է: Ըստ իս, իր եւ կառավարութեան կազմի պատկերացումով՝ երբ երկրի ղեկավարը պաշտպանութեան գերատեսչութեան առջեւ դրուած խնդիրներուն լուծումը չի տեսներ, ապա առաջարկներ կ՚ընէ իրավիճակը շտկելու եւ լարուածութեան հաւանականութիւնը նուազեցնելու համար: Բայց ես աւելի շատ կը մեղադրեմ ռազմական գերատեսչութիւնը:

-Հիմա, տեսէ՛ք, վարչապետի պաշտօնակատարի յայտարարութիւնը ինչո՞ւ կարեւոր է։ Որովհետեւ 1991 թուականէն ի վեր Հայաստանի բոլոր ղեկավարները երկրի անվտանգութեան ապահովման գործին մէջ առանցքային տեղ յատկացուցած են Ռուսաստանին, ՀԱՊԿ-ին: Մենք այժմ կը տեսնենք, որ այդ դաշնագրերը չեն աշխատիր։ Ո՛չ Ռուսաստանը, ո՛չ ալ ՀԱՊԿ-ն Հայաստանին կ՚օգնեն։ Կարծես մտադիր ալ չեն: Արդեօք Հայաստանի ղեկավարի յայտարարութիւնը՝ միջազգային դիտորդներ ներգրաւելու, կը նշանակէ՞, որ Հայաստան կը փորձէ բազմատեսակացնել իր անվտանգութեան ապահովման համակարգը, մէկ խօսքով՝ մասամբ դուրս գալ Ռուսաստանի ազդեցութենէն:

-Ես այն կարծիքին չեմ, թէ ան կը փորձէ մասամբ դուրս գալ, այլ ասոր հետ մէկտեղ կ՚ուզէ հասկցնել Ռուսաստանին, թէ մենք այլ տարբերակ ալ ունինք։ Որովհետեւ ան պէտք է գիտակցի, թէ իր գրպանին մէջ չէ Հայաստանը, որ, կորսնցնելով այն ինչ, որ այսօր կը կորսնցնէ, կրնայ որեւէ մէկ վայրկեան լքել, այնպէս ինչպէս Ատրպէյճան եւ Վրաստան կրնան լքել։ Այսինքն՝ Ռուսաստանի հետ համատեղ գործողութիւններ չունենալ: Հայաստան պէտք է ցոյց տայ այդ բանը: Իմ կարծիքով՝ այդ ցուցադրումն է, այդքան: Եւ Ռուսաստան ի՛նք ստիպած է Հայաստանը այդ քայլը առնելու: Այլ տարբերակ չէ ձգած:

-Դուք, եթէ չեմ սխալիր, 2013 թուականին երրորդ նախագահ Սերժ Սարգսեանին նամակ գրեցիք՝ զգուշացնելով սպասուող պատերազմէն: Հիմա ի՞նչ կը տեսնէք: Սահմաններուն վրայ իրավիճակը աստիճանաբար պիտի լարուի, Երեւանի մէջ չեն բացառեր նոր պատերազմ մը եւ այլն։ Ո՞րն է ձեր կանխատեսումը:

-Մօտ ժամանակներուն ես պատերազմ չեմ տեսներ: Ո՛չ թէ չեմ տեսներ, այլ Ատրպէյճան ինք պատրաստ չէ նոր պատերազմի մը: Բացի այդ, հայկական կողմը պէտք է իր խնդիրները մէկ-մէկ լուծէ: Մեզի Ատրպէյճանի նման երեսուն տարի պէտք չէ ոտքի կանգնելու համար: Մենք շատ կարճ ժամանակի մէջ կրնանք մեր տեղը գտնել եւ սկսիլ մեր կամքը թելադրել:

-Այստեղ նշանակութիւն չունի՞, որ ռուս խաղաղապահներու ներկայութիւնը, ըստ հրադադարի յայտարարութեան, հինգ տարուան ժամկէտով է եւ փաստօրէն, չորսուկէս տարի մնացած է:

-Ես կը կարծեմ՝ նոյն այդ ժամանակին ալ պէտք է աւարտած ըլլանք բարեփոխումները եւ բանակի ընդհանուր վիճակի կարգաբերումը:

-Անցեալ տարի դուք Արցախի Անվտանգութեան խորհուրդի քարտուղարն էիք: Ներկայիս ի՞նչ կը կատարուի Արցախի մէջ: Մենք կը տեսնենք, որ ռուս խաղաղապահներու ներկայութեամբ ժամանակ առ ժամանակ Ատրպէյճանի զինեալ ուժերուն հետ տարբեր դէպքեր տեղի կ՚ունենան:

-Միշտ ալ պիտի ըլլան անոնք: 2000 ռուս զօրակոչիները չեն կրնար պահպանել-պաշտպանել սահմանները, այդ 500 քիլօմեթրը, որպէսզի ոչինչ կատարուի: Եղած են ու պիտի ըլլան: Ղարաբաղեան բանակը պէտք է շարժական խնդիրները այնպէս մը լուծէ, որ կարենայ տեղւոյն վրայ այդ հարցերը անյապաղ կարգաւորել: Այսինքն՝ երեք-չորս հոգի այստեղ կամ այնտեղ տեղակայելը ես անձնապէս սխալ կը գտնեմ: Հետեւաբար պէտք է ուրիշ համակարգ մը հաստատել:

-Ի՞նչ համակարգ:

-Համակարգ մը, որուն հնարաւորութիւնը կայ ներկայ փորձագիտութիւններով, եւ որուն կը հետեւին։ Կը շարեն գումարտակները եւ իւրաքանչիւր հատուածի գումարտակ տեղւոյն վրայ դուրս կու գայ կարգաւորելու համար իրավիճակը եւ ոչ թէ չորս-հինգ հոգի նշանակեն, յետոյ անոնք գերեվարուին, իսկ մենք մտածենք ինչպէ՛ս վերադարձնել զանոնք:

-Երեւանի եւ Ստեփանակերտի մէջ կան մարդիկ, որոնք կը կարծեն, թէ ռուսական կողմը կը ցանկայ Արցախի մէջ վերադարձնել Խորհրդային Միութեան ժամանակները, Արցախը պոկել Հայաստանէն՝ ապահովական, քաղաքական կամ մշակութային առումով: Օրինակ՝ վերջերս բոլորին ուշադրութիւնը գրաւեց, որ Արցախի Անվտանգութեան խորհուրդի այժմու քարտուղար Վիթալի Բալասանեան մեկնեցաւ Մարտունի, ուր տեղւոյն աւագանիի անդամներուն հաղորդումով, կը պահանջէր, կ՚առաջարկէր կազմաքանդել Գարեգին Նժդեհի արձանը՝ ըստ օդէն կախուած լուրերու, խաղաղապահներու փոխ-հրամանատար Սերկէյ Ժմուրինի առաջարկով: Դուք ի՞նչ կ՚ըսէք այս մասին: Նման զարգացումներ կը տեսնէ՞ք Արցախի մէջ:

-Ես նման զարգացումներ չեմ տեսներ Արցախի մէջ մօտ ժամանակներս: Ռուսական կողմը փաստաթուղթը առաջարկած էր տասը տարիով եւ երկու կողմերը պէտք է համաձայնին, որ զօրքը հանեն: Ատրպէյճան ջնջած է այդ մէկը, անոր փոխարէն գրած է հինգ տարի: Հետեւաբար, ըստ իս, հինգ տարի, աւելի ճիշդը՝ չորսուկէս տարի ետք Ատրպէյճան պիտի պարտադրէ, որ Ռուսաստան այդ տարածքէն դուրս գայ: Անոր համար ես իմ պարտքս համարած եմ այս հինգ տարուան մէջ ստեղծել այնպիսի բանակ մը, որ Ատրպէյճան հասկնայ, թէ ուժով կարելի չէ այս ժողովուրդին հետ հարց լուծել, թէ պէտք է ան զսպէ իր ախորժակը՝ գիտակցելով, որ նոր պատերազմ պէտք չէ: Բայց թէ ինչքանո՛վ կարելի կ՚ըլլայ յաջողցնել այս բոլորը, այս ընտրութիւններէն ետք կը տեսնենք:

-Պատերազմէն ետք Հայաստանի իշխանութիւնները, այսինքն՝ բոլոր քաղաքական ուժերը կ՚ըսեն, որ անհրաժեշտ է փոխել բանակը: Դուք ալ կ՚ըսէք, որ անցնինք արհեստավարժ բանակի: Բայց գործնական քայլեր ցայսօր նկատելի չեն: Թերեւս ալ կան գործնական քայլեր, բայց մենք չենք տեսներ զանոնք կամ մեզի ցոյց չեն տար: Դուք գիտէ՞ք՝ ինչի՛ մասին է խօսքը: Երբ կ՚ըսեն, որ Հայաստան պէտք է արհեստավարժ բանակ ստեղծէ, ինչի՞ մասին է խօսքը: Ունի՞ք պատկերացումներ: Գիտէ՞ք՝ ի՛նչ կը կատարուի:

-Ես տեղեակ եմ, որ գործող իշխանութիւնը ընդունակ չէ ընելու այդ բանը: Վստահ եմ: Ընդունակ չէ նոյնիսկ մեր ցանկութեան պարագային. սա՝ առաջին: Իսկ երկրորդ՝ երբ ձեզի եռամսեակային հաւաքի մասին կը խօսէի, նոյն ձեր ըսած պաշարները ի գործ պիտի դրուին ձեր ակնարկած խնդիրին լուծում գտնելու: Եւ այսօրուան պաշարները լիովին բաւարար են՝ գոնէ Զանգեզուրի խնդիրը շատ շուտ լուծելու համար՝ այսօրուան նախատեսուած պիւտճէի ծիրէն ներս: Բայց ցանկութիւնը կա՞յ լուծելու, կ՚ուզե՞ն: Ես գիտեմ, որ անոնք որոնք կ՚ընեն, գաղափար իսկ չունին մեր խօսածին մասին: Ինչ կը վերաբերի արձանի կազմաքանդումին, ապա ըսեմ, որ Գարեգին Նժդեհը մեր ազգի հերոսն է: Ոչ մէկը իրաւունք ունի այդպիսի բան մը ընելու, նոյնիսկ իր մտքէն անցընելու:

-Ինչո՞ւ որոշեցիք մասնակցիլ խորհրդարանական ընտրութիւններուն:

-Ստեղծուած իրավիճակը կը պարտադրէ, որ ես մասնակցիմ: Ես ինքզինքս կը տեսնեմ բանակին մէջ: Կը հաւատամ, թէ կարելի է 90-ականներու բանակը վերստին բերել, ուժեղ ու արհեստավարժ բանակ ունենալ եւ կրնանք մեր խնդիրները մենք լուծել: Ասոր համար անհրաժեշտ է սեփական խումբ մը ունենալ եւ ոչ թէ երթալ-նշանակել մէկը ու վեց ամիս ետք ըսել՝ «գնա՛», քանի որ քեզի դիւր չի գար ան: Կ՚ունենաս քու խումբդ, կը կարողանաս մէկուն հետ միանալ, այդ ուժը կը ստեղծես, այդպիսով պատասխանատուութիւն կը վերցնես եւ կը լուծես խնդիրները: Սա է, որ մեզի պարտադրեց մասնակցիլ, ուրիշ ոչինչ:

-Այսինքն՝ ինչքան կը նկատեմ, դուք մտադիր էք կարգ մը ուժերու հետ միաւորում կազմել ընտրութիւններէն ետք։

-Ես այն կարծիքին եմ, որ եթէ Հայաստանի մէջ անգամ մը եւս միահեծան խորհրդարան մը ընտրուի, ապա մենք կը կործանինք: Մենք արդէն կործանած ենք, այդ պարագային ամբողջապէս կը կործանինք: Այսինքն՝ միաւորում մը պէտք է ըլլայ այն ղեկավար կազմը, որ իր մէջ պիտի վիճի, լաւ օրէնքներ պիտի ստանայ եւ երկիրը տանի յառաջ:

-Որո՞նք են այդ ուժերը: Կրնա՞ք նշել:

-Չեմ կրնար: 26-27 ուժէն ինչպէ՞ս կրնամ նշել: Ժողովուրդը պիտի որոշէ, թէ ովքե՛ր պիտի անցնին:

-Օրերս դուք յայտարարեցիք, որ եթէ խորհրդարանական ընտրութիւնները չըլլային, Հայաստանին կը սպասէին քաղաքացիական բախումներ, թերեւս՝ պատերազմ: Միւս կողմէ՝ շատեր համաձայն են, որ խորհրդարանական ընտրութիւններէն ետք լարուածութիւնը պիտի չվերանայ, որովհետեւ Հայաստանի մէջ չկայ այնպիսի ուժ մը, որ յաջողի առանձինն մեծամասնութիւն ստանալ: Հետեւաբար, ըստ ձեզի, Հայաստանին ի՞նչ զարգացումներ կը սպասեն ընտրութիւններէն ետք:

-Իմ կարծիքս հետեւեալն է. եթէ Հայաստանի գործող իշխանութիւնը, այնպէս ինչպէս իրենք կը պատկերացնեն, 50 տոկոսէն աւելի վերցնէ եւ ընդդիմադիր դաշտին հետ որեւէ ուժ միաւորում չկազմէ, ինչպէս կը լսենք, կը յայտարարեն, մենք ուղղակի կ՚երթանք արիւնահեղութեան: Մենք իրարու կը հակադրուինք՝ որպէս սեւ ու սպիտակ, զիրար կը կոտորենք: Եթէ այս է մեր ժողովուրդին ցանկութիւնը, սա հարց է: Իսկ եթէ որպէս առողջ ուժ մը, որ մենք ինքներս կը համարենք, ըլլանք մէջտեղը, մենք հնարաւորութիւն պիտի չտանք, որ այդ արիւնահեղութիւնը ըլլայ։