ՀԵՏԵՒՈՂԱԿԱՆ ՄՕՏԵՑՈՒՄ

Ե­րե­ւա­նի մէջ վեր­ջին օ­րե­րուն ա­ռիթն ու­նե­ցանք ԺԱ­ՄԱ­ՆԱԿ-ի հա­մար զրու­ցել Հա­յաս­տա­նի Ար­տա­քին գոր­ծոց փոխ-նա­խա­րար Շա­ւարշ Քո­չա­րեա­նի հետ։ Ստո­րեւ կը ներ­կա­յաց­նենք մեր այս տե­սակ­ցու­թիւ­նը։

*

-Վեր­ջերս Մոս­կուա­յի մէջ կա­յա­ցան ե­ռա­կող­մա­նի հան­դի­պում­ներ Հա­յաս­տա­նի եւ Ատր­պէյ­ճա­նի ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րար­նե­րուն մի­ջեւ՝ Ռու­­սաս­տա­նի ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րա­րի միջ­նոր­դու­թեամբ: Ի՞նչ սպա­սե­լիք­ներ ու­նէիք:

-Կ­­՚ար­ժէ ա­ւելց­նել, որ այդ հան­դի­ման ներ­կայ էին նաեւ հա­մա­նա­խա­գա­հ եր­կիր­նե­րը, այ­սինքն՝ թէ՛ Ռու­սաս­տա­նի, թէ՛ Միա­ցեալ Նա­հանգ­նե­րու եւ թէ Ֆ­րան­սա­յի: Ա­ռանձ­նա­յա­տուկ սպա­սե­լիք­ներ չու­նէինք, ո­րով­հե­տեւ բա­նակ­ցա­յին գոր­ծըն­թա­ցին մէջ յա­ռա­ջըն­թաց կը հա­մա­րուի միայն այն պա­րա­գա­յին, ե­թէ ի­րա­կա­նաց­նեն այն պայ­մա­նա­ւո­րուա­ծու­թիւն­նե­րը, ո­րոնք ձեռք բե­րուած էին Վիեն­նա­յի եւ Սեն Փե­թերս­պուր­կի մէջ: Խնդի­րը կը վե­րա­բե­րի ա­նոր, որ կող­մե­րուն մի­ջեւ պէտք է վստա­հու­թիւն ըլ­լայ՝ բա­նակ­ցա­յին գոր­ծըն­թա­ցը յա­ռաջ շար­ժե­լու հա­մար, իսկ երկ­րոր­դը՝ երբ որ կ­­՚ի­րա­կա­նաց­նեն սադ­րիչ գոր­ծո­ղու­թիւն­ներ, բնա­կան է, որ ի­րենց յայ­տա­րա­րու­թեան մէջ այդ ալ կը նշուի: Այդ տե­սա­կէ­տէն մենք շատ լաւ կը հասկ­նանք, որ Ատր­պէյ­ճան պար­տա­ւո­րու­թիւն մը կը ստանձ­նէ, բայց միւս կող­մէ այլ բան մը կ՚ը­նէ, կը խո­չըն­դո­տէ: Այն­պէս որ հան­դի­պու­մը եւս ազ­դան­շան մըն էր Ատր­պէյ­ճա­նին, որ ե­թէ ինք ի­րօք կը ցան­կայ բա­նակ­ցու­թեան գոր­ծըն­թա­ցի սե­ղան վե­րա­դառ­նալ, ու­րեմն անհ­րա­ժեշտ է ի­րա­կա­նաց­նել այդ պայ­մա­նա­ւո­րուա­ծու­թիւն­նե­րը:

-Այս հան­դի­պում­նե­րէն ետք տրա­մա­բա­նա­կան է այլ հան­դի­պում­նե­րու կազ­մա­կեր­պու­մը: Ի՞նչ ըն­թացք պի­տի ու­նե­նայ այս բո­լո­րը:

-Խնդի­րը Հա­յաս­տան չէ, Ղա­րա­բաղ չէ, այլ միջ­նորդ­ներն են: Մի­ջազ­գա­յին հան­րու­թիւ­նը շատ յստակ կեր­պով կը հասկ­նայ, որ Ատր­պէյ­ճան բա­նակ­ցա­յին գոր­ծըն­թա­ցը կ՚օգ­տա­գոր­ծէ որ­պէս քօղ, որ­պէս­զի շա­րու­նա­կէ իր հա­կա­հայ­կա­կան քա­րոզ­չու­թիւ­նը, փոր­ձէ յար­մար պահ ընտ­րել ու­ժա­յին լուծ­ման հա­մար եւ ա­նոր ա­պա­ցոյցն է, որ այն պայ­մա­նա­ւո­րուա­ծու­թիւն­նե­րը, ո­րոնք ձեռք կը բե­րուին, ա­նոնց­մէ ետ կը կանգ­նի. ա­մե­նա­վառ ա­պա­ցոյ­ցը ապ­րի­լեան ներ­թա­փանց­ման փորձն էր Ղա­րա­բա­ղի մէջ:

Ո­րե­ւէ տրա­մա­բա­նա­կան մօ­տե­ցում կ՚են­թադ­րէ այն, ինչ որ կա­տա­րուե­ցաւ Վիեն­նա­յի մէջ: Բո­լո­րը այդ մէ­կը շատ յստակ կեր­պով կը հասկ­նան: Ի վեր­ջոյ հա­մա­նա­խա­գա­հող եր­կիր­նե­րը՝ ե­րեքն ալ ՄԱԿ-ի Անվ­տան­գու­թեան խոր­հուր­դի մշտա­կան ան­դամ են: Այ­սինքն՝ այս­տեղ խնդի­րը այն չէ, թէ ինչ կը նա­խա­տե­սէ, այլ այն­քան տրա­մա­բա­նա­կան է ա­ռա­ջար­կը. յա­ռա­ջըն­թաց կրնայ տե­ղի ու­նե­նալ այն պա­րա­գա­յին, երբ կող­մե­րուն մի­ջեւ վստա­հու­թիւն կայ: Իսկ ինչ­պէ՞ս կրնայ վստա­հու­թիւն գո­յու­թիւն ու­նե­նալ, ե­թէ ա­նընդ­հատ կը կրա­կեն, հա­յա­տեաց ռազ­մա­տենչ յայտա­րա­րու­թիւն­ներ կը տա­րա­ծեն, երբ բա­նակ­ցու­թիւն­ներ կ՚ըն­թա­նան Ղա­րա­բա­ղի կար­գա­վի­ճա­կի ծրա­րին շուրջ ու Պա­քուէն կը յայ­տա­րա­րեն, որ պար­զուած է, թէ Հա­յաս­տան պատ­մա­կան Ատր­պէյ­ճա­նի տա­րածք է: Այս­տեղ ա­ռան­ձին ան­ձե­րու են­թադ­րու­թիւն չէ, այլ միջ­նորդ­նե­րը յան­գած են շատ տրա­մա­բա­նա­կան եզ­րա­կա­ցու­թեան եւ բարձ­րա­ցու­ցած են այդ խնդի­րը Վիեն­նա­յի մէջ, որ կրկնուե­ցաւ Սեն Փե­թերս­պուր­կի մէջ ապ­րի­լեան դէպ­քե­րէն ետք:

-Ո­րոշ ժա­մա­նակ ա­ռաջ մա­մու­լի մէջ շատ աշ­խու­ժօ­րէն կը քննար­կըուէր, որ Ռու­սաս­տան նոր ծրար կը պատ­րաս­տէ, նոր ծրա­գիր կայ: Նա­խընտ­րա­կան քա­րո­զար­շա­ւի ըն­թաց­քին ալ խա­ղա­ղու­թեան այս թէ­զը բարձ­րաց­նող­նե­րը ի­րենց ե­լոյթ­նե­րուն մէջ կը նշէին, որ շու­տով հա­մա­ձայ­նա­գիր պէտք է ստորագրուի: Այդ­պի­սի հա­մա­ձայ­նա­գիր, այ­նուա­մե­նայ­նիւ, կը նա­խա­տե­սուէ՞ր ստո­րագ­րել:

-Ա­նոր մէջ ո­րե­ւէ տրա­մա­բա­նու­թիւն չկայ: Չեմ ու­զեր նոյ­նիսկ մեկ­նա­բա­նել այդ բո­լո­րը: Իսկ ընդ­հա­նուր առ­մամբ յստակ պէտք է գի­տակ­ցինք մէկ բան, որ նաեւ Հա­յաս­տա­նի քա­ղա­քա­կան դաշ­տին մէջ կան ա­ռան­ձին ան­հատ­ներ, ո­րոնք ի­րենց կը վե­րա­պա­հեն Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի փո­խա­րէն խօ­սե­լու ի­րա­ւուն­քը: Նոյ­նիսկ Հա­յաս­տա­նի պաշ­տօ­նեա­նե­րը չեն կրնար Ղա­րա­բա­ղի փո­խա­րէն լու­ծել այն հար­ցե­րը, ո­րոնք բա­ցա­ռա­պէս կը վե­րա­բե­րին Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղին: Ա­նոնք են՝ Ղա­րա­բա­ղի կար­գա­վի­ճա­կը եւ Ղա­րա­բա­ղի տա­րած­քա­յին ամ­բող­ջա­կա­նու­թեան խնդիր­նե­րը: Այլ բան է, որ քա­նի դեռ բա­նակ­ցա­յին գոր­ծըն­թա­ցին մէջ Ղա­րա­բաղ լիար­ժէք կեր­պով չի մաս­նակ­ցիր, Հա­յաս­տան կը պահ­պա­նէ այդ բա­նակ­ցա­յին ձե­ւը, բայց միջ­նորդ­նե­րը շատ լաւ գի­տեն, որ Հա­յաս­տան չի կրնար Ղա­րա­բա­ղի փո­խա­րէն ո­րո­շում կա­յաց­նել ու պա­տաhա­կան չէ, որ բազ­միցս յայ­տա­րա­րած են, թէ Ղա­րա­բաղ պի­տի մաս­նակ­ցի, պի­տի ներգ­րա­ւուի: Այն պա­հէն, երբ պէտք է ո­րո­շում­ներ կա­յա­ցուին, ա­ռանց Ղա­րա­բա­ղի անհ­նար է:

-Վեր­ջին շրջա­նին կը կա­րե­ւո­րուի Մոս­կուա-Ան­գա­րա մեր­ձե­ցու­մը, ինչ­պէս գի­տէք, Թուր­քիոյ Հան­րա­պե­տու­թեան նա­խա­գահ Րէ­ճէպ Թայ­յիպ Էր­տո­ղան Մոս­կուա կը գտնուէր: Անդ­րա­դառ­նա­լով այս հան­դիպ­ման, տար­բեր թեր­թեր գրե­ցին բա­նակ­ցու­թիւն­նե­րու յա­ջող ըն­թաց­քին մա­սին: Այս են­թա­պատ­կե­րին վրայ դուք կը սպա­սէ՞ք զար­գաց­ման նոր մի­տում­նե­րու՝ Հա­յա­ստան-Թուր­քիա յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րու նոր հանգ­րուա­նի հետ կա­պուած՝ Ռու­սաս­տա­նի միջ­նոր­դու­թեամբ:

-Այս­տեղ խնդիր մը կայ։ Ժա­մա­նա­կին ե­ղած են ար­ձա­նագ­րու­թիւն­ներ եւ ե­թէ Ռուսաստան փափաք ունենայ օգտա­գործել իր ազդեցութիւնը Անգարա-Երեւան յարաբերութիւններու բնակա­նոնացման համար՝ լաւ կ՚ըլլայ:

-Իսկ Հա­յաս­տան պատ­րա՞ստ է այդ ար­ձա­նագ­րու­թիւն­նե­րու կեան­քի կոչ­ման:

-Ժա­մա­նա­կին մենք յայ­տա­րա­րած էինք, ա­ւե­լին՝ այդ գոր­ծըն­թա­ցը Հա­յաս­տանն էր, որ նա­խա­ձեռ­նած էր: Հի­մա գնդա­կը կը շա­րու­նա­կէ մնալ Թուր­քիոյ դաշ­տին մէջ: Ե­թէ այդ հար­ցին մէջ Ռու­սաս­տան կրնայ, այս­պէս կո­չուած, օգ­տա­գոր­ծել իր հնա­րա­ւո­րու­թիւն­նե­րը, ու­րեմն շատ լաւ:

-Դուք աշ­խոյժ կեր­պով կը հե­տե­ւիք Թուր­քիոյ ներ­քին զար­գա­ցում­նե­րուն, բայց Հա­յաս­տան եր­բեք ոչ մէկ մա­կար­դա­կի վրայ ար­ձա­գան­ցած է այն­տեղ տե­ղի ու­նե­ցող դէպ­քե­րուն: Ի՞նչ է ա­նոր պատ­ճա­ռը:

-Մենք շատ լաւ կը հասկ­նանք, որ Թուր­քիոյ մէջ ներ­քա­ղա­քա­կան լա­րուա­ծու­թիւ­նը մե­ծա­պէս կա­խեալ էր նաեւ այդ նա­խա­տե­սուող հան­րա­քուէէն: Ընտ­րու­թիւն­նե­րը եւ հան­րա­քուէի ար­դիւն­քը Թուր­քիոյ մէջ իշ­խող հա­մա­կար­գը կը կա­պէ այդ լա­րուա­ծու­թեան: Կը կար­ծեմ, թէ շա­տեր կը գնա­հա­տեն, որ իշ­խող կու­սակ­ցու­թեան շուրջ միա­ւո­րո­ղը կրնայ վտան­գի զգա­ցու­մը ըլ­լալ՝ Թուր­քիոյ տա­րած­քա­յին ամ­բող­ջա­կա­նու­թեան հար­ցին մէջ: Իսկ այդ պա­րա­գա­յին բա­խում­նե­րը քիւր­տե­րուն հետ լա­ւա­գոյնս կը նպաս­տեն այդ մթնո­լոր­տի ա­ռա­ջաց­ման ու միաս­նու­թեան՝ իշ­խող կու­սակ­ցու­թեան շուրջ:

-Ար­դեօք Հա­յաս­տա­նի Ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րա­րու­թիւ­նը Պոլ­սոյ Ա­թո­ռի ընտ­րու­թեան հար­ցին մէջ ը­սե­լիք ու­նի՞:

-Կը կար­ծեմ, որ այս մէ­կը պե­տու­թեան խնդի­րը չէ, որ­պէս­զի պե­տա­կա­նօ­րէն անդ­րա­դառ­նանք: Կը կար­ծեմ, որ, այ­նուա­մե­նայ­նիւ, այդ ընտ­րու­թեան հար­ցին մէջ պէտք է ա­ռաջնորդուիլ կամ­քով, ինչ որ ու­նի պոլ­սա­հա­յու­թիւ­նը: Եւ այդ տե­սա­կէ­տէն, ի հար­կէ, պատ­մա­կա­նօ­րէն այդ գոր­ծըն­թա­ցին վրայ ազ­դե­լու ո­րո­շա­կի ի­րա­ւա­սու­թիւն­ներ ու­նի Թուր­քիոյ իշ­խա­նու­թիւ­նը, սա­կայն այդ դիր­քը պէտք չէ չա­րա­շա­հուի:

ՍԱԳՕ ԱՐԵԱՆ

Ե­րե­ւան