ՏԻԳՐԱՆ ԳԱԲՈՅԵԱՆ. «ՆԱԽԱՐԱՐՈՒԹԵԱՆ ԳՈՅՈՒԹԵԱՆ ՕՐԵՐՈՒՆ ՀԱՅԱՍՏԱՆ-ՍՓԻՒՌՔ ԿԱՊԵՐԸ ԱՒԵԼԻ ՓԱՅԼՈՒՆ ՉԷԻՆ»

2019 թուականի առաջին կարեւոր քննարկումներէն մին պիտի դառնայ Հայաստանի կառավարական համակարգին մէջ «սպասուած» փոփոխութիւնները։ Խօսքը Հայաստանի Մշակոյթի եւ Սփիւռքի նախարարութեանց փակման մասին է, որուն շուրջ աւելի առաջ մի քանի հրապարակումներ ալ եղան։ Խնդիրը քննարկման պիտի դրուի նոր կազմուելիք կառավարութեան մէջ, որմէ ետք ալ պիտի ուղարկուի Հայաստանի Ազգային ժողով, վերջնական եզրակացութեան մը յանգելու համար։ Հայաստանի իշխանութեան մօտիկ կանգնած աղբիւրներ արդէն իսկ կը հաւաստեն, որ վերը նշուած երկու նախարարութեանց փակման հարցը արդէն իսկ վերջնականացուած է։ Անոնք նոյնպէս կը հաւաստիացնեն, որ այդ երկու կարեւոր ոլորտներուն վերաբերեալ աշխատանքները պիտի կատարուին նոր ձեւաչափերով եւ գործի մղելով կառավարութեան վերահսկողութեան տակ գործող յատուկ վարչութիւններ։

Սփիւռքի կտրուածքով ի յայտ եկաւ, որ Հայաստանի հետ առընչութիւն ունեցող սփիւռքահայ գաղութներու կարեւոր մէկ տոկոսը դէմ է սփիւռքի նախարարութեան փակման։ Այդ առումով յստակ է նաեւ, որ փակուելուն դէմ եղող ներկայացուցիչները, շատ ալ գոհ չեն եղած անցեալ շրջանի սփիւռքի նախարարութեան գործունէութենէն, սակայն զանազան հանգամանքներու բերումով յարմար նկատած են լռութիւն պահել, իսկ այսօր երբ նախարարութեան փակուելու մասին տեղեկութիւններ հրապարակուեցան, անոնք շտապած են իրենց բողոքը արձանագրել նշելով, որ նախարարութեան փակումը բոլոր առումներով ալ դրական եւ սեղանին վրայ եղած հարցերուն իրական «բուժում» մը պիտի չըլլայ։ Այս նիւթին առընթեր եղան տեսակէտներ՝ յատկապէս սփիւռքեան տասնեակ ձայներ իրենց բողոքը արձանագրեցին, բայց շատ մը պարագաներու այդ բողոքի ձայնը արդարացի մտահոգութիւններով ուղորդուած չէր։

Խնդիրը աւելի տարողունակ ձեւաչափով ուսումնասիրելու համար օրերս հարցազրոյց մը կատարեցի հալէպահայ գրող Տիգրան Գաբոյեանին հետ։

Հայաստան հաստատուած Գաբոյեան, որ ներկայիս կը գտնուի Պէյրութ, խնդիրներուն կը մօտենայ առաջ քշելով տրամաբանական մօտեցումներու եւ հիմնաւորեալ տեսակէտներու ձեւաչափը։ Տիգրանը, որոշ ժամանակ մըն ալ եղած է Սփիւռքի նախարարութեան աշխատակից ու հակառակ այդ կապին, հարցերուն երբեք չի նայիր զգացական պրիսմակէ։

*

-Ի՞նչ է ձեր կարծիքը, արդեօք Սփիւռքի նախարարութիւնը պէ՞տք է փակուի:

-Անձնապէս այդքան ալ դէմ չեմ, որ նախարարութիւնը փակուի, եթէ աւելի գործունեայ պիտի ըլլայ ուրիշ տարազ մը եւ եթէ Հայաստան-սփիւռք կապերը աւելի պիտի աշխուժանան եւ, այսպէս ըսած, ձեւականութիւններէ դուրս պիտի գանք եւ աւելի գործնապաշտ ծրագիրներ մշակենք: Ո՞վ ըսաւ, որ երբ նախարարութիւնը կար, սփիւռք-Հայաստան յարաբերութիւններ շատ փայլուն էին, կամ՝ մենք փրկարարական աշխատանք կը տանէինք ու հասած էին գերագոյն արդիւնաւէտութեան:

-Իսկ մեծ թիւով սուրիահայեր, նաեւ սփիւռքահայեր այս օրերուն կարծիք յայտնած են, որ սխալ է նախարարութեան փակուիլը:

-Այո, կը հասկնամ սուրիահայերու վիճակը, այդ մէկը իրենց հոգեբանական կապէն կու գայ, որբացած վիճակ մը կայ անոնց մօտ, կ՚ուզեն որ հովանաւորում մը ըլլայ իրենց բարձրագոյնի մարմնաւորումով, բայց ձեւականութեան ետեւ չերթանք, այսինքն սփիւռքահայը կրնայ առանց զինք ներկայացնող կառոյցի ալ մնալ, սակայն աւելի մեծ հովանաւորութիւն վայելել՝ գործով, եւ ոչ թէ զգացական խօսքերով: Սուրիահայերու պարագային իրենց հարցերով զբաղող կազմակերպութիւններ, ոչ-կառավարական կազմակերպութիւններ արդէն կը գործեն, անոնք ալ մեծ գործ կը տանին եւ բնականաբար նոր ծրագիրներ կարելի է քննարկել:

-Այսինքն սուրիահայերու պարագային, ձեր կարծիքով, ուղղակի հոգեբանակա՞ն է պատճառը:

-Կարծեմ այո, իրենք որբացած վիճակի մէջ են, հասկնալի է իրենց պարագան, ֆինանսական, հոգեկան ապրումներ անցուցին, մեծ ցնցումներու մէջ էին, կը հասկնամ իրենց վիճակը, մանաւանդ որ ես ալ աշխատած եմ այդտեղ՝ Սփիւռքի նախարարութեան մէջ, այս կառոյցը իրենց համար ապաւէն մըն էր, իրենց բոլոր հարցերով հոն կը դիմէին: Բայց ես ուրիշ հարթակէ կը խօսիմ, այսինքն գործնապաշտ իմաստով, սփիւռք-Հայաստան իսկական յարաբերութիւններու կատարեալ տեսակի եւ տեսքի բերելն է իմ մտահոգութիւնը: Ի վերջոյ մեր հարցը սփիւռքահայ կերպար ու մշակոյթ ստեղծելը չէ, որքան հայաստանակեդրոն գործունէութիւն եւ արդիւնաւէտութիւն ունենալը:

-Իսկ նախարարութիւնը, ձեր կարծիքով, չէր օգնե՞ր, որ այդ յարաբերութիւնը աւելի զարգանար եւ, ձեր ըսած բառերով՝ իսկական գործակցութիւն մը ըլլար:

-Նախարարութիւնը կ՚օգնէր այդ յարաբերութիւններու զարգացման, չեմ ըսեր չէր օգներ, բայց ես գործելաձեւի ուրիշ տարբերակի մը, աւելի կատարեալ գործելաոճի մը մասին է, որ կ՚ակնարկեմ եւ ես հաւատացողն եմ նոր ոճի եւ կառավարման արդիւնաւէտ գործուղման:

Նախարարութիւնը այդ յարաբերութիւններու տարազը չէր, չէր մարմնաւորեր, ինչպէս որ շատ վերլուծաբաններ ըսին, Սփիւռքի կապի կոմիտէի շարունակութիւնն էր: Եւ հոս զարմանալի է, որ այն ուժերը, որոնք Սփիւռքի կապի կոմիտէին դէմ այդքան պայքարող էին, հիմա սկսան փայփայել Սփիւռքի նախարարութիւն մը, որ գործունէութեան նոյն ոճը կը վարէր։ Այստեղ պէտք չէ մոռնալ, որ սփիւռքն ալ յարափոփոխ է, սփիւռքը ուրիշ դիմագիծ կը պարզէ հիմա, 80-ական թուականներու սփիւռքը չէ, շատ աւելի արդիապաշտ, շատ աւելի գիտական մօտեցումներ պէտք են, այսինքն, չտարուինք վիպապաշտութեամբ։ Այո՛, մենք՝ սփիւռքահայերս կը սիրենք յարգուիլ, պատուուիլ, ճիշդ է, որ սփիւռքը կ՚ուզէ այդ փայփայանքը զգալ, բայց կարեւորը գործն է, փայփայանքը չէ, շոյանքը չէ:

-Իսկ Տիգրան, ձեր կարծիքով, ո՞ւր թերացաւ Սփիւռքի նախարարութիւնը։ Քու կարծիքով, անոր փակուելով շատ մեծ բան կը փոխուի՞ Հայաստան-սփիւռք յարաբերութիւններուն մէջ:

-Կը կարծեմ նախարարութեան թերացումը եղաւ հոն, որ ինք սփիւռքին նայեցաւ միայն որպէս փայփայելու, շոյելու առարկայ, նախարարութեան այդ գոհացնողի դերի մէջ ըլլալու ընթացքն է, որ զինք կաղացուց եւ ան չկրցաւ հասնիլ այն նշաձողին, որ ակնկալելի էր: Կամ մետայլի հակառակ կողմով՝ կը սպասէր սփիւռքէն, որ գովաբանէ Հայաստանը կամ կոշտ ըսած օգնէ: Լաւ ծրագիրներ կային. խորհրդաժողովներ կ՚ըլլային, բայց այդ բոլորը կարծես որոշ չափով ձեւականութիւն կը կրէր իր մէջ, ես այդ ձեւականութեան դէմ էի առաջին օրուընէ իսկ: Հիմա եթէ Սփիւռքի նախարարութիւնը նոր ոճով պիտի աշխատի (ինչպէս որ վերջերս իմացայ, երբ կարդացի Հայաստան-սփիւռք յարաբերութիւններու նոր նախագիծ մը), կը կարծեմ լաւ կ՚ըլլայ, բայց նաեւ Սփիւռքի նախարարութեան փակումը չի խանգարեր, որ լաւ նախագիծեր իրականացուին, կրնայ ըլլալ ուրիշ, աւելի արդիական նախագիծեր մէջտեղ գան. ինչպէս՝ Repat Armenia-ի գործը, կամ One Armenia կազմակերպութիւնը, կամ «Դէպի Հայք»ը... եւ այլն, բոլորն ալ լաւ գործ կը տանին, բայց քանի որ, մենք որբացածի եւ կայացման կարօտ ունինք սփիւռքի մէջ, մեզի համար պետական հովանաւորութիւնը (նոյնիսկ անուանական) զրնգուն կ՚երեւի:

-Ձեր կարծիքով, այն խարխափումները, որոնք նախարարութիւնը ունեցաւ, մեծ հաշուով սփիւռքահայերու պատճառով չէ՞ր:

-Այո, սփիւռքահայերն ալ իրենց դերը ունեցան այդ խարխափումներուն մէջ: Սփիւռքահայերը, կազմակերպչական իմաստով, դեռ 80-ականներու կազմակերպչական մեթոտները ունին, Պաղ պատերազմի հետքերը կան հոն եւ ամենակարւորը այն է, որ Սփիւռքը տակաւին չէ կրցած Հայաստանը իրապէս ճանչնալ։ Իմ կարծիքով՝ այսօր Հայաստանը աւելի լաւ ճանչցած է սփիւռքը, քան հակառակը։ Հայաստանը աւելի բաց եղաւ քան սփիւռքը, սփիւռքը մնաց իր հին մօտեցումներուն գերին եւ ձեւով մը քաղաքականացած։ Անշուշտ նկատի ունիմ սփիւռքը իր կառոյցներով եւ ոչ թէ անհատական մակարդակով։ Անշուշտ միշտ ալ կան անհատներ, որոնք իսկապէս «բացուած են» Հայաստանին եւ յառաջադէմ են ու լայնատես:

-Դուք ի՞նչ կ՚առաջարկէք, մանաւանդ որ այս կառավարութիւնը կարծես թէ վճռած է արդէն, որ նախարարութիւնը պիտի փակուի։

-Ես կը վստահիմ Փաշինեանի ճշդապահութեան՝ հաշուապահական իմաստով, այսինքն, պէտք է մենք առաւել-նուազ ընենք սփիւռքի եւ սփիւռքի կապը պահպանող մարմնի պիւտճէն, շահն ու վնասը։ Մենք հիմա կ՚ապրինք ժամանակաշրջան մը, երբ Հայաստանի ֆինանսական շահը ամէն բանէ վեր է, չտարուինք զիրար խաբելով, իրարու շքանշաններով, այսպէս ըսած արժէքներ մատնացոյց ընելով, մանաւանդ դասական սփիւռքը առանց Հայաստանի ալ գոյատեւած է։ Այո՛, կրնայ ըլլալ նոր՝ այսպէս ըսած հայաստանեան սփիւռքը կարիքն ունի Հայաստանի օգնութեան, բայց գոնէ այդ ամենաայժմէական մեր ազգային հարցը չէ: Պէտք է մտածել ֆինանսական շահի ալ մասին, առաւելապէս հիմա թափանցիկ ու ժողովրդավար Հայաստանի մէջ: Սփիւռքը որքան շահ պիտի բերէ, ոչ թէ կթան կովի իմաստով, այլ իբր ներդրող, եւ ներկայիս շատ լաւ կը գործածուի այդ ձեւակերպումը՝ սփիւռքահայ ներդրող եւ ոչ թէ սփիւռքահայ բարերար, այս արդէն մօտեցումի տարբերութիւն է, այս փոփոխութիւնը իմ կարծիքով գոհացնող է եւ կը կարծեմ, թէ այս մօտեցումի փոփոխութիւնը լաւ տեղ կը տանի։ Ես արդիականութիւն կը տեսնեմ հոն եւ արդիականութեան կողքին՝ անկեղծութիւն, մաքրութիւն եւ թափանցիկութիւն, կը կարծեմ այսպէսով հարցերը աւելի ճիշդ հարթութեան վրայ պիտի ըլլան։

-Մտահոգուած է՞ք, որ 70-80 անհատներ, այս որոշման հետեւանքով, անգործ պիտի մնան:

-Անոնց շուրջ մտահոգութիւն ունիմ, այո, բայց ես տնտեսագէտ չեմ եւ չեմ կրնար այս դաշտին մէջ մեծ առաջարկներ ներկայացնել, բայց օրինակ՝ անոնք կրնան ուրիշ կառոյցներու մէջ ներառուիլ, կամ իրենց փորձը, այսպէս ըսած, ամբողջանայ ուրիշ դասաւորումներով: Կը հասկնամ, որ մտահոգ են, մանաւանդ որ այնտեղ կան մարդիկ, որոնք Սփիւռքի նախարարութեան կազմութեան առաջին օրերէն ի վեր այնտեղ կ՚աշխատին, երկար տարիներու վաստակ եւ փորձ ունին, անոնց վիճակը մտահոգիչ կրնայ ըլլալ, բայց կը կարծեմ, որ այլ կարգադրութիւններ կ՚ըլլան:

ՍԱԳՕ ԱՐԵԱՆ

Երեւան