«Էր Ֆրանս» Ամ­սա­գի­րը՝ Հա­յաս­տա­նԻ Գրա­ւչութիւններուն Մա­սին

«Էր Ֆրանս» օ­դա­նա­ւա­յին ըն­կե­րու­թեան պաշ­տօ­նա­կան ամ­սա­գ­րին մէջ անդ­րա­դարձ կա­տա­րուած է Հա­յաս­տա­նը զբօ­սաշր­ջիկ­նե­րու հա­մար գրա­ւիչ դարձ­նող տասն պատ­ճառ­նե­րու:

Յօ­դուա­ծին հե­ղի­նա­կը՝ Ֆրան­սուա Սի­մոն կը գրէ, որ շրջա­պա­տուած կայս­րու­թիւն­նե­րով, կի­սուե­լով յի­շո­ղու­թեան եւ վե­րած­նուն­դին մի­ջեւ, Հա­յաս­տան իր այ­ցե­լու­նե­րուն իւ­րա­յա­տուկ փորձ մը կ՚ա­ռա­ջար­կէ:

Ա­նոր ժո­ղո­վուր­դը, ու­տես­տե­ղէ­նը եւ նոյ­նիսկ այ­բու­բե­նը կար­ծես երկ­րի բնա­պատ­կե­րին ար­տա­ցո­լա­ցումն են: Ինչ­պէս Բրի­տա­նիոյ մէջ հե­ծե­լար­շա­ւը, նոյն­պէս ալ Հա­յաս­տա­նի մէջ ծան­րա­մար­տը ուժ ցոյց տա­լու եւ մար­զուե­լու մի­ջոց է: Սե­ւան քա­ղա­քին մէջ տաս­նեակ մը ե­րա­խա­ներ հպար­տու­թեամբ կը բարձ­րաց­նեն ծան­րա­ձո­ղի ա­ռաջ­նա­կարգ ա­խո­յեան Ա­րամ Անդ­րի­կեա­նի ներ­կա­յու­թեամբ, ո­րուն շնոր­հիւ հա­րա­զատ քա­ղա­քը յայտ­նի դար­ձած է ամ­բողջ աշ­խար­հին մէջ. «Այս մար­զա­ձե­ւին մէջ յատ­կա­պէս կը սի­րեմ այն, որ կա­խեալ չես մրցա­վա­րէն կամ դա­տա­կազ­մէն: Կա՛մ կը բարձ­րաց­նես, կա՛մ ոչ»:

Պա­տա­հա­կան չէ, որ հա­մաշ­խար­հա­յին ոս­կեր­չա­կան զար­դե­ղէ­նի 7 առ հա­րիւ­րը Հա­յաս­տա­նի մէջ կ՚ար­տադ­րուի: Բա­ւա­կան է միայն մտնել Ե­րե­ւա­նի ոս­կիի շու­կայ, ուր հա­րիւ­րա­ւոր ոս­կե­րիչ­ներ հան­ճա­րեղ աշ­խա­տանք կը կա­տա­րեն:

Ան­կաս­կած, հա­յե­րուն ու­ժը նաեւ ի­րենց անս­պառ հնա­րամ­տու­թեան մէջ է, որ կ՚ար­տա­ցո­լայ ինք­նա­շէն ճար­տա­րա­պե­տու­թեան մի­ջո­ցով հա­սա­րակ շի­նու­թիւն­նե­րը ա­րուես­տի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թեան վե­րա­ծե­լու մէջ:

Հա­յաս­տա­նի մէջ կը գտնուի աշ­խար­հի ստեղ­ծա­րար ար­հես­տա­գի­տու­թեան լա­ւա­գոյն կեդ­րո­նը (ինչ­պէս կը գրէ ֆրան­սա­կան «Ո­ւի Տը­մէն» ամ­սա­գի­րը), որ կը հա­մե­մա­տուի, ի շարս այ­լոց, Սթիվ Ճոն­զի դպրոց­նե­րուն հետ: Ե­րե­ւա­նի եւ այլ ե­րեք քա­ղաք­նե­րու մէջ մաս­նա­ճիւ­ղեր ու­նե­ցող կրթա­կան այս կեդ­րո­նը 12-18 տա­րե­կան պա­տա­նի­նե­րուն կ՚ա­ռա­ջար­կէ ար­տադպ­րո­ցա­կան ու­սու­ցում՝ թուա­յին ար­հես­տա­գի­տու­թեան մար­զին մէջ: «Սի­մո­նեան» հիմ­նադ­րա­մի եւ Հայ բա­րե­գոր­ծա­կան ընդ­հա­նուր միու­թեան (ՀԲԸՄ) կող­մէ հո­վա­նա­ւո­րուող կեդ­րո­նը հիա­նա­լի բեմ մըն է ստեղ­ծա­գործ ե­րի­տա­սարդ­նե­րուն հա­մար եր­կու տա­րուան ըն­թաց­քին ի­րա­կա­նաց­նե­լու տար­բեր ծրա­գիր­ներ՝ ստեղ­ծել խա­ղեր, շար­ժա­պատ­կեր­ներ եւ գծա­պատ­կեր­ներ, ինչ­պէս նաեւ պատ­րաս­տել կայ­քեր, նոյ­նիսկ ստեղ­ծել հայ փանք ռոք խումբ:

Յօ­դուա­ծին մէջ բա­ւա­կան հե­տաքրք­րա­կան ու զուար­ճա­լի անդ­րա­դարձ մը կա­տա­րուած է հայ­կա­կան խո­հա­նո­ցին. «Խա­ղո­ղի տե­րեւ­նե­րու մէջ փաթ­թուած, ման­րուած, կտրուած, տապ­կուած…»: Հա­յաս­տա­նի մէջ կեան­քը այդ­քան ալ դիւ­րին չէ բան­ջա­րե­ղէ­նի հա­մար:

Դէ­պի Հա­յաս­տան ճամ­բոր­դու­թեան ըն­թաց­քին խոր­հուրդ կը տրուի ինք­նա­շար­ժին մէջ քնա­նալ՝ աստ­ղա­բոյլ եր­կին­քի հրաշ­քը վա­յե­լե­լու հա­մար, նշուած է յօ­դուա­ծին մէջ:

Անդ­րա­դարձ կա­տա­րուած է նաեւ Ե­րե­ւա­նի Մես­րոպ Մաշ­տո­ցի ա­նուան մա­տե­նա­դա­րա­նին՝ հին ձե­ռա­գիր­նե­րու եւ փաս­տա­թուղ­թե­րու պահ­պան­ման եւ ու­սում­նա­սի­րու­թեան կեդ­րո­նին: Այդ հաս­տա­տու­թեան մէջ ցու­ցադ­րուած հայ­կա­կան այ­բու­բե­նը կը ման­րա­մաս­նէ հպարտ ու տո­կուն հայ ազ­գա­յին ինք­նու­թիւ­նը:

«Ամ­բողջ ժա­պա­ւէն մը կա­րե­լի է նկա­րա­հա­նել ծի­րա­նի փո­ղէն պատ­րաս­տուած հայ ազ­գա­յին ե­րաժշ­տա­կան գոր­ծիք տու­տու­կի մա­սին: Տու­տու­կի վրայ նուա­գուած քա­նի մը կտոր լսե­լէ ետք կը հասկ­նաս, որ Հա­յաս­տա­նի ծի­րա­նը այ­լեւս եր­բեք նոյն հա­մը պի­տի չու­նե­նայ», նշած է յօ­դուա­ծին հե­ղի­նա­կը:

Լրագ­րո­ղին ու­շադ­րու­թե­նէն չէ վրի­պած նաեւ Հա­յաս­տա­նի հա­րուստ բնաշ­խար­հը: Պել­ճի­քա­յի չափ տա­րածք ու­նե­ցող Հա­յաս­տա­նի մէջ կա­րե­լի է գտնել նաեւ լեռ­ներ, հրա­բուխ­ներ, խիտ ան­տառ­ներ եւ սառ­ցա­դաշ­տեր, տու­ֆի յի­սուն ե­րանգ­ներ, սեւ, վար­դա­գոյն եւ շա­գա­նա­կա­գոյն հան­քա­յին բե­կոր­ներ: «Կ՚ը­սեն, որ երբ Աս­տուած ստեղ­ծեց աշ­խար­հը, բո­լոր ա­ւել­ցած քա­րե­րը ձգեց Հա­յաս­տա­նի մէջ: Թե­րեւս նոյ­նինքն այդ քար­քա­րոտ հո­ղը ժո­ղո­վուր­դին տուած է իր ուժն ու միաս­նա­կա­նու­թիւ­նը», գրած է Սի­մոն:

Յօ­դուա­ծին մէջ նշուած է, որ Հա­յաս­տա­նի մէջ «միայ­նակ» բա­ռը յստակ չ՚ըն­կա­լուիր, քա­նի որ այս­տեղ գրե­թէ եր­բեք մար­դիկ միայ­նակ չեն ըլ­լար: Միայ­նակ սուրճ չեն խմեր, տա­րօ­րի­նակ ե­րե­ւոյթ է հա­րա­զա­տի մա­հը սգալ՝ ա­ռանց ըն­տա­նի­քի  եւ դրա­ցի­նե­րու: Այս­տեղ միա­սին ըլ­լա­լը ա­ռանձ­նա­յա­տուկ նշա­նա­կու­թիւն ու­նի, իսկ ա­տի­կա հասկ­նա­լու հա­մար պէտք է Հա­յաս­տա­նի մէջ ո­րե­ւէ ազ­գա­յին տօ­նա­կա­տա­րու­թեան ներ­կայ գտնուիլ եւ տես­նել, թէ ինչ­պէ՛ս միա­սին կը ծի­ծա­ղին, ձեռք-ձեռ­քի կու տան ու կը պա­րեն:

«Վեր­ջա­պէս ըն­տա­նի­քի ըն­կա­լու­մը Հա­յաս­տա­նի մէջ էա­պէս տար­բեր է: Քսա­նութ տա­րե­կան գրող Գո­հար Մար­տի­րի­սեան բա­նաս­տեղ­ծու­թիւն­ներ ու մտո­րում­ներ կը գրէ իր ա­ռօ­րեա­յէն եւ զի­նուո­րա­կան ծա­ռա­յու­թեան մեկ­նած եղ­բօր մա­սին: Հե­տաքրք­րա­կան է, որ լրագ­րո­ղը խոր­հուրդ չի տար ա­նոր հետ ֆե­մի­նիզ­մի մա­սին խօ­սիլ, քա­նի որ ըն­տա­նի­քի եւ տան գա­ղա­փար­նե­րուն շուրջ կա­ռու­ցուած հա­սա­րա­կու­թեան մէջ ապ­րող կի­նը չի կրնար այդ բա­ռին ի­մաս­տը ըն­կա­լել: Այս­տեղ յա­ճախ միա­սին կ՚ապ­րին եւ մէկզ­մէ­կու կ՛օգ­նեն ե­րեք սե­րունդ­նե­րու ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­ներ», եզ­րա­կա­ցու­ցած է յօ­դուա­ծին հե­ղի­նա­կը: