ՅՍՏԱԿ ԲԱՆԱՁԵՒՈՒՄ

Հա­յաս­տա­նի Նա­խա­գահ Սերժ Սարգ­սեան յայ­տա­րա­րեց, որ մեղմ ար­տա­յայ­տու­թեամբ՝ սահ­մա­նին վրայ կ՚ըն­թա­նայ պա­տե­րազմ։ Ինչ­պէս ծա­նօթ է, վեր­ջին օ­րե­րուն Սերժ Սարգսեան աշ­խա­տան­քա­յին շփում­ներ ու­նե­ցաւ Նիւ Եոր­քի եւ Ո­ւա­շինկ­թը­նի մէջ։ Իր ու­ղե­ւո­րու­թեան շար­ժա­ռիթն էր ՄԱԿ-ի 70-րդ նստաշր­ջա­նի բա­ցու­մը, ո­րուն շրջագ­ծով Նիւ Եոր­քի մէջ հան­դէս ե­կաւ ե­լոյ­թով մը։ Ա­ւե­լի վերջ Ո­ւա­շինկ­թըն անց­նե­լով Սերժ Սարգսեան ե­լոյթ մը ու­նե­ցաւ նաեւ «Քար­նե­կի» հիմ­նար­կին մօտ։ Հա­յաս­տա­նեան զա­նա­զան կայ­քէ­ջեր տեղ տուին Սերժ Սարգ­սեա­նի ե­լոյ­թի բնագ­րին։ Ստո­րեւ կը ներ­կա­յաց­նենք իր խօս­քին Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի հիմ­նախնդրին վե­րա­բե­րեալ հա­տուա­ծը։

*

Ին­ծի հա­մար մեծ պա­տիւ է ըլ­լալ այս հե­ղի­նա­կա­ւոր եւ ա­ւան­դու­թիւն­նե­րով հա­րուստ կա­ռոյ­ցին՝ «Քար­նե­կի» հիմ­նար­կին հիւր։ Ու­րախ եմ, որ ա­ռիթ ու­նիմ Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թեան ար­տա­քին քա­ղա­քա­կա­նու­թեան ու մի­ջազ­գա­յին յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րու ար­դի խնդիր­նե­րուն շուրջ իմ մօ­տե­ցում­ներն ու մտա­հո­գու­թիւն­նե­րը բաժ­նե­լու ա­կա­դե­մա­կան այս լայն լսա­րա­նին հետ՝ բաց ու ա­նա­չառ քննար­կում­նե­րու ակն­կա­լի­քով։

Նա­խորդ հա­րիւր տա­րի­նե­րու մե­ծա­գոյն ող­բեր­գու­թիւն­նե­րը՝ ա­ւե­րիչ պա­տե­րազմ­նե­րը, ցե­ղաս­պա­նու­թիւն­նե­րը, ծայ­րա­յե­ղա­կա­նու­թեան եւ ա­հա­բեկ­չու­թեան ան­նա­խա­դէպ ա­ճը, ազ­գա­յին եւ կրօ­նա­կան ա­տե­լու­թեան վրայ հիմ­նուած բռնու­թիւն­նե­րը կու գան փաս­տել, որ ա­ռանց խա­ղա­ղու­թեան ձգտման աշ­խարհ ինք­նա­կոր­ծան­ման ճա­նա­պար­հով կ՚ըն­թա­նայ։

Խա­ղա­ղու­թիւ­նը հա­կա­սու­թիւն­նե­րու բա­ցա­կա­յու­թիւ­նը չէ, ինչ որ ան­շուշտ անհ­նար է։ Խա­ղա­ղու­թիւ­նը այդ հա­կա­սու­թիւն­նե­րը խա­ղաղ ճա­նա­պար­հով լու­ծե­լու կամքն ու կա­րո­ղու­թիւնն է։ Հա­յաս­տա­նի ար­տա­քին քա­ղա­քա­կա­նու­թիւ­նը յա­ռաջ կ՚ըն­թա­նայ այս իսկ հա­մո­զու­մով։

Յա­ճախ Հա­րա­ւա­յին Կով­կա­սը կը դի­տուի որ­պէս աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան մրցակ­ցու­թեան թա­տե­րա­բեմ։ Միւս կող­մէ՝ տա­րած­քաշր­ջա­նէ ներս զա­նա­զան դե­րա­կա­տար­նե­րու շա­հե­րու գո­յու­թիւ­նը կա­րե­լի է դի­տել որ­պէս հնա­րա­ւո­րու­թիւն։ Իր ան­կա­խու­թեան ա­կունք­նե­րէն ի վեր Հա­յաս­տան ո­րե­ւէ պե­տու­թեան կամ կա­ռոյ­ցի հետ յա­րա­բե­րուե­լու ժա­մա­նակ ա­ռաջ­նոր­դուած է ոչ թէ «ընդ­դէմ»ի, այլ «յա­նուն»ի գա­ղա­փա­րա­խօ­սու­թեամբ։ Այս­պէս, ըլ­լա­լով հիմ­նա­դիր ան­դա­մը ՀԱՊԿ-ի,  ո­րու նա­խա­գա­հու­թիւ­նը ստանձ­նած ենք օ­րեր ա­ռաջ, ՆԱ­ԹՕ-ի հետ ծա­ւա­լած ենք եր­կա­րա­մեայ ար­դիւ­նա­ւէտ հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թիւն, ո­րու ակ­նա­ռու վկա­յու­թիւ­նը բա­նա­կա­շի­նու­թեան ո­լոր­տէն ներս դա­շին­քի փոր­ձա­ռու­թեան իւ­րա­ցումն է, զա­նա­զան խա­ղա­ղա­պահ գոր­ծո­ղու­թիւն­նե­րու մէջ Հա­յաս­տա­նի գոր­ծօն մաս­նակ­ցու­թիւ­նը։ Դառ­նա­լով Եւ­րոա­սիոյ Տնտե­սա­կան միու­թեան ան­դամ՝ մենք նոր թափ հա­ղոր­դած ենք Հա­յաս­տան-Եւ­րո­միու­թիւն քա­ղա­քա­կան եւ տնտե­սա­կան մեր­ձեց­ման՝ վե­րա­հաս­տա­տե­լով մեր այն թէ­զը, թէ Եւ­րո­միու­թեան եւ Եւ­րոա­սիոյ գոր­ծըն­կեր­նե­րու հետ յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րու հա­մադ­րու­մը լիո­վին հնա­րա­ւոր է։ Ի դէպ, վեր­ջին ժա­մա­նակ­նե­րուն այս գա­ղա­փա­րը սկսած է նիւ­թա­կա­նա­նալ ու յա­ճախ հնչե­ցուիլ մեր եւ­րո­պա­ցի գոր­ծըն­կեր­նե­րուն կող­մէ։ Ռու­սաս­տա­նի հետ ու­նե­նա­լով շա­րու­նա­կա­բար ամ­րապն­դուող ռազ­մա­վա­րա­կան հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թիւն՝ մենք գե­րա­զանց յա­րա­բե­րու­թիւն­ներ ու­նինք ա­րեւմ­տեան գրե­թէ բո­լոր եր­կիր­նե­րուն հետ։ Եւ վեր­ջա­պէս, ըլ­լա­լով աշ­խար­հի ա­ռա­ջին քրիս­տո­նեայ պե­տու­թիւ­նը, մենք պատ­մա­կան ու միջ­պե­տա­կան սերտ կա­պեր ու­նինք մահ­մե­տա­կան եր­կիր­նե­րուն հետ։

Այս բո­լո­րով հան­դերձ, գաղտ­նիք չէ, որ գտնուե­լով պա­տե­րազ­մի վերսկս­ման ա­մե­նօ­րեայ սպառ­նա­լի­քի ներ­քեւ, իւ­րա­քան­չիւր ո­րոշ­ման ե­լա­կէ­տը մեր երկ­րի անվ­տան­գու­թեան ա­պա­հո­վումն է, ինչ որ յա­ճախ կը պայ­մա­նա­ւո­րէ մեր այս կամ այն ընտ­րու­թիւ­նը։ Ըլ­լա­լով փոքր եր­կիր՝ մենք չենք փա­փա­քիր ու չենք կրնար աշ­խար­հը բաժ­նել բա­րե­կամ­նե­րու եւ թշնա­մի­նե­րու։ Մենք կը հիմ­նուինք ե­ղա­փո­խա­կան եւ հա­ւա­սա­րակշ­ռուած քա­ղա­քա­կա­նու­թեան վրայ՝ այդ­պէ­սով նաեւ խնդիր­ներ չստեղ­ծե­լով մեր տա­րած­քաշր­ջա­նէն ներս շա­հե­րու տէր եր­կիր­նե­րու հա­մար եւ չդառ­նա­լով ճգնա­ժա­մի հեր­թա­կան օ­ճախ։

Կը կար­ծեմ՝ նման մօ­տե­ցու­մը լիար­ժէ­քօ­րէն կը տե­ղա­ւո­րուի 21-րդ դա­րու տրա­մա­բա­նու­թեան մէջ, ա­ւե­լին՝ ի­րա­կա­նու­թիւ­նը ցոյց կու տայ, որ հա­կա­սու­թիւն­նե­րու վրայ հիմ­նուած քա­ղա­քա­կան ո­րո­շում­նե­րը, մեղմ խօս­քով, բա­րե­րար չեն ըլ­լար տուեալ եր­կիր­նե­րուն, ինչ­պէս նաեւ ամ­բողջ մի­ջազ­գա­յին հան­րու­թեան հա­մար։ Մենք այս բա­նին շարք մը պա­րա­գա­նե­րու մէջ ա­կա­նա­տես ե­ղած ենք նաեւ բո­լո­րո­վին վեր­ջին ժա­մա­նակ­նե­րուն։

Այժմ հա­կիրճ անդ­րա­դառ­նամ Հա­յաս­տա­նի ար­տա­քին քա­ղա­քա­կա­նու­թեան օ­րա­կար­գա­յին հար­ցե­րէն քա­նի մը հա­տին։ Թե­րեւս սկսիմ Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի հա­կա­մար­տու­թե­նէն, զոր վստա­հա­բար ձե­զ կը հե­տաքրքրէ ա­ռա­ջին հեր­թին։

Ան ծա­գած է տա­կա­ւին խորհր­դա­յին տա­րի­նե­րուն, երբ կեդ­րո­նա­կան իշ­խա­նու­թեան թու­լաց­ման զու­գըն­թաց օ­րա­կար­գա­յին դար­ձաւ Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի հայ ազ­գաբ­նակ­չու­թեան ֆի­զի­քա­կան գո­յու­թեան հար­ցը։ Ատր­պէյ­ճա­նի խտրա­կան քա­ղա­քա­կա­նու­թեան ար­դիւն­քին Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի ժո­ղո­վուր­դը զրկուե­ցաւ իր բնօր­րա­նին մէջ անվ­տանգ ա­պե­լու հնա­րա­ւո­րու­թե­նէն։ Ա­նոր ինք­նո­րոշ­ման ար­դար պա­հանջ­նե­րուն հե­տե­ւե­ցաւ Ատր­պէյ­ճա­նի ակ­րե­սիւ ար­ձա­գան­գը, որն ալ պատ­ճառ դար­ձաւ յետ­խորհր­դա­յին ա­մե­նաա­րիւ­նոտ հա­կա­մար­տու­թեան։

Այ­սօր Ատր­պէյ­ճան խնդի­րը կը ներ­կա­յաց­նէ իբ­րեւ Հա­յաս­տա­նի եւ Ատր­պէյ­ճա­նի մի­ջեւ տա­րած­քա­յին վէճ։ Կ՚ու­զեմ յա­տուկ շեշ­տել, որ Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թիւ­նը եր­բեք ո­րե­ւէ տա­րած­քա­յին յա­ւակ­նու­թիւն չէ ու­նե­ցած Ատր­պէյ­ճա­նի հան­դէպ։ Ա­ւե­լին՝ մենք կը ճանչ­նանք Ատր­պէյ­ճա­նի Հան­րա­պե­տու­թեան տա­րած­քա­յին ամ­բող­ջա­կա­նու­թիւ­նը, ո­րուն եր­բեք մաս չէ կազ­մած Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղը։ Այս բո­լո­րը իմ տե­սա­կէտ­նե­րը չեն, պատ­մա­կան փաս­տեր են, հե­տաքրք­րուող­ներ կրնան ու­սում­նա­սի­րել եւ հա­մո­զուիլ։

Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի հիմ­նախն­դի­րը Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի ժո­ղո­վուր­դի ֆի­զի­քա­կան անվ­տան­գու­թեան եւ ինք­նո­րոշ­ման ա­նօ­տա­րե­լի ի­րա­ւուն­քի ի­րա­կա­նաց­ման խնդիրն է։ Դժբախ­տա­բար, այ­սօր առ­կայ է հսկա­յա­կան ան­դունդ մը Ատր­պէյ­ճա­նի իշ­խա­նու­թիւն­նե­րու պատ­կե­րա­ցում­նե­րուն եւ քա­ղա­քա­կիրթ աշ­խար­հին մէջ ըն­դու­նուած չա­փա­նիշ­նե­րուն մի­ջեւ։ Ե­թէ քա­ղա­քա­կիրթ աշ­խար­հին մէջ ո­րե­ւէ ժո­ղո­վուր­դի ինք­նո­րոշ­ման ի­րա­ւուն­քի ի­րա­կա­նաց­ման հա­մար կը ստեղ­ծուին անհ­րա­ժեշտ պայ­ման­ներ, ա­պա Ատր­պէյ­ճան կու­րա­ցած իր նաւ­թա­յին ե­կա­մուտ­նե­րէն, ա­մէն կերպ սե­փա­կան պատ­կե­րա­ցում­նե­րը կը փոր­ձէ պար­տադ­րել ո՛չ միայն Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղին ու Հա­յաս­տա­նին, այ­լեւ՝ միջ­նորդ եր­կիր­նե­րուն։ Ա­հա­ւա­սիկ՝ Սկո­վի­տիոյ օ­րի­նա­կը՝ Մեծն Բրի­տա­նիան Սկով­տիա­յին կ՚ըն­ձե­ռէ ինք­նո­րո­շուե­լու ի­րա­ւունք, այ­սինքն՝ որ­քան ալ սուղ ըլ­լայ ի­րեն հա­մար սե­փա­կան տա­րած­քա­յին ամ­բող­ջա­կա­նու­թիւ­նը, Սկով­տիոյ ժո­ղո­վուր­դին ինք­նո­րո­շուե­լու եւ իր ճա­կա­տա­գի­րը տնօ­րի­նե­լու ի­րա­ւունք կու տայ, բայց չեմ գի­տեր ին­չու մտա­հո­գուած է Ատր­պէյ­ճա­ն տա­րած­քա­յին ամ­բող­ջա­կա­նու­թեամբ։ Զա­ւեշտ է, բայց փաստ։

Հա­կա­ռակ 1994 թուա­կա­նին հաս­տա­տուած հրա­դա­դա­րին՝ Ատր­պէյ­ճան պար­բե­րա­բար գնթա­կո­ծած է ո՛չ միայն Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի, այլ նաեւ՝ Հա­յաս­տա­նի սահ­մա­նա­մերձ շրջան­նե­րը։ Սա­կայն վեր­ջին եր­կու տա­րի­նե­րուն, Ատր­պէյ­ճա­նի սադ­րիչ գոր­ծո­ղու­թիւն­նե­րը ար­ձա­նագ­րած են լա­րուա­ծու­թեան ան­նա­խա­դէպ աճ։ Ա­ւե­լին՝ այ­սօր Ատր­պէյ­ճան ձեռ­նա­մուխ ե­ղած է խո­շոր տրա­մա­չա­փի զէք­նե­րէ հրե­տա­կո­ծու­թեան, ո­րուն զոհ կ՚եր­թայ խա­ղաղ բնակ­չու­թիւ­նը։ Չեմ կրնար թաքց­նել, որ սահ­մա­նին վրայ, մեղմ խօս­քով, պա­տե­րազմ կ՚ըն­թա­նայ. այս բա­նը կը տես­նէք բո­լորդ։

Քիչ մը շե­ղե­լով՝ կ՚ու­զեմ նկա­տել, որ այս տա­րի՝ Բ. Աշ­խար­հա­մար­տի ա­ւար­տի 70-ա­մեա­կի հա­մա­տես­քին մէջ շատ են քննար­կում­նե­րը այդ եւ ան­ցեալ դա­րու այլ պա­տե­րազմ­նե­րու պատ­ճառ­նե­րուն շուրջ։ Եւ այդ պատ­ճառ­նե­րուն շար­քին ա­ռաջ­նայ­նօ­րէն կը խօ­սուի պե­տա­կան մա­կար­դա­կով սե­փա­կան ժո­ղո­վուր­դի գի­տակ­ցու­թեան մէջ այլ ազ­գի մը դէմ ա­տե­լու­թեան սեր­ման­ման, պա­տե­րազ­մի սկսե­լու անհ­րա­ժեշ­տու­թեան, սպա­ռա­զի­նու­թիւն­նե­րու մրցա­վազ­քի հրահր­ման մա­սին։ Ատր­պէյ­ճա­նի քա­ղա­քա­կա­նու­թեան ծա­նօթ ոե­ւէ մէ­կը կը հաս­տա­տէ, որ այ­սօր նման իսկ տար­րե­րու վրայ կը հիմ­նուի Ատր­պէյ­ճա­նի քա­րոզ­չու­թիւ­նը։ Կը կար­ծեմ, շա­տե­րուդ ծա­նօթ է, Ատր­պէյ­ճա­նի ղե­կա­վա­րին այն յայ­տա­րա­րու­թիւ­նը, թէ «Ատր­պէյ­ճա­նի թիւ մէկ թշնա­մին աշ­խար­հի հա­յերն են»։ Եւ սա կը յայ­տա­րա­րէ երկ­րի ղե­կա­վա­րը, ո՛չ թէ, ը­սենք, ընդ­դի­մա­դիր գոր­ծիչ, ո՛չ թէ խորհր­դա­րա­նա­կան, այլ ոչ ա­ւե­լի ոչ պա­կաս՝ երկ­րի նա­խա­գա­հը։ Նման իսկ յայ­տա­րա­րու­թիւն­նե­րը կը ծնին Ռա­միլ Սա­ֆա­րով­ներ, ո­րոնք սե­փա­կան երկ­րէն ներս կը հե­րո­սա­ցուին քնա­ցած հայ սպան կա­ցի­նա­հա­րե­լու հա­մար։

Մենք իս­կա­պէս չու­նինք թշնա­մի պե­տու­թիւն­ներ։ Ա­ռա­ւել եւս՝ թշնա­մի ժո­ղո­վուրդ­ներ։ Ատր­պէյ­ճանն ալ բա­ցա­ռու­թիւն չէ։ Մենք Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի հար­ցի խա­ղաղ կար­գա­ւոր­ման հա­մար այ­լընտ­րանք չենք տես­ներ, ո­րով­հե­տեւ ին­ծի հա­մար թանկ է իւ­րա­քան­չիւր զի­նուո­րի կեան­քը։ Եւ ոչ միայն հայ զի­նուո­րի… Ընդ­հան­րա­պէս ին­ծի հա­մար թանկ է ա­մէն մարդ­կա­յին կեանք։

Ան­շուշտ, այս հիմ­նա­հար­ցը կը ծա­ռա­յե­ցուի նաեւ Ատր­պէյ­ճա­նի իշ­խա­նու­թիւն­նե­րու ներ­քին քա­ղա­քա­կան շա­հե­րուն։ Նախ Ատր­պէյ­ճա­նի վար­չա­կազ­մը խնդիր ու­նի ար­դա­րաց­նե­լու սե­փա­կան վար­չա­ձե­ւը, ռազ­մա­կան ո­լոր­տին ուղ­ղեալ հսկա­յա­ծա­ւալ մի­ջոց­նե­րը, երկ­րէն ներս տի­րող՝ մար­դու ի­րա­ւանց ծայ­րա­յեղ վի­ճա­կը։ Բաց աս­տի, նաւ­թի գի­նե­րու ան­կու­մով եւ Ատր­պէյ­ճա­նի մա­նա­թի ար­ժեզրկ­մամբ ա­ւե­լի սրուած են երկ­րէն ներս ըն­կե­րա­յին խնդիր­նե­րը եւ Ատր­պէյ­ճա­նի ղե­կա­վա­րու­թեան հա­մար ստեղ­ծուած ի­րա­վի­ճա­կի ա­մե­նա­դիւ­րին բա­ցատ­րու­թիւ­նը թշնա­միի գո­յու­թիւնն է։ Կը կար­ծեմ՝ ինք­նին խօ­սուն է Եւ­րո­խորհր­դա­րա­նի կող­մէ Սեպ­տեմ­բե­րի 9-ին ըն­դու­նուած բա­նա­ձե­ւին մէջ տեղ գտած այն գնա­հա­տա­կա­նը, թէ Ատր­պէյ­ճա­նի վեր­ջին տա­սը տա­րուան ըն­թաց­քին Եւ­րոա­սիոյ տա­րած­քաշր­ջա­նէն ներս ժո­ղովր­դա­վա­րու­թեան ո­լոր­տին մէջ ա­մե­նա­մեծ ան­կում ար­ձա­նագ­րած եր­կիրն է։ Ի դէպ՝ Եւ­րո­պա­կան խորհր­դա­րա­նը, ինչ­պէս նաեւ ԵԱՀԿ-ի Ժո­ղովր­դա­վա­րա­կան հաս­տա­տու­թիւն­նե­րու եւ մար­դու ի­րա­ւանց գրա­սե­նեա­կը հրա­ժա­րած են նոյ­նիսկ դի­տորդ­ներ ու­ղար­կել Ատր­պէյ­ճան յա­ջորդ Նո­յեմ­բե­րին կա­յա­նա­լիք խորհր­դա­րա­նա­կան ընտ­րու­թիւն­նե­րուն՝ հա­մո­զուած ըլ­լա­լով, որ ա­զատ ու ար­դար ընտ­րու­թիւն­ներ ի­րա­կա­նաց­նե­լու հա­մար այ­լեւս չկան նա­խադ­րեալ­ներ։

Այժմ կ՚ու­զեմ հարց ուղ­ղել ձե­զի։ Մի­թէ Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի ժո­ղո­վուր­դը, որ ա­ւե­լի քան քսան տա­րիէ ի վեր կ՚ըն­թա­նայ ժո­ղովր­դա­վա­րու­թեան ու­ղիով, կրնա՞յ ապ­րիլ ամ­բող­ջա­տի­րու­թե­նէ դէ­պի բռնա­պե­տու­թիւն հաս­տա­տուն քայ­լե­րով ըն­թա­ցող Ատր­պէյ­ճա­նի կազ­մին մէջ։ Մի­թէ Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի ժո­ղո­վուր­դը, որ ա­րեան գնով տէր ե­ղած է իր ֆի­զի­քա­կան գո­յու­թեան ի­րա­ւուն­քին, կրնա՞յ դար­ձեալ յայ­տնուիլ Ատր­պէյ­ճա­նի կազ­մին մէջ. եր­կիր, ուր կ՚ա­տեն հա­յե­րը, ուր հա­յու ա­րիւն թա­փո­ղը հե­րոս է եւ ոչ թէ մար­դաս­պան։

Ես շատ կը փա­փա­քէի, որ Ատր­պէյ­ճան Եւ­րոա­սիոյ տա­րած­քաշր­ջա­նէն ներս ժո­ղովր­դա­վա­րու­թեան ո­լոր­տի մէջ ոչ թէ ա­մե­նա­մեծ ան­կու­մը, այլ վե­րելք ար­ձա­նագ­րած եր­կի­րը ըլ­լար։ Այդ պա­րա­գա­յին, վստահ եմ, մենք պի­տի կա­րե­նա­յինք գտնել այս հիմ­նա­հար­ցի լուծ­ման բա­նա­լին եւ զերծ պի­տի պա­հէինք մեր տա­րած­քաշր­ջա­նը նոր կոր­ծա­նա­րար պա­տե­րազ­մէ մը։