ԵՐԿՈՒ ՊԱՏԿԵՐՆԵՐ

Հռետորական ոճով մը ԱՄՆ-ի Նախագահ Տանըլտ Թրամփ Երուսաղէմը ճանչցաւ՝ որպէս Իսրայէլի պետութեան մայրաքաղաք: Թրամփ, որ «հերոսական» եւ «յաղթանակ» տանողի դիրքերէն խօսեցաւ, նաեւ ըսաւ՝ որ իր այս քայլը (իմա՝ ճանաչումը) «բաւական ուշացած քայլ մըն է»։ Ան հաւաստիացուց, որ ԱՄՆ-ի Երուսաղէմը Իսրայէլի մայրաքաղաք ճանչնալու քայլը խորքին մէջ իրականութեան արտացոլացումն ու ամրագրումն է:

Այս բոլորին մէջ գոյացած մտահոգիչ պատկերն է, որ աշխարհի հզօրագոյն տէրութեան՝ Միացեալ Նահանգներու ղեկավարները կոչուած են հպարտանալու խաղաղութեան համար կատարուող քայլերով եւ ոչ թէ նոր պատերազմներ հրահրելու չհերոսութիւններով: Անկասկած, որ Թրամփի այս քայլը նախ եւ առաջ պիտի ոչնչացնէ տարածքաշրջանի մէջ խաղաղութիւն մը կերտելու բոլոր յոյսերը: Ջուրը պիտի իյնայ Օսլոյի մէջ կնքուած արաբ-իսրայէլեան համաձայնութեան թղթածրարը եւ պիտի վերանայ ԱՄՆ-ի նախկին նախագահ Պիլ Քլինթընի կողմէ հրապարակ հան-ւած «երկու պետութեանց լուծում» բանաձեւը:

Տանըլտ Թրամփի կատարած «զգայացունց» եւ նոյնիսկ անսպասելի յայտարարութենէն ետք, իր նստավայր Ռամալլայի մէջ Պաղեստինի ղեկավար Մահմուտ Ապպաս բաւական հաստատակամ ոճով մը ըսաւ, որ ԱՄՆ-ի այս քայլը ոչինչ պիտի փոխէ ճշմարտութենէն եւ «Երուսաղէմ պիտի շարունակէ մնալ բոլոր արաբներուն, բոլոր իսլամներուն եւ բոլոր քրիստոնեաներուն մայրաքաղաքը: Երուսաղէմը պաղեստինցի ժողովուրդի յաւիտենական մայրաքաղաքն է»։ Ապպաս, որու խօսքին մէջ նոր «Ինթիֆատա» մը կատարելու կոչեր չկային, կը խօսէր բաւական զուսպ ոճով եւ պատերազմ հրահրելու դերէն հեռու մնալով կը հաւաստիացնէր, թէ պաղեստինցիք կը փարին պատմական ճշմարտութեան, հետեւաբար Երուսաղէմ քաղաքի դարաւոր նշանակութեան եւ իմաստներուն վրայ:

Այստեղ է նաեւ, որ մենք ականատես կը դառնանք երկու տարբեր ոճերու: Թրամփ կը խօսի յանուն «իրականութեան», իսկ Պաղեստինի ղեկավարը կը խօսի յանուն «ճշմարտութեան»: Անկասկած, որ եթէ Թրամփ մէկ կողմէ իր այս «անհաշիւ» քայլով շահեցաւ ԱՄՆ-ի իսրայէլա-հրէական լոպիին «բոլորանուէր» նեցուկը, միւս կողմէ ալ ան կորսնցուց շուրջ մէկ միլիառ իսլամներու եւ յատկապէս արաբներու բարեկամութիւնը:

Հակառակ Մահմուտ Ապպասի հանդարտ ոճին, անսպասելի չէ՝ որ պաղեստինեան մէկէ աւելի զինեալ ջոկատներ փորձեն գետնի վրայ հակազդեցութիւններ ցոյց տալ ու անհաւանական չէ, որ ամերիկեան այս որոշումը (որ հեռու է ամերիկեան որոշում մը ըլլալէ) սկիզբ դնէ կրօնական հիմքով բախումներու նոր ալիքի մը։ Սա կրնայ յղի ըլլալ անհաւանական, անսպասելի ու վտանգաւոր զարգացումներու:

Կարեւորը այն է, որ Թրամփ այս ոչ խելացի քայլով (կոպտօրէն չնկարագրելու համար իրադրութիւնը) խոցեց խաղաղութեան համար պայքարող մարդոց կամքը եւ սկիզբ դրաւ նոր խնդրի մը, առանց որուն ալ Միջին Արեւելքի ընդհանուր վիճակը այդքան ալ նախանձելի չէր:

Ուշագրաւ է, որ Թրամփի այս որոշումին դիմաց սկսած է յառաջանալ միջազգային ժխտական հանրային կեցուածք մը, որու առաջին «քննութիւն»ը պիտի կատարուի յառաջիկայ ժամերուն՝ ՄԱԿ-ի Անվտանգութեան խորհուրդի արտակարգ նիստին։ Այս նիստի գումարման պահանջը ներկայացուցած են ութ երկիրներ, որոնք դէմ են Թրամփի որոշման։

Այստեղ ակներեւ է նաեւ, որ Թրամփի որոշումին դէմ եղողներուն մէջ կան եւրոպական շարք մը երկիրներ, որոնց գլխաւորը Ֆրանսան է, որ իր այս կեց-ւածքով եւ գուցէ առաջին անգամ պիտի ընդդիմանայ իր ՆԱԹՕ-ի գործընկերոջ որոշման:

Նոյնը կարելի է ըսել Թուրքիոյ մասին։ Անգարայի մէկէ աւելի բարձրաստիճան պաշտօնատարներ սկսած են նոյնպէս բուռն քննադատութիւններու ենթարկել Թրամփի «վճիռ»ը, զայն համարելով անընդունելի եւ վտանգաւոր:

Այս համայնապատկերին առջեւ շատ կարեւոր է հետեւիլ գետնի վրայ այսօր եւ յառաջիկայ օրերուն պաղես­տի­նեան շրջան­նե­րուն մէջ տե­ղի ու­նե­նա­լիք զար­գա­ցում­նե­րուն: Ու հո՛ս է նաեւ, որ յստակ պի­տի դառ­նայ, թէ պա­ղես­տին­ցիք ինչ­քա՞­նով վճռա­կան եւ հաս­տա­տա­կամ են Ե­րու­սա­ղէ­մի վե­րա­բե­րեալ ի­րենց ըն­կա­լում­նե­րուն մէջ: Միան­շա­նակ պարզ է, որ Ե­րու­սա­ղէ­մի «բո­լո­րի մայ­րա­քա­ղաք» դրուած­քը այ­սօր ա­մե­նէն շատ փայ­փա­յե­լին եւ ա­պա­հովն է: Ու ի­րօք, որ բա­ռե­րէ ու քա­ղա­քա­կան բո­լոր տե­սա­կի շա­հար­կում­նե­րէ ան­դին՝ Ե­րու­սա­ղէմ հա­մայն մարդ­կու­թեան «խղճի մայ­րա­քա­ղաքն» է: 

Այդ մա­սին կը խօ­սի Վա­տի­կան, այդ մա­սին կը յու­շեն եւ­րո­պա­կան մէ­կէ ա­ւե­լի ազ­դե­ցիկ եր­կիր­ներ, այդ մա­սին պի­տի խօ­սին Յոյն Ուղ­ղա­փառ ե­կե­ղե­ցին, Մոս­կուան, Ռու­սաց պատ­րիար­քը, Ուղ­ղա­փա­ռաց ծայ­րա­գոյն պատ­րիար­քը, Ե­գիպ­տո­սի եւ Ազ­հա­րի միւֆ­թին, Ի­րա­նի ա­յէ­թուլ­լա­հը, հուսկ մին­չեւ Ա­մե­նայն Հա­յոց Հայ­րա­պե­տը: Այս բո­լո­րը կան ու ա­սոնց­մէ ան­դին յստակ է, որ Թրամ­փի այս մտա­հո­գիչ քայ­լը նախ եւ ա­ռաջ դա­նակ մըն է ուղ­ղուած խա­ղա­ղու­թեան մեծ ե­րա­զին դէմ: Այն ե­րա­զին, որ կը ցո­լա­նար 13 Սեպ­տեմ­բեր 1993-ին, երբ Իս­րա­յէ­լի վար­չա­պետ (ա­ւե­լի ուշ սպա­նեալ) Ից­հաք Ռա­պին, Պա­ղես­տի­նի ղե­կա­վար Եա­սէր Ա­րա­ֆաթ եւ ԱՄՆ-ի նա­խա­գահ Պիլ Քլին­թըն ի­րա­րու ձեռք սեղ­մե­լով կը հաս­տա­տէին, որ ա­րաբ-իս­րա­յէ­լեան հա­կա­մար­տու­թիւ­նը կա­րե­լի է լու­ծել միայն «եր­կու պե­տու­թեանց լու­ծում» բա­նա­ձե­ւու­մով: 

Այ­սօր մեր մտքե­րուն մէջ եր­կու պատ­կեր­ներ կ՚ուր-ւագ­ծուին։ Մէկ կող­մէ Թրամ­փի հռե­տո­րա­կան պատ­կե­րը եւ միւս կող­մէ Օս­լո­յի՝ ար­դէն իսկ մա­հա­քու­նի մտած խա­ղա­ղու­թեան պատ­կե­րը: Ա­մե­նամ­տա­հո­գիչն է, որ աշ­խար­հի տէր ու տի­րա­կան ներ­կա­յացող Միա­ցեալ Նա­հանգ­նե­րու նա­խա­գա­հը կը մոռ­նայ, որ որ­պէս հզօ­րա­գոյն տէ­րու­թեան մը ներ­կա­յա­ցու­ցի­չը՝ ինք նախ եւ ա­ռաջ խա­ղա­ղու­թեան դրօ­շա­կիրն ու պա­հա­պանն է: Թրամփ մոռ­ցած է այդ շեշ­տը ու ա­նոր հա­մար է նաեւ, որ աշ­խար­հի բո­լոր իս­լամ­նե­րը կրնան գո­ռալ՝ «մահ Ա­մե­րի­կա­յին»:

Հոս ԱՄՆ-ի դէմ ուղ­ղուած խօս­քերն ու լու­տանք­նե­րը ո­չին­չով կրնան ան­հանգս­տաց­նել այդ հզօր եր­կի­րը, սա­կայն մտա­հո­գիչ է, որ Մի­ջին Ա­րե­ւել­քի խա­ղա­ղու­թեան հա­մար ԱՄՆ-ի կող­մէ գոր­ծադ­րուած բո­լոր ճի­գե­րը ջու­րը կը նե­տուին՝ Թրամ­փի կող­մէ ար­տա­սանուած մէկ ծանր խօս­քով եւ «Ե­րու­սա­ղէմ Իս­րա­յէ­լի մայ­րա­քա­ղաքն է» ը­սե­լով:

Ա­մէն պա­րա­գա­յի տակ յա­ռա­ջի­կայ օ­րե­րը յղի են ծանր ի­րա­դար­ձու­թիւն­նե­րու եւ մե­զի կը թուի, թէ տա­­րե­վեր­ջը նշե­լու պատ­րաս­տուող աշ­խար­հը գե­ղե­ցիկ օ­րե­րու դէմ յան­դի­ման պի­տի չըլ­լայ մա­նա­ւանդ մի­ջինա­րե­ւե­լեան ա­ւա­զա­նի կտրուած­քով։

ՍԱԳՕ ԱՐԵԱՆ

Երեւան