ՎԵՐԱՊԱՀՈՒԹԵԱՆ ՓՈՒԼ

Ար­ցա­խի ի­րադ­րու­թիւ­նը կը շա­րու­նա­կէ մնալ լա­րուած։ Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի հա­կա­մար­տու­թեան վե­րա­բե­րեալ ի­րա­դար­ձու­թիւն­նե­րը կ՚ըն­թա­նան մտա­հո­գիչ հու­նի մը մէջ։ Հա­կա­ռակ հայ եւ ա­զէ­րի կող­մե­րուն մի­ջեւ հաս­տա­տուած կրա­կի դադ­րեց­ման վե­րա­բե­րեալ պայ­մա­նա­ւո­րուա­ծու­թեան, Պա­քուի կող­մէ ա­նընդ­հատ կը շա­րու­նա­կուին սադ­րանք­նե­րը։ Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի պաշտ­պա­նու­թեան բա­նա­կը տե­ղե­կա­ցուց, թէ մայ­րա­քա­ղաք Ստե­փա­նա­կեր­տի մեր­ձա­կայ­քին ե­րէկ նկա­տուած է Ատր­պէյ­ճա­նի հա­րուա­ծա­յին ա­նօ­դա­չու թռչող սարք մը, որ վար առ­նուած է։

Առ­կայ մթնո­լոր­տին մէջ մի­ջազ­գա­յին հար­թու­թեան վրայ ջան­քերն ալ կը շա­րու­նա­կուին Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի հա­կա­մար­տու­թեան խա­ղաղ կար­գա­ւոր­ման գոր­ծըն­թա­ցէն ներս զար­գա­ցու­մի մը հաս­նե­լու հա­մար։ ԵԱՀԿ-ի Մինս­քեան խմբա­կի հա­մա­նա­խա­գահ­նե­րը՝ Ճէյմս Ո­ւոր­լիք (Միա­ցեալ Նա­հանգ­ներ), Ի­կոր Փո­փով (Ռու­սաս­տան), Փիէռ Անտ­րիու (Ֆրան­սա), ինչ­պէս նաեւ ԵԱՀԿ-ի շրջա­նա­յին նա­խա­գա­հի յա­տուկ ներ­կա­յա­ցու­ցիչ դես­պան Ան­ճէյ Կասպր­չիկ ա­ւար­տե­լով ի­րենց շփում­նե­րը Ար­ցա­խի մէջ ե­րէկ ան­ցան Ե­րե­ւան։ Հա­յաս­տա­նի Պաշտ­պա­նու­թեան նա­խա­րար Սէյ­րան Օ­հա­նեա­նի կող­մէ հիւ­րըն­կա­լուե­ցան միջ­նորդ­նե­րը։ «Ար­մէնփ­րէս»ի հա­ղոր­դում­նե­րով, զրոյ­ցի ըն­թաց­քին Օ­հա­նեան կա­րե­ւո­րեց հրա­դա­դա­րը ի­րա­ւա­բա­նօ­րէն պար­տա­ւո­րեց­նող հա­մա­ձայ­նագ­րով մը ամ­րապն­դե­լը։ Նա­խա­րա­րը եւ միջ­նորդ­նե­րը շօ­շա­փե­ցին Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի դէմ Ատր­պէյ­ճա­նի կող­մէ սան­ձա­զեր­ծուած լայ­նա­ծա­ւալ յար­ձա­կու­մը եւ հա­ւա­նա­կան զար­գա­ցում­նե­րը։ Օ­հա­նեան ներ­կա­յա­ցուց շփման գծի վրայ կա­տա­րուած մար­տա­կան գոր­ծո­ղու­թիւն­նե­րը եւ ձե­ւա­ւո­րուած ի­րա­վի­ճա­կը։ Ան շեշ­տեց, որ Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի Պաշտ­պա­նու­թեան բա­նա­կի գոր­ծո­ղու­թիւն­նե­րը ա­պա­հո­ված են լիար­ժէք դի­մադ­րու­թիւն Ատր­պէյ­ճա­նի ռազ­մա­կան յար­ձակ­ման դէմ ու կան­խած՝ ա­նոր հե­տա­գայ գոր­ծո­ղու­թիւն­նե­րը։ Նա­խա­րա­րը ընդգ­ծեց, որ հայ­կա­կան կող­մը կը շա­րու­նա­կէ կողմ­նա­կից մնալ հա­կա­մար­տու­թեան բա­նակ­ցա­յին կար­գա­ւոր­ման։ Զի­նեալ դի­մա­կա­յու­թեան թու­լաց­ման որ­պէս նա­խա­պայ­ման՝ Օ­հա­նեան կա­րե­ւո­րեց հրա­դա­դա­րի ի­րա­ւա­բա­նօ­րէն պար­տա­ւո­րեց­նող հա­մա­ձայ­նագ­րի մը մի­ջո­ցաւ ամ­րապն­դու­մը։

Միջ­նորդ­նե­րը այ­սօր կը շա­րու­նա­կեն ի­րենց շփում­նե­րը Հա­յաս­տա­նի ղե­կա­վա­րու­թեան հետ եւ Ե­րե­ւա­նի մէջ նա­խա­տե­սուած է նաեւ ա­նոնց մամ­լոյ ա­սու­լի­սը։ Իր կար­գին, Ճէյմս Ո­ւոր­լիք յայտ­նեց, թէ Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի մէջ խա­ղա­ղու­թեան հաս­տատ­ման հա­մար ե­կած է ժա­մա­նա­կը։

Մի­ջազ­գա­յին հար­թու­թեան վրայ ի գործ դրուած ջան­քե­րու կի­զա­կէ­տին կը գտնուի Մոս­կուա։ Ե­րէկ, Ռու­սաս­տա­նի Ազ­գա­յին անվ­տան­գու­թեան խոր­հուր­դը ժո­ղով մը գու­մա­րեց Նա­խա­գահ Վլա­տի­միր Փու­թի­նի գլխա­ւո­րու­թեամբ։ Խոր­հուր­դի մշտա­կան ան­դամ­նե­րը հրա­ւի­րուե­ցան գործ­նա­կան խորհր­դակ­ցու­թեան մը, ո­րու ըն­թաց­քին օ­րա­կար­գի վրայ ե­կաւ Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի հա­կա­մար­տու­թիւ­նը եւ այս ուղ­ղու­թեամբ ռու­սա­կան կող­մին գոր­ծադ­րած ջան­քե­րը։ Մինչ այդ, Փու­թին ղա­րա­բա­ղեան հար­ցին շուրջ հե­ռա­խօ­սազ­րոյց մըն ալ ու­նե­ցաւ Ղա­զա­խիս­տա­նի Նա­խա­գահ Նուր­սուլ­թան Նա­զար­պա­յե­ւի հետ, որ ակն­յայտ ատր­պէյ­ճա­նա­մէտ ըն­թացք մը որ­դեգ­րած է վեր­ջին շրջան­նե­րուն։ Իր կար­գին, Ռու­սաս­տա­նի Վար­չա­պետ Տի­միթ­րի Մետ­վե­տեւն ալ յայ­տա­րա­րեց, թէ իր եր­կի­րը ղա­րա­բա­ղեան հար­ցին շուրջ չի խու­սա­փիր պա­տաս­խա­նա­տուու­թիւն­նե­րէ։ Ծա­նօթ է, որ Մետ­վե­տեւ նա­խըն­թաց օր պաշ­տօ­նա­կան այ­ցե­լու­թիւն մը տուաւ Ե­րե­ւան, ուր­կէ ալ ու­ղե­ւո­րուե­ցաւ Պա­քու, ուր ե­րէկ ա­մե­նա­բարձր մա­կար­դա­կի վրայ հիւ­րըն­կա­լուե­ցաւ Ատր­պէյ­ճա­նի ղե­կա­վա­րու­թեան կող­մէ։ Բնա­կա­նա­բար, Մետ­վե­տե­ւի հիմ­նա­կան տե­սակ­ցու­թիւ­նը Ատր­պէյ­ճա­նի Նա­խա­գահ Իլ­համ Ա­լիե­ւի հետ էր։ Մետ­վե­տեւ նշեց, որ իր շփում­նե­րուն ըն­թաց­քին բո­լո­րը ը­սած են, թէ այս շատ բարդ հա­կա­մար­տու­թեան կար­գա­ւոր­ման ու­ղին բա­նակ­ցու­թիւն­ներն են։ Հրա­դա­դա­րի պահ­պա­նու­մը եւ այդ մէ­կը եր­կա­րա­ժամ­կէտ խա­ղա­ղու­թեան վե­րա­ծե­լը այ­լընտ­րանք չու­նի։ Սա ա­մե­նա­կա­րե­ւորն է։

Մետ­վե­տեւ խօ­սե­ցաւ նաեւ հա­կա­մար­տու­թեան կար­գա­ւոր­ման ձե­ւա­չա­փին շուրջ։ Ան հա­մո­զուած է, թէ նոր դրու­թիւն­նե­րու ստեղ­ծու­մը կրնայ կրկնա­կի վտան­գա­ւոր ըլ­լալ, ո­րով­հե­տեւ այդ­պէ­սով կա­թուա­ծա­հար պի­տի ըլ­լայ ներ­կայ դրու­թիւ­նը։

Տա­րած­քաշր­ջա­նի ազ­դու դե­րա­կա­տար­նե­րէն Թեհ­րանն ալ ու­շադ­րու­թեամբ կը հե­տե­ւի Ար­ցա­խի ի­րա­դար­ձու­թիւն­նե­րուն։ Ի­րա­նի Ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րար Ճե­ւատ Զա­րիֆ ռու­սա­կան ԹԱՍՍ գոր­ծա­կա­լու­թեան տուած հար­ցազ­րոյ­ցին մէջ յոյս յայտ­նեց, թէ Լեռ­նա­յի Ղա­րա­բա­ղի պա­րա­գա­յին հրա­դա­դա­րին կը յա­ջոր­դեն բա­նակ­ցու­թիւն­նե­րը։ Զա­րի­ֆի խօս­քե­րով, Հա­յաս­տա­նի եւ Ատր­պէյ­ճա­նի մի­ջեւ պէտք է ըլ­լան լաւ յա­րա­բե­րու­թիւն­ներ եւ Թեհ­րա­նի ղե­կա­վա­րու­թիւ­նը կը պաշտ­պա­նէ այն բո­լոր ջան­քե­րը, ո­րոնք նպա­տա­կամ­ղուած են այդ հիմ­նախնդ­րի լուծ­ման։

Հայ­կա­կան դի­ւա­նա­գի­տու­թիւնն ալ առ­կայ ի­րադ­րու­թեան մէջ թա­փով կը շա­րու­նա­կէ իր նա­խա­ձեռ­նու­թիւն­նե­րը։ Հա­յաս­տա­նի Ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րար Ե­դուարդ Նալ­պան­տեան ե­րէկ Մոս­կուա­յի մէջ հան­դի­պում մը ու­նե­ցաւ Ռու­սաս­տա­նի Ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րար Սէր­կէյ Լաւ­րո­վի հետ։ Ծա­նօթ է, որ Լաւ­րով նա­խօ­րէին այ­ցե­լած էր Պա­քու, իսկ ներ­կայ ամ­սուան երկ­րորդ կէ­սին պի­տի այ­ցե­լէ Ե­րե­ւան։ Նալ­պան­տեան, որ ԱՊՀ-ի ան­դամ եր­կիր­նե­րու ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րար­նե­րու ժո­ղո­վին մաս­նակ­ցե­լու հա­մար Մոս­կուա մեկ­նած էր, ա­ռանձ­նազ­րոյց մը ու­նե­ցաւ իր ռուս պաշ­տօ­նակ­ցին հետ։ Օ­րա­կար­գի վրայ էին ղա­րա­բա­ղեան հա­կա­մար­տու­թեան գօ­տիէն ներս ի­րա­վի­ճա­կի լար­ման հե­տե­ւան­քով վեր­ջին օ­րե­րուն ձեռ­նար­կուած քննար­կու­թիւն­նե­րուն շա­րու­նա­կու­թիւն­նե­րը։ Ըստ Նալ­պան­տեա­նի, Ատր­պէյ­ճա­նի կող­մէ սան­ձա­զեր­ծուած լայ­նա­ծա­ւալ ռազ­մա­կան գոր­ծո­ղու­թիւն­նե­րուն հե­տե­ւան­քով լուրջ հա­րուած ստա­ցած է ղա­րա­բա­ղեան հիմ­նախնդ­րի կար­գա­ւոր­ման բա­նակ­ցա­յին գոր­ծըն­թա­ցը, նե­րա­ռեալ ԵԱՀԿ-ի Մինս­քեան խմբա­կի հա­մա­նա­խա­գահ­նե­րուն ջան­քե­րը։ Նալ­պան­տեան հա­մո­զուած է, թէ հրա­տապ գործ­նա­կան քայ­լեր անհ­րա­ժեշտ են ի­րադ­րու­թեան կա­յու­նաց­ման հա­մար։

Սէր­կէյ Լաւ­րով նշեց, որ ի­րա­վի­ճա­կի սրման ա­մե­նաս­կիզ­բէն Ռու­սաս­տան ջան­քեր գոր­ծադ­րած է կրա­կի դադ­րեց­ման ուղ­ղու­թեամբ։ Ռուս նա­խա­րա­րը ա­նըն­դու­նե­լի հա­մա­րեց Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի հա­կա­մար­տու­թեան գօ­տիէն ներս ու­ժի գոր­ծադ­րու­թիւ­նը, կա­րե­ւո­րեց ռազ­մա­կան գոր­ծո­ղու­թիւն­նե­րու դադ­րեց­ման մա­սին պայ­մա­նա­ւո­րուա­ծու­թեան պահ­պա­նու­մը, նման ի­րա­վի­ճակ­նե­րու կրկնու­թեան բա­ցա­ռու­մը, ԵԱՀԿ-ի Մինս­քեան խմբա­կի հա­մա­նա­խա­գա­հու­թեան ձե­ւա­չա­փին մէջ բա­նակ­ցա­յին գոր­ծըն­թա­ցի շա­րու­նակ­ման հա­մար հա­մա­պա­տաս­խան պայ­ման­նե­րուն ստեղ­ծու­մը։

Նալ­պան­տեան եւ Լաւ­րով կա­րե­ւո­րե­ցին հրա­դա­դա­րի դրու­թեան ամ­րապնդ­ման ուղ­ղու­թեամբ ԵԱՀԿ-ի Մինս­քեան խմբա­կի հա­մա­նա­խա­գահ­նե­րուն կող­մէ կա­տա­րուած ա­ռա­ջարկ­նե­րուն ի­րա­գոր­ծու­մը։ Լաւ­րով Նալ­պան­տեա­նի տե­ղե­կու­թիւն­ներ փո­խան­ցեց վեր­ջին օ­րե­րուն Պա­քուի մէջ տե­ղի ու­նե­ցած ռուս-ա­զէ­րի հան­դի­պում­նե­րուն մա­սին։

Ե­դուարդ Նալ­պան­տեան ե­րէկ Մոս­կուա­յի մէջ ԱՊՀ-ի ժո­ղո­վին շրջագ­ծով ալ անդ­րա­դար­ձաւ ղա­րա­բա­ղեան հիմ­նախնդ­րին։ «Ար­ցա­խի դէմ Պա­քուի կող­մէ վեր­ջին օ­րե­րուն սան­ձա­զեր­ծուած լայ­նա­ծա­ւալ յար­ձա­կում­նե­րը կը խախ­տեն Ատր­պէյ­ճա­նի իսկ կող­մէ ստեղ­ծուած հրա­դա­դա­րի (1994) եւ հրա­դա­դա­րի ամ­րապնդ­ման (1995) ե­ռա­կող­մա­նի ան­ժամ­կէտ հա­մա­ձայ­նագ­րե­րը սան­ձա­զեր­ծուած յար­ձակ­ման ա­ռա­ջին իսկ ժա­մե­րէն սկսեալ մի­տում­նա­ւոր եւ բա­ցա­յայտ թի­րա­խա­ւո­րուած էին քա­ղա­քա­ցիա­կան շէն­քե­րը, տու­ժե­ցին քա­ղա­քա­ցիա­կան ան­ձեր, նե­րա­ռեալ ե­րա­խա­ներ ու ծե­րեր։ Խնդի­րը բա­ցա­ռա­պէս խա­ղաղ ճա­նա­պար­հով լու­ծե­լու վե­րա­բե­րեալ մի­ջազ­գա­յին հան­րու­թեան բազ­մա­թիւ կո­չե­րը Ատր­պէյ­ճա­նի կող­մէ բա­ցար­ձա­կա­պէս ոտ­նա­հա­րուե­ցան։ Ակն­յայտ է, որ այս բո­լո­րը լուրջ վնաս կը հասց­նեն բա­նակ­ցա­յին գոր­ծըն­թա­ցին եւ ԵԱՀԿ-ի Մինս­քեան խմբա­կի հա­մա­նա­խա­գահ­նե­րու ջան­քե­րուն։ Մենք բազ­միցս մի­ջազ­գա­յին հան­րու­թեան ու­շադ­րու­թիւ­նը հրա­ւի­րած ենք Պա­քուի ռազ­մա­կենչ նկր­տում­նե­րուն վրայ եւ կոչ ուղ­ղած ենք կան­խել զա­նոնք՝ նկա­տի ու­նե­նա­լով ի­րա­վի­ճա­կի այս իսկ զար­գա­ցու­մը, ո­րուն ա­կա­նա­տե­սը ե­ղանք այս օ­րե­րուն։ Այ­սօր ա­ռա­ւել հրա­մա­յա­կան դար­ձած են ա­պա­գա­յին այս տե­ղի ու­նե­ցա­ծին կրկնու­թեան բա­ցա­ռու­մը, խնդրի ռազ­մա­կան լուծ­ման վտան­գա­ւոր փոր­ձե­րէն հրա­ժա­րու­մը, հա­ւա­նա­կան լու­ծում­նե­րու ուղ­ղեալ ջան­քե­րը», ը­սաւ Նալ­պան­տեան ժո­ղո­վի ըն­թաց­քին, ո­րուն մաս­նակ­ցե­ցաւ նաեւ Ատր­պէյ­ճա­նի Ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րար Էլ­մար Մա­մէ­տեա­րով։ Տեղական մամուլը կը հաղորդէ, որ Մոսկուայի մէջ ձեռնուած են հայ եւ ազէրի նախարարները։

Բաց աս­տի, Նալ­պան­տեան Մոս­կուա­յի մէջ տե­սակ­ցե­ցաւ նաեւ ՀԱՊԿ-ի ընդ­հա­նուր քար­տու­ղար Նի­քո­լայ Պոր­տեու­ժա­յի հետ։ Նալ­պան­տեան Հա­ւա­քա­կան անվ­տան­գու­թեան պայ­մա­նագ­րի կազ­մա­կեր­պու­թեան ընդ­հա­նուր քար­տու­ղա­րին ներ­կա­յա­ցուց Ար­ցա­խի դէմ Ատր­պէյ­ճա­նի յար­ձա­կում­նե­րուն հե­տե­ւան­քով ստեղ­ծուած ի­րա­վի­ճա­կը։

Միւս կող­մէ, Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի Ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րար Կա­րէն Միր­զո­յեան «Ար­մէնփ­րէս»ին տուած հար­ցազ­րոյ­ցին մէջ յայտ­նեց, թէ հա­կա­մար­տու­թեան կար­գա­ւոր­ման գոր­ծըն­թա­ցէն ներս յա­ջո­ղու­թիւն ա­պա­հո­վե­լու հա­մար պար­տա­դիր պայ­ման է Ստե­փա­նա­կեր­տի լիար­ժէք մաս­նակ­ցու­թիւ­նը բա­նակ­ցա­յին գոր­ծըն­թա­ցին։ Միր­զո­յեան նշեց, թէ սա Ար­ցա­խի մշտա­կան դիր­քո­րո­շումն է։ Ինչ­պէս ԵԱՀԿ-ի Մինս­քեան խմբա­կի հա­մա­նա­խա­գահ­նե­րու վեր­ջին այ­ցե­լու­թեան, այն­պէս ալ բազ­մա­թիւ ու­րիշ հան­դի­պում­նե­րու ժա­մա­նակ այս նիւ­թը բե­րուած է օ­րա­կար­գի վրայ։ «Մենք պի­տի շա­րու­նա­կենք այդ մա­սին բարձ­րա­ձայ­նել մին­չեւ այն պա­հը, երբ Ար­ցախ պի­տի վե­րա­դառ­նայ բա­նակ­ցա­յին սե­ղան՝ որ­պէս բա­նակ­ցու­թիւն­նե­րու լիար­ժէք կողմ», ը­սաւ Միր­զո­յեան։