ՓԱԿ ՍԱՀՄԱՆԻ ԵՐԿԽՕՍՈՒԹԻՒՆ

Ե­րէկ ե­րե­կո­յեան, Ե­րե­ւա­նի մէջ տե­ղի ու­նե­ցաւ «Փակ սահ­մա­նի երկ­խօ­սու­թիւն» ժա­պա­ւէ­նին ա­ռա­ջին ցու­ցադ­րու­թիւ­նը, որ ար­ժա­նա­ցաւ հե­տաքր­քիր­նե­րու ան­մի­ջա­կան ու­շադ­րու­թեան։ Թուր­քիա-Հա­յաս­տան փոխ­յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րուն վե­րա­բե­րեալ փաս­տավա­ւե­րագ­րա­կան գործ մըն է այս մէ­կը. իս­կա­պէս ու­րոյն ու ո­րա­կեալ աշ­խա­տան­քի մը ար­դիւն­քը, որ ա­ռա­ջին ան­գամ ներ­կա­յա­ցուե­ցաւ հան­դի­սա­տե­սի դա­տին՝ «Խնկօ Ապոր» ման­կա­կան գրա­դա­րա­նի դահ­լի­ճի եր­դի­քին տակ։ Այս ժա­պա­ւէ­նը, իս­կա­պէս, ամ­բող­ջա­կան գործ մըն է, նաեւ բազ­մա­կող­մա­նի՝ Ան­գա­րա-Ե­րե­ւան ա­ռանց­քին վրայ ապ­րուած­նե­րը հա­մա­պար­փակ ձե­ւով դի­տար­կե­լու, ի­րա­դար­ձու­թիւն­նե­րը հա­մադ­րե­լու, մետայ­լի եր­կու ե­րե­սակ­նե­րուն վրայ լոյս սփռե­լով դէպ­քե­րը ար­ձա­նագ­րե­լու եւ ի վեր­ջոյ հնա­րա­ւո­րինս ա­ռար­կա­յա­կան, խորքա­յին պատ­կե­րա­ցում մը կազ­մե­լու ա­ռու­մով։

Եւ­րո­միու­թեան կող­մէ հո­վա­նա­ւո­րուած, Թուր­քիա-Հա­յաս­տան յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րու բնա­կա­նո­նա­ցու­մը խթա­նե­լու ուղ­ղեալ ըն­դար­ձակ նա­խագ­ծին շրջագ­ծով՝ Եւ­րոա­սիոյ հիմ­նադ­րա­մին կող­մէ գան­ձատ­րուած է «Փակ սահ­մա­նի երկ­խօ­սու­թիւն» ժա­պա­ւէ­նին ար­տադ­րու­թիւ­նը։ Հա­յաս­տա­նէն «Վեր­սուս սթու­տիա»ն այս ֆիլ­մը պատ­րաս­տած է՝ Թուր­քիա­յէն Պատ­մու­թեան հիմ­նար­կին (Tarih Vakfı) հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թեամբ։ Թէ՛ հա­յե­րէ­նով եւ թէ թրքե­րէ­նով ար­տադ­րուած է այս ժա­պա­ւէ­նը։ Ե­րէ­կուա­նը, ան­շուշտ, հա­յե­րէն տար­բե­րա­կին ա­ռա­ջին ցու­ցադ­րու­թիւնն էր։ Ֆիլ­մի բե­մագ­րու­թեան հե­ղի­նակն է Տիգ­րան Պաս­կե­ւի­չեան, իսկ բե­մադ­րի­չը՝ Ա­րա Շի­րի­նեան։ Պատ­մու­թեան հիմ­նար­կին ա­նու­նով աշ­խա­տանք­նե­րը հա­մա­կար­գած է Մե­սուտ Եա­շար Թու­ֆան։ Որ­պէս խորհր­դա­կան՝ ծրագ­րին մաս­նակ­ցու­թիւն բե­րած է նաեւ ԺԱ­ՄԱ­ՆԱԿ օ­րա­թեր­թի գլխա­ւոր խմբա­գիր Ա­րա Գօ­չու­նեան։

Բա­ռին բուն ի­մաս­տով, Տիգ­րան Պաս­կե­ւի­չեան-Ա­րա Շի­րի­նեան ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թեան դրոշ­մը կը կրէ «Փակ սահ­մա­նի երկ­խօ­սու­թիւն»ը, ո­րու տե­ղե­կա­տուա­կան ճոխ բո­վան­դա­կու­թիւ­նը այն­քան մատ­չե­լի ու հա­ճե­լի ձե­ւով մը կը մա­տու­ց-ւի հան­դի­սա­տե­սին՝ շնոր­հիւ ա­նոնց անկրկ­նե­լի վար­պե­տու­թեան։ Այս եր­կու ա­նուն­նե­րը հա­յաշ­խար­հի մօտ ան­վի­ճե­լի հե­ղի­նա­կու­թիւն­ներ կը հա­մա­րուին նման ծրա­գիր­նե­րու պա­րա­գա­յին, ի­րենց վա­յե­լած մի­ջազ­գա­յին ճա­նա­չու­մով հան­դերձ։ Ի­րենց ներգ­րա­ւու­մը, առհա­սա­րակ, կը նկա­տուի գոր­ծի մը կա­տա­րեալ յա­ջո­ղու­թեան գրա­ւա­կա­նը եւ «Փակ սահ­մա­նի երկ­խօ­սու­թիւն»ի պա­րա­գա­յին եւս ա­նոնք լիուլի ար­դա­րա­ցու­ցած են ի­րենց վրայ դրուած յոյ­սե­րը։ Ա­նոնք հա­րուստ փոր­ձա­ռու­թեան ա­ռըն­թեր, ի­րենց ամ­բողջ տա­ղանդն ու ար­տադ­րա­կան կշի­ռը ի գործ դրած են այս ժա­պա­ւէ­նին հա­մար, իսկ ար­դիւն­քը ե­ղած է՝ փայ­լուն, իս­կա­պէս գե­րա­զանց։ Միեւ­նոյն ժա­մա­նակ, Պաս­կե­ւի­չեան-Շի­րի­նեան հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թեան ող­ջու­նե­լի այս պտու­ղը կու գայ նոր չա­փա­նիշ­ներ սահ­մա­նել, նոր ու յա­ւակ­նոտ հար­թու­թիւն մը բնո­րո­շել՝ Թուր­քիա-Հա­յաս­տան ա­մե­նա­բարդ յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րը խո­շո­րացոյ­ցի տակ բե­րե­լու տե­սան­կիւ­նէն։

«Փակ սահ­մա­նի երկ­խօ­սու­թիւն»ը աշ­խար­հի ար­դի պատ­մու­թեան մէջ շատ յա­ջող ձե­ւով կը դիր­քա­ւո­րէ Թուր­քիա-Հա­յաս­տան յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րը, ա­ռանց ան­տե­սե­լու վաղ ժա­մա­նակ­նե­րէն ժա­ռանգուա­ծը, նաեւ ա­ռանց չա­փա­զան­ցե­լու կամ ստո­րագ­նա­հա­տե­լու՝ ա­նոնց նշա­նա­կու­թիւ­նը։ Քա­ղա­քա­կա­նը, դի­ւա­նա­գի­տա­կա­նը, ռազ­մա­վա­րա­կա­նը, գոր­ծա­րա­րա­կա­նը, մարդ­կա­յի­նը, մշա­կու­թա­յի­նը, ըն­կե­րա­յի­նը, գե­ղա­րուես­տա­կա­նը, հա­սա­րա­կա­կա­նը սքան­չե­լիօ­րէն միա­հիւ­սուած են այն­տեղ՝ ա­մե­նայն յա­րա­բե­րակ­ցու­թեամբ։ Միջ­պե­տա­կան յա­րա­բա­րու­թիւն­նե­րու չոր շա­հա­պաշ­տու­թեան եւ մարդ­կա­յին գոր­ծօ­նի խաչ­մե­րու­կին վրայ՝ այս ֆիլ­մին մէջ դի­պուկ ձե­ւով ներ­կա­յա­ցուած է հայ-թրքա­կան յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րուն ըն­թաց­քը, իւ­րա­քան­չիւր երկ­վայր­կեա­նին վե­րագ­րե­լով հրա­պոյր մը։ Հան­դի­սա­տե­սը մագ­նի­սա­ցած ու­շադ­րու­թեամբ կրնայ հե­տե­ւիլ այս ե­զա­կի գոր­ծին, ո­րուն մէջ կրնայ տես­նել հարս­տա­ցու­ցիչ ու հա­ճե­լի ժա­ման­ցի մը ա­ռի­թը։ Իսկ ա­նոնք, ո­րոնք կը ջա­նան հե­տե­ւիլ հայ-թրքա­կան յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րու ըն­թաց­քին, միան­շա­նա­կօ­րէն, այս ֆիլ­մով ո՛չ միայն պի­տի թար­մաց­նեն ի­րենց յի­շո­ղու­թիւ­նը, այլ նաեւ՝ նո­րո­վի կշիռ­քի վրայ պի­տի դնեն ապ­րուած­նե­րը ի­րենց մտքին մէջ։

Ժա­պա­ւէ­նի յա­ջո­ղու­թիւ­նը պայ­մա­նա­ւո­րած գոր­ծօն­նե­րէն մին ալ ե­ղած է ա­նոր շրջագծով մէջ­բե­րուած վկա­յու­թիւն­նե­րուն  վիթ­խա­րի կա­րե­ւո­րու­թիւ­նը։ Ճա­կա­տագ­րա­յին պա­տաս­խա­նա­տուու­թիւն ստանձ­նած պե­տա­կան գոր­ծիչ­ներ, դէպ­քե­րու կի­զա­կէ­տին յայտնուած քա­ղա­քա­կան դէմ­քեր, խո­հա­նո­ցա­յին ի­րա­դար­ձու­թիւն­նե­րուն քա­ջա­տե­ղեակ դի­ւա­նա­գէտ­ներ, նուրբ ի­րա­վի­ճակ­նե­րու մէջ պաշ­տօ­նա­վա­րած պաշ­տօ­նա­տար­ներ, յատ­կան­շա­կան գործ տե­սած գոր­ծա­րար­ներ, ազ­դու լրագ­րող­ներ եւ ծա­նօթ հա­սա­րա­կա­կան գոր­ծիչ­ներ կը տո­ղան­ցեն ֆիլ­մին մէջ։ Պաս­տա­ռի այս պատ­կա­ռազ­դու շքեր­թի մաս­նա­կից­նե­րու շար­քին յի­շենք հե­տե­ւեալ ա­նուն­նե­րը.

Ապ­տուլ­լահ Կիւլ (նախ­կին նա­խա­գահ), Հիք­մէթ Չե­թին (նախ­կին ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րար), Վա­հան Փա­փա­զեան (Հա­յաս­տա­նի նախ­կին ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րար), Ա­լեք­սանտր Ար­զու­մա­նեան (Հա­յաս­տա­նի նախ­կին ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րար), Էօզ­տէմ Սան­պերկ (վաս­տա­կա­ւոր դես­պան), Սե­լիմ Քա­րաօս­մա­նօղ­լու (վաս­տա­կա­ւոր դես­պան), Թո­մաս Տը Վաալ («Քար­նե­կի» հիմ­նար­կի վեր­լու­ծա­բան), Ճե­ֆի Քամ­հի (գոր­ծա­րար, նախ­կին ե­րես­փո­խան), Ժի­րայր Լի­պա­րի­տեան (Հա­յաս­տա­նի նա­խա­գա­հի նախ­կին ա­ւագ խորհր­դա­կան), Վոլ­քան Վու­րալ (վաս­տա­կա­ւոր դես­պան), Դա­ւիթ Շահ­նա­զա­րեան (Հա­յաս­տա­նի նա­խա­գա­հի նախ­կին յա­տուկ յան­ձնա­րա­րա­կան­նե­րով դես­պան), Էօ­մէր Էր­սուն (վաս­տա­կա­ւոր դես­պան), Սամ­սոն Էօ­զա­րա­րատ (Սեւ ծո­վեան տնտե­սա­կան հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թեան կազ­մա­կեր­պու­թեան գործա­րար խոր­հուր­դին մօտ Հա­յաս­տա­նի նախ­կին ներ­կա­յա­ցու­ցիչ), Իւ­նալ Չե­ւի­քէօզ (վաս­տա­կա­ւոր դես­պան), Շա­հէն Պետ­րո­սեան (Հա­յաս­տա­նի Քա­ղա­քա­ցիա­կան օ­դագ­նա­ցու­թեան վար­չութեան նախ­կին պետ), Տիգ­րան Ալ­թուն (թրքա­հայ գոր­ծա­րար), Քաան Սօ­յաք (Թուրք-հայ գործա­րա­րու­թեան զար­գաց­ման խոր­հուր­դի նա­խա­գահ), Ար­սէն Ղա­զա­րեան (Հայ-թուրք գոր­ծա­րա­րու­թեան զար­գաց­ման խոր­հուր­դի նա­խա­գահ), Ճեն­կիզ Չան­տար (լրագ­րող-հրա­պա­րա­կա­գիր), Մե­թէ Չու­պուք­ճու (լրագ­րող-հրա­պա­րա­կա­գիր), Է­մէլ Քուր­մա (Հել­սին­քեան քա­ղա­քա­ցիա­կան խորհր­դա­րա­նի Թուր­քիոյ ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րէն), Ա­րա Գօ­չու­նեան (լրագ­րող-հրա­պա­րա­կա­գիր) եւ հան­գու­ցեալ Սար­գիս Սե­րով­բեան (լրագ­րող-հրա­պա­րա­կա­գիր)։ Տե­սա­նիւ­թին մէջ նե­րառ­նուած էին նաեւ Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թեան նա­խա­գահ Սերժ Սարգ­սեա­նի եւ Ա­ռա­ջին նա­խա­գահ Լե­ւոն Տէր-Պետ­րո­սեա­նի պատ­կան նիւ­թե­րով հար­ցազ­րոյց­նե­րէն կամ ե­լոյթ­նե­րէն ար­խի­ւա­յին տե­սագ­րու­թիւն­ներ։

Նկա­տի ու­նե­նա­լով, որ 1990-ա­կան թուա­կան­նե­րու ա­ռա­ջին կէ­սին կամ քիչ մը ա­ւե­լի ուշ շրջան­նե­րուն պաշ­տօ­նա­վա­րած բարձ­րաս­տի­ճան պաշ­տօ­նա­տար­նե­րը ներ­կա­յիս կո­չուած են հանգս­տեան՝ ֆիլ­մին մէջ ա­նոնք ա­նար­գել ձե­ւով ար­տա­յայ­տուած եւ ներ­կա­յա­ցու­ցած են ի­րենց խորհր­դա­ծու­թիւն­նե­րը։ Ա­ւե­լի մօ­տա­ւոր ան­ցեա­լի կամ վեր­ջին շրջան­նե­րու պաշ­տօ­նա­տար­նե­րու պա­րա­գա­յին նոյ­նը կա­րե­լի չէ ե­ղած, ո­րով­հե­տեւ ա­նոնց­մէ շա­տեր տա­կա­ւին կը գտնուին գոր­ծի գլուխ, ինչ որ հասկ­նա­լի պատ­ճառ­նե­րով յա­ռա­ջա­ցու­ցած է սահ­մա­նա­փա­կում­ներ։

Ե­րէ­կուան կա­լա­յի սկիզ­բին ող­ջոյ­նի խօսք մը ար­տա­սա­նեց Տիգ­րան Պաս­կե­ւի­չեան, որ բեմ հրա­ւի­րեց նաեւ Մե­սուտ Եա­շար Թու­ֆանն ու Ա­րա Գօ­չու­նեա­նը։ Ժա­պա­ւէ­նի ներ­կա­յա­ցու­մէն վերջ վերս­տին հան­դէս ե­կան այս ե­րեք ա­նուն­նե­րը, ո­րոնք ի­րենց տպա­ւո­րու­թիւն­նե­րը բաժ­նե­ցին ներ­կա­նե­րուն հետ եւ բա­ցատ­րե­ցին, որ այս ծրա­գի­րը ինչ նշա­նա­կու­թիւն ու­նէր ի­րանց տե­սան­կիւ­նէն։ Ա­ւե­լի վերջ, հար­ցում-պա­տաս­խա­նի ձե­ւա­չա­փին մէջ ամ­փոփ քննար­կում մըն ալ տե­ղի ու­նե­ցաւ Թուր­քիա-Հա­յաս­տան յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րու առ­կայ վի­ճա­կին շուրջ։

Ար­ձա­կուե­լէ ա­ռաջ բո­լոր ներ­կա­նե­րը ջերմ շնոր­հա­ւո­րու­թիւն­ներ փո­խան­ցե­ցին ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան խում­բի­ն։