ՇԱՀԱՆ ԱՐԾՐՈՒՆԻԻ ՀԱՄԵՐԳԸ ՆՈՒԻՐՈՒԱԾ՝ ՎԱՆԱՁՈՐԻ ԾԵՐԱՆՈՑԻՆ

Հան­դի­սա­տես­նե­րը բա­ցի բա­րե­սի­րա­կան նպա­տա­կով քա­ջա­լե­րե­լու հա­մար ներ­կայ գտնուած էին այս հա­մեր­գին, որ տե­ղի ու­նե­ցաւ Ապ­րիլ 5-ին, ե­րե­կո­յեան ժա­մը 7.30-ին, Մեն­հե­թթը­նի Մըր­քըն հա­մեր­գաս­րա­հին մէջ, այ­լեւ վա­յե­լե­լու դաշ­նա­կի ե­լոյ­թը աշ­խար­հահռ­չակ դաշ­նա­կա­հար Շա­հան Արծ­րու­նիի:  Մէ­կը միւ­սը ամ­բող­ջաց­նող, ող­ջու­նող գե­ղե­ցիկ հա­մայ­նա­պատ­կեր մըն էր ներ­կա­յա­ցուա­ծը այդ գի­շեր:  Մշա­կոյ­թով ծա­ռա­յել մեր տա­րեց հայ­րե­նա­կից­նե­րուն, այն հայ­րե­նա­կից­նե­րուն, ո­րոնք տաս­նա­մեակ­ներ հպար­տա­ցան ազ­գա­յին մշա­կու­թա­յին ար­ժէք­նե­րուն:  Ա­նոնք՝ ո­րոնք դար­ձան մաս­նա­կից մեր վե­րել­քին, մեր ազ­գա­յին ար­ժէք­նե­րուն ու փառ­քին:  Ու այ­սօր Հա­յաս­տա­նէն հե­ռու Ատ­լան­տեա­նի այս ա­փին, մշա­կու­թա­յին այս աշ­խար­հի կեդ­րո­նէն կը հնչեց­նեն Կո­մի­տասն ու Խա­չա­տու­րեա­նը, Բա­բա­ջա­նեանն ու Ա­լան Յով­հան­նէ­սը:

Լե­ցուն սրա­հի մէջ, հո­վա­նա­ւո­րու­թեամբ մեր սի­րե­լի Ա­ռաջ­նորդ Սրբա­զան Հօր՝ Խա­ժակ Արք. Պար­սա­մեա­նի, Ա­ռաջ­նոր­դա­րա­նի Հայ օգ­նու­թեան ֆոն­տը կը կազ­մա­կեր­պէ այս հա­մեր­գը, ուր ներ­կայ են նի­ւեոր­քա­հա­յու­թեան ազ­գա­յին դէմ­քե­րը, բա­րե­րար­նե­րը, ա­րուես­տա­գէտ­նե­րը, Էջ­միած­նի հա­ւա­տա­րիմ մեր կազ­մա­կեր­պու­թիւն­նե­րու ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րը, նաեւ՝ հայ եւ օ­տար ա­րուես­տա­սէր­ներ ու բա­րե­կամ­ներ:  Նիւ­թա­կան հա­սոյ­թը պի­տի տրա­մադ­րուի Վա­նա­ձո­րի ծե­րա­նո­ցին:  Ի՜նչ բա­րի նպա­տակ:

Հա­մեր­գի ըն­թաց­քին Շա­հան ներ­կա­յա­ցուց իւ­րա­քան­չիւր յօ­րի­նո­ղու­թեան հետ կա­պուած ամ­փոփ մէկ պատ­կե­րը, որ­պէս­զի հան­դի­սա­տե­սը նախ ի­մա­նայ, թէ ի՞նչ պայ­ման­նե­րու տակ էր գրուած այդ ստեղ­ծա­գոր­ծու­թիւ­նը, վեր­ջա­պէս դաս­տիա­րա­կուի, ու միւս կող­մէ նաեւ՝ ա­նոր ու­նե­ցած ազ­դե­ցու­թիւ­նը ընդ­հան­րա­պէս մեր ե­րաժշ­տա­կան կեան­քէն ներս:

Շատ գե­ղեց­կօ­րէն հա­մադ­րուած, ի մի բե­րուած յայ­տա­գիր մը, որ ան­կաս­կած կու գայ Շա­հա­նի տա­րի­նե­րու վրայ եր­կա­րած փոր­ձա­ռու­թե­նէն եւ մա­նա­ւա՛նդ ազ­գա­յին գի­տակ­ցու­թե­նէն:  Ծնած Իս­թան­պուլ, իր հա­մերգ­նե­րով ներ­կա­յա­ցած աշ­խար­հի բո­լոր  ա­մէն ցա­մա­քա­մաս­նե­րը, ան յայտ­նի ա­նուն մը, որ կը բե­րէ պա­տիւ որ­քա՛ն հայ ե­րաժշ­տու­թեան նոյն­քան նաեւ՝ մեր ժո­ղո­վուր­դին:  Լե­ցուն կեն­սագ­րա­կան գի­ծե­րով ար­դէն դար­ձած է հա­մաշ­խար­հա­յին ա­նուն մը հայ թէ օ­տար շրջա­նակ­նե­րէն ներս:  Սա­կայն, հայ բե­մը կը մնայ իր քու­րան, ուր կ­­՚ան­մա­հաց­նէ հան­ճա­րեղ Կո­մի­տա­սը:  Կար­ծէք ըլ­լար ի՛­րը ... զայն կը մեկ­նա­բա­նէ ա­մե­նայն հա­րա­զա­տու­թեամբ:

Յայ­տա­գի­րը կը սկսի Առ­նօ Բա­բա­ջա­նեա­նով (1921-1983) Սա­յաթ Նո­վա­յի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թիւն­նե­րով ներշն­չուած իր յօ­րի­նում­նե­րով:  Ա­մե­րի­կա­հայ ե­րաժշ­տա­գէտ Ա­լան Յով­հան­նէ­սի (1911-2000) «Ե­նովք» շար­քով ու Խո­րե­նա­ցիի «Վա­հագն»ի նուի­րուած դաշ­նա­կի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թեամբ, ո­րոնք Նիւ Եոր­քի մէջ ա­ռա­ջին ան­գամ կը բարձ­րա­նան բեմ: Նո­րա­րար Յով­հան­նէս ե­թէ հայ ծնած չըլ­լար, վստա­հա­բար հրեա­նե­րը պի­տի շուա­րէին ա­ռաջ­նա­հեր­թու­թիւ­նը տա­լու Քոփ­լի­նին թէ Յով­հան­նէ­սին...: Մենք չկրցանք զինք ար­ժե­ւո­րել նոյն մե­ծու­թեամբ.  ճա­բոն­ցի­նե­րը գնա­հա­տե­ցին զինք մեզ­մէ ա­ւե­լի... ու այս դժբախ­տա­բար:  Դաշ­նա­կի կող­քին մաս­նա­կից դար­ձաւ Ա­տամ Ռո­զըն­պալթ, ոչ մե­զի ծա­նօթ դա­սա­կան գոր­ծիք­նե­րու ըն­կե­րակ­ցու­թեամբ:

Այ­նու­հե­տեւ՝ Քրիս­տա­փոր Կա­րա-Մուր­զա, մեր ա­ռա­ջին յօ­րի­նո­ղը իր «Ծաղ­կա­քա­ղով», որ դար­ձեալ աշ­խար­հի մէջ ա­ռա­ջին ան­գամ կը ներ­կա­յա­ցուի այդ օր այս բե­մէն:  Ծա­նօթ եր­գեր, ինչ­պէս՝ «Ծի­ծեռ­նակ» ու «Կի­լի­կիա»:  Նաեւ՝ «Մեր Հայ­րե­նիք», որ ար­դէն ըն­դու­նուած է, թէ այդ հայ­կա­կան ստեղ­ծա­գոր­ծու­թիւն մը չէ, ինչ­պէս կը վե­րագ­րեն Բար­սեղ Կա­նա­չեա­նի, այլ փաս­տա­ցի կեր­պով ար­դէն ար­ձա­նագ­րուած է, թէ ի­տա­լա­կան հե­ղի­նա­կու­թիւն մըն է, Հռո­մի ճա­շա­րան­նե­րուն մէջ եր­գուած...:  Արծ­րու­նի այդ կը բա­ցա­յայ­տէ իր խօս­քե­րուն մէջ, թէ Համ­բար­ձում Պէր­պէ­րեան ա­կան­ջա­լուր ե­ղած է այդ եր­գին մեկ­նա­բա­նու­թեան ան­ձամբ եւ ե­րաժշ­տա­գէտ Գրի­գոր Փի­տէ­ճեան զայն ար­ձա­նագ­րած՝ իր վեր­ջին գրքին մէջ:

Ընդ­մի­ջու­մէն ետք, յայ­տա­գի­րը նուի­րուած էր Ա­րամ Խա­չա­տու­րեա­նին (1903-1978): Ա­ռա­ջին հեր­թին «Բա­նաս­տեղ­ծա­կան երգ», ըն­կե­րակ­ցու­թեամբ 11-ա­մեայ Սի­մոն Յա­կո­բեան-Ռա­ճըր­զի:  Ան ու­սա­նողն է Վիք­թոր Պա­սի­սի: Սկսած է նուա­գել չորս տա­րե­կա­նին:  Նուա­գած է զա­նա­զան ծա­նօթ հա­մեր­գաս­րահ­նե­րու մէջ եւ սքան­չա­ցու­ցած ե­րաժշ­տա­սէր հա­սա­րա­կու­թիւ­նը:  Խա­չա­տու­րեա­նի կող­քին Չայ­քովս­քին ու Փա­կա­նի­նին կը մնան իր սի­րած ե­րա­ժիշտ­նե­րը:

Դար­ձեալ աշ­խար­հի մէջ ա­ռա­ջին ան­գամ ըլ­լա­լով Շա­հան Արծ­րուի կը ներ­կա­յաց­նէ, 25 վար­կեան տե­ւող, Խա­չա­տու­րեա­նի “Recitatives and Fugues” 7 կտոր­նե­րը:  Հուսկ, ան­շուշտ Կո­մի­տաս (1869-1935) հայ ե­րաժշ­տու­թեան հան­ճա­րը: 

«Ե­րան­գի» (Ե­րե­ւա­նէն), «Յետ ու ա­ռաջ» (Կա­րի­նէն) եւ «Շո­րոր» (Մու­շէն) մեզ կա­պե­լով հա­յոց աշ­խար­հին, մեր պատ­մա­կան ու յա­ւեր­ժա­կան Հա­յաս­տա­նին: Պար­զա­պէս կրնանք ը­սել «զգլխիչ» մեկ­նա­բա­նու­թիւն մը:  Միայն կա­րե­լի է սքան­չա­նալ:

Յոտն­կայս ծա­փե­րով encore մը...:

Հրա­ւի­րեալ­նե­րը հիւ­րա­սի­րու­թեամբ դի­մա­ւո­րե­ցին Շա­հա­նը:  Ներ­կայ էր Մեթ­րի­փո­լի­թըն օ­փե­րա­յի տի­ւան՝ Լու­սին Ա­մա­րան եւ այլ ծա­նօթ­ներ ու ե­րա­ժիշտ­ներ:

Շա­հան ան­գամ մը եւս պա­րու­րեց մեր հո­գի­նե­րը մեր տոհ­միկ եւ դա­սա­կան ե­րաժշ­տու­թեամբ:  Մի՛շտ ալ ան սիր­ցու­ցած է իր ե­լոյթ­նե­րով մեր մեծ ա­նուն­նե­րը:

Եր­կար ապ­րի՛ս, Շա­հան ջան:   

ՅԱ­ԿՈԲ ՎԱՐ­ԴԻ­ՎԱ­ՌԵԱՆ