ՊԱՏԿԱՌԱԶԴՈՒ ԴՐՈՒԱԳՆԵՐ

Է­սաեան սա­նուց միու­թեան «Մա­րալ» հա­մոյ­թը ե­րէկ ե­րե­կո­յեան հան­դէս ե­կաւ ան­մո­ռա­նա­լի ե­լոյ­թով մը։ Միու­թեան հիմ­նադ­րու­թեան 70-ա­մեայ յո­բե­լեա­նին ձօ­նուած ձեռ­նարկ մըն էր այս մէ­կը, ո­րուն կը սպա­սուէր եր­կար ժա­մա­նա­կէ ի վեր։ Եւ այդ եր­կար սպա­սու­մէն վերջ «Մա­րալ» հեր­թա­կան ան­գամ ար­դա­րա­ցուց իր վրայ դրուած յոյ­սե­րը։ Գե­ղա­րուես­տա­կան ղե­կա­վար Կար­պիս Չափ­քա­նի կող­մէ գլխա­ւո­րուած խում­բը, որ մեր ըն­կե­րամ­շա­կու­թա­յին կեան­քի մղիչ ու­ժե­րէն է, վեր­ջին շրջան­նե­րու իւ­րա­քան­չիւր ե­լոյ­թով կու գայ ա­պա­ցու­ցա­նել, որ յա­րա­տեւ վե­րել­քի մը մէջ է ու կը յա­ռաջ­դի­մէ հե­տե­ւո­ղա­կա­նօ­րէն։ Ե­րէ­կուան ե­լոյթն ալ ե­ղաւ այս­պէս։ «Մա­րալ» տա­րաւ նոր յաղ­թա­նակ մը եւ այդ փայ­լուն ար­դիւն­քը ե­կաւ ար­դէն նոր նշա­ձող մը սահ­մա­նել հա­մոյ­թի ա­պա­գայ ակն­կա­լու­թիւն­նե­րու եւ յա­ջո­ղու­թիւն­նե­րու ճա­նա­պար­հին։ Խում­բին այս յա­ջո­ղու­թիւ­նը շատ թանկ ու ե­զա­կի նուէր մը ե­ղաւ թէ՛ մեր հա­մայն­քին եւ թէ Է­սաեան սա­նուց միու­թեան հա­մար։ Այժ­մու ի­րա­կա­նու­թիւ­նը այն է, որ «Մա­րալ»ն ու Է­սաեան սա­նուց միու­թիւ­նը այ­լեւս նոյ­նա­ցած են։ Հե­տե­ւա­բար, միու­թեան յո­բե­լեա­նի ար­ժե­ւոր­ման ա­ռու­մով կա­րե­ւոր նշա­նա­կու­թիւն ու­նե­ցաւ հա­մոյ­թի ար­ձա­նագ­րած գե­րա­զանց յա­ջո­ղու­թիւ­նը։

Ան­շուշտ, ան­մէն գնա­հա­տան­քէ վեր են Կար­պիս Չափ­քա­նի կող­մէ ի գործ դրուած գեր­մարդ­կա­յին ջան­քերն ու անս­պառ ե­ռան­դը։ Ե­րէ­կուն ե­լոյ­թի ըն­թաց­քին հան­դի­սա­տես­նե­րու հա­յեաց­քին առ­ջեւ այն­քան պատ­կա­ռազ­դու դրուագ­ներ պար­զուե­ցան, որ ան­վի­ճե­լիօ­րէն մատ­նե­ցին իր կա­րո­ղու­թիւ­նը։ Ան յա­ջո­ղած էր իր ե­րե­ւա­կա­յու­թեամբ, տես­լա­կա­նով ճար­տա­րօ­րէն զու­գոր­դել իր խում­բը եւ ար­դիւն­քին քա­ղուա­ծը, մա­տու­ցուա­ծը իս­կա­կան վա­յելք մը, ո­րա­կեալ ա­րուես­տով ըմ­բոշխ­նուած հա­ճոյք մը ե­ղաւ ներ­կա­նե­րուն տե­սա­կէ­տէ։ Կար­պիս Չափ­քան հետզ­հե­տէ ա­ւե­լի խոր­քա­յին կը տի­րա­պե­տէ հայ­կա­կան ժո­ղովր­դա­կան ա­րուես­տին եւ զու­գա­հե­ռա­բար հետզ­հե­տէ ա­ւե­լի յստակ պատ­կե­րա­ցում մը կազ­մած է, որ այդ ներշն­չու­մով, կամ յա­նուն ա­նոր, մեր ար­դի հան­դի­սա­տե­սին ի՛նչ պէտք է ներ­կա­յաց­նել՝ մագ­նի­սաց­նե­լով ա­նոր ու­շադ­րու­թիւ­նը։ Այդ պատ­կե­րա­ցու­մը կրնայ, բնա­կա­նա­բար, ըլ­լալ են­թա­կա­յա­կան, կրնայ չըն­կա­լուիլ միան­շա­նակ, սա­կայն ա­նան­տե­սե­լի փոր­ձա­ռու­թիւն մըն է։ Ար­դա­րեւ, իր հա­յեաց­քով, դա­տո­ղու­թիւ­նով տե­սած գոր­ծը եւ ա­պա­հո­ված ձգո­ղա­կա­նու­թիւ­նը կը պայ­մա­նա­ւո­րեն թրքա­հայ այժ­մու ի­րա­կա­նու­թե­նէն ներս ո­րոշ խա­ւի մը շփու­մը հայ մշա­կոյ­թին հետ ու նոյ­նիսկ այդ խա­ւը ձե­ւով մը հա­ղորդ կը պա­հեն ի­րենց ինք­նու­թեան։ Առ­կայ մեր պայ­ման­նե­րով, երբ լե­զուի ի­մա­ցու­թեան ջո­կա­տին վրայ կա­ցու­թիւ­նը անմ­խի­թար է, լե­զուէ ան­կախ ա­րուես­տի ճիւ­ղե­րը կը ներ­կա­յաց­նեն չա­փա­զանց նշա­նա­կու­թիւն։ Այս ամ­բող­ջին մէջ ար­դէն ա­ւե­լի կը բիւ­րե­ղա­նայ՝ այս ե­լոյ­թի ներշն­չան­քի աղ­բիւր­նե­րուն ի­մաս­տը։ Յայ­տագ­րի ող­նա­յա­րը կազ­մե­ցին Կո­մի­տա­սի, Սա­յաթ Նո­վա­յի, Ա­րամ Խա­չա­տու­րեա­նի եւ Խա­չա­տուր Ա­ւե­տի­սեա­նի գոր­ծե­րը։ Ա­նուն­ներ, ո­րոնք ի­րենց ստեղ­ծա­գոր­ծած ժա­մա­նա­կաշր­ջան­նե­րուն հա­մադ­րած ու նո­րո­վի մա­տու­ցած են մեր ժա­ռան­գու­թիւ­նը։ Կար­գա­խօսն ալ ինք­նու­րոյն էր իս­կա­պէս. «Ա­նոնց եր­գե­րը պար, պա­րե­րը երգ էին»։ Հուսկ, Կար­պիս Չափ­քա­նի ա­ռաջ­նոր­դած «Մա­րալ»ը փայ­լուն օ­րի­նակ մըն է՝ մեր ըն­կե­րամ­շա­կու­թա­յին կեան­քէն ներս մէկ քա­րով մէ­կէ ա­ւե­լի թռչուն որ­սա­լու տե­սա­կէ­տէ։ Վարձ­քը կա­տար, ծա­փա­հա­րու­թիւն­նե­րը կը հա­մա­րուին իր ար­դար ի­րա­ւուն­քը։

Այս շա­րու­նա­կա­կան վե­րել­քին եւ յա­ջո­ղու­թիւն­նե­րուն մէջ ան­փո­խա­րի­նե­լի բա­ժին մը ու­նի նաեւ Հայկ Գրի­գո­րեա­նի կող­մէ գլխա­ւո­րուած նուա­գա­խում­բը, ո­րու հետ շատ ար­դիւ­նա­ւոր հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թիւն կը ծա­ւա­լէ «Մա­րալ»։ Իւ­րա­քան­չիւր ե­լոյ­թի հա­մար Ե­րե­ւա­նէն փու­թա­լով հա­մոյ­թին կը միա­նան այս վար­պետ նուա­գող­նե­րը, ո­րոնք ի­րենց կա­տա­րո­ղա­կան ըն­դու­նա­կու­թիւն­ներն ու ար­հես­տա­վարժ փոր­ձա­ռու­թիւ­նը կը միաց­նեն «Մա­րալ»ի ե­րի­տա­սարդ­նե­րու ե­ռան­դին։ Մե­ներ­գիչ­ներ՝ Ա­րաք­սիա Ա­միր­խա­նեան եւ Էտ­կար Խա­չատ­րեանն ալ ա­ւել­ցու­ցին ե­րէ­կուան ե­րե­կոյ­թին փայ­լը։

«Մա­րալ»ի ե­լոյ­թը տե­ղի ու­նե­ցաւ Իս­թան­պու­լի հա­մա­գու­մար­նե­րու կեդ­րո­նի եր­դի­քին տակ, Հար­պի­յէ։ Մշա­կոյ­թի նա­խա­րա­րու­թեան ա­ջակ­ցու­թեամբ կեան­քի կո­չուած ծրա­գիր մըն էր այս մէ­կը։ Ամ­բող­ջու­թեամբ լե­ցուն էր դահ­լի­ճը, ուր հան­դի­սա­տես­նե­րը վառ հա­ղոր­դակ­ցու­թիւն մը հաս­տա­տե­ցին հա­մոյ­թի ան­դամ­նե­րուն հետ։ Յայ­տա­գի­րը գոր­ծադ­րուե­ցաւ՝ հան­դի­սա­վա­րու­թեամբ Ժպիտ Քա­լայ­ճըի։ Ներ­կա­յա­ցուած պա­րե­րու մա­սին տե­ղե­կու­թիւն­ներ զու­գոր­դուե­ցան՝ Ա­րամ Կոս­տա­նեա­նի ձայ­նով։ Է­սաեան սա­նուց միու­թեան վար­չու­թեան ա­տե­նա­պե­տու­հի Մա­րիամ Տրա­մէ­րեան հան­դէս ե­կաւ ող­ջոյ­նի խօս­քով մը։

Ներ­կա­նե­րու շար­քին էին՝ Պատ­րիար­քա­կան Ընդ­հա­նուր Փո­խա­նորդ Տ. Ա­րամ Արք. Ա­թէ­շեան, Կրօ­նա­կան Ժո­ղո­վի Ա­տե­նա­պետ Տ. Սա­հակ Եպսկ. Մա­շա­լեան, ե­րես­փո­խան Սե­լի­նա Տո­ղան, Սեւ ծո­վեան տնտե­սա­կան հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թեան կազ­մա­կեր­պու­թեան մօտ Հա­յաս­տա­նի ներ­կա­յա­ցու­ցիչ Ար­սէն Ա­ւա­գեան, ներ­կա­յա­ցուց­չու­թեան խորհր­դա­կան Ի­կոր Մար­տի­րո­սեան, Պէ­շիկ­թա­շի քա­ղա­քա­պետ Մու­րատ Հա­զի­նէ­տար, իր խորհր­դա­կա­նը՝ Նուր­հան Փա­լա­քօղ­լու, Շիշ­լիի նախ­կին քա­ղա­քա­պետ Մուս­թա­ֆա Սա­րը­կիւլ, քա­ղա­քա­պե­տա­րա­նէն Վազ­գէն Պա­րըն եւ այլք։

Յու­շա­նուէր­ներ յանձ­նուե­ցան Ա­րէտ եւ Մո­նիք Եր­կա­նեան ա­մո­լին, Մու­րատ Հա­զի­նէ­տա­րին, Վազ­գէն Պա­րը­նին, Նուր­հան Փա­լա­քօղ­լուին, ո­րոնք զօ­րակ­ցած էին այս ծրագ­րին։ Հրա­պա­րա­կաւ շնոր­հա­կա­լու­թիւն յայտ­նուե­ցաւ նաեւ Մշա­կոյ­թի նա­խա­րար Նա­պի Ավ­ճըին։ Շնոր­հա­կա­լու­թիւն­ներ փո­խան­ցուե­ցան նաեւ Շիշ­լիի քա­ղա­քա­պետ Հայ­րի Ի­նէօ­նի­ւին։ Իր կար­գին Մու­րատ Հա­զի­նէ­տարն ալ ար­տա­սա­նեց շնոր­հա­կա­լու­թեան խօսք մը։ Յու­շա­նուէր­ներ ստա­ցան նաեւ՝ Կար­պիս Չափ­քան, Հայկ Գրի­գո­րեան, Սա­րեմ Շե­շե­թեան եւ Ա­րամ Կոս­տա­նեան։ Ե­րախ­տա­գի­տու­թեամբ ընդգ­ծուե­ցան կար­գա­դիր յանձ­նա­խում­բի ջան­քե­րը՝ գլխա­ւո­րու­թեամբ Սել­մա Իս­քէն­տէ­րէօ­զի։

*

Ծ.Խ.- Ե­րէ­կուան ձեռ­նար­կին ըն­թաց­քին Պատ­րիար­քա­րա­նի շուրջ առ­կայ տագ­նա­պին հե­տե­ւան­քով մեր ժո­ղո­վուր­դին մօտ կու­տա­կուած վրդով­մունքն ալ ու­նե­ցաւ զա­նա­զան դրսե­ւո­րում­ներ։ Ընտ­րեալ-տե­ղա­պահ Տ. Գա­րե­գին Արք. Պեք­ճեա­նի կող­մէ ար­տա­սահ­մա­նէն փո­խան­ցուած օրհ­նու­թիւն­նե­րը ըն­կա­լուե­ցան բուռն ծա­փող­ջոյն­նե­րով։ Այս նկա­րագ­րա­կա­նին մէջ մնա­ցեալ ման­րա­մաս­նու­թիւն­նե­րուն մէջ չենք խո­րա­նար՝ ձեռ­նար­կի գե­ղա­րուես­տա­կան բնոյ­թը շու­քի տակ մնա­լէ զերծ պա­հե­լու հա­մար։