ԿԱ­ՐԵ­ԼԻՈՒ­ԹԵԱՆ ՍԱՀ­ՄԱՆ­ՆԵ­ՐԸ

Այս աշ­խար­հիկ կեան­քին մէջ ի՞նչն է կա­րե­լին եւ ի՞ն­չը՝ ոչ։ Ան­հա­սա­նե­լի, ան­գի­տա­կից, հա­րե­ւան կամ թշնա­մի սահ­ման­ներ թե­ւա­կո­խե­լու ի­րա­ւա­սու­թիւն­նե­րը ո­րո՞նք են որ կրնան ան­հա­տա­կան, ըն­տա­նե­կան կամ ըն­կե­րա­յին մար­զե­րու մէջ յայտ­նա­բե­րուիլ։ Թէ­կուզ ե­թէ հզօր ես միտ­քով, ֆի­զի­քա­պէս կամ նիւ­թով (ոչ բո­լո­րը միա­տեղ), այն ժա­մա­նակ թե­րեւս քե­զի կա­րե­լի թուի ա­մէն ա­րարք, ի­րենց պայ­ման­նե­րով եւ պա­րա­գա­նե­րով. եւ սա­կայն՝ ո՛չ միշտ։

Մարդ­կու­թեան ծնուն­դէն ի վեր փնտռուած է ըն­կե­րա­յին շրջա­նակ, զի­րար օգ­նե­լու, ըն­տա­նիք կազ­մե­լու, զի­րար պաշտ­պա­նե­լու եւ փո­խա­դարձ սերտ յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րու հա­մար։ Մար­դիկ դա­րե­րու ըն­թաց­քին կազ­մած են ըն­տա­նիք­ներ, միու­թիւն­ներ, ըն­կե­րա­յին շրջա­նակ­ներ, կազ­մա­կեր­պու­թիւն­ներ, կու­սակ­ցու­թիւն­ներ ե­ւ այլն՝ նոյն նպա­տակ­նե­րուն հա­մար։ Պահ մը ե­րե­ւա­կա­յել այն հա­ճե­լի կեն­ցա­ղը, մթնո­լորտն ու կեան­քը, ա­նոր հա­րա­զա­տու­թիւնն ու ա­նա­ղար­տու­թիւ­նը, երբ մեր նախ­նի­նե­րը, մա­միկ ու պա­պիկ, թո­նի­րին կամ կրա­կա­մա­նին շուրջ ծա­լա­պա­տիկ նստած, հե­քիաթ­ներ կը պատ­մէին ի­րենց զա­ւակ­նե­րուն եւ թոռ­նե­րուն, ըն­տա­նե­կան ջերմ շրջա­նա­կի մէջ, ա­ռանց ա­ւե­լորդ մեկ­նա­բա­նու­թեանց։ Միա­միտ կամ հա­րա­զատ ան­կեղ­ծու­թիւն կար այն ժա­մա­նակ. այ­սօր՝ դժբախ­տա­բար պա­րա­գան այդ­պէս չէ։

Ան­ցան ու գա­ցին այդ օ­րե­րը, ո­րոնց յա­ճախ ե­րա­նի կու տանք եւ կը յի­շենք։

Այ­սօր կը գտնուինք ար­հես­տա­գի­տօ­րէն զար­գա­ցած շրջա­նակ­նե­րու մէջ, ուր գի­տունն ու տգէ­տը կը յայտ­նեն ի­րենց կար­ծիք­նե­րը հա­մա­հա­ւա­սար եւ տա­րօ­րի­նա­կօ­րէն հա­մա­զօ­րուած ի­րա­ւունք­նե­րով, ըստ ժո­ղովր­դա­վա­րա­կան կարգ մը «նոր» հա­մոզ­մունք­նե­րու։ Հին ու նոր բա­րե­կամ­ներ կը զրու­ցեն հի­նէն ու նո­րէն, ի­րենց ու­սում­նա­կան կեան­քի հե­րո­սու­թիւն­նե­րէն ու ձա­խո­ղու­թիւն­նե­րէն. կը հե­տաքրք­րուին ներ­կայ օ­րե­րու ապ­րուս­տի եւ մա­նա­ւանդ՝ հայ լե­զուի եւ մշա­կոյ­թի տագ­նապ­նե­րով եւ կամ՝ կը զրու­ցեն ի­րենց վեր­ջին ճամ­բոր­դա­կան ար­կա­ծախնդ­րու­թիւն­նե­րէն։ Վե­րո­յի­շեալ նիւ­թե­րը սպա­ռե­լով զրոյ­ցը կը վե­րա­ծուի հա­մաշ­խար­հա­յին ռազ­մա­քա­ղա­քա­կան կամ տնտե­սա­կան հար­ցեր «լու­ծե­լու» ե­րե­կո­յի։ Ար­դար ըլ­լա­լու հա­մար, խոս­տո­վա­նինք, որ ոչ մէ­կը մաս­նա­գէտն է այդ նիւ­թե­րուն եւ սա­կայն հա­յու մտայ­նու­թեամբ օժ­տուած բո­լո­րը կը դառ­նան «ա­մէ­նա­գէտ». իսկ կարգ մը ան­հատ­ներ պար­զա­պէս՝ «մաս­նա­գէտ», դի­մա­ցի­նը վար­կա­բե­կե­լու եւ վի­րա­ւո­րե­լու աս­տի­ճան։

Ան­շուշտ կը գի­տակ­ցինք, թէ կա­րե­լու­թեան սահ­ման­նե­րը բազ­մա­թիւ են, սա­կայն կա­րո­ղու­թեան սահ­ման­նե­րը… հա­ւա­նա­բար՝ սահ­մա­նա­փակ կարգ մը ան­ձե­րու մօտ, ո­րոնք սնա­պարծ յա­ւակ­նո­տու­թեամբ, երբ ան­շուշտ ի­րենց սահ­ման­նե­րուն ան­ծա­նօթ են ա­նոնք, կը սկսին ան­սահ­ման ա­ռա­քե­լու­թեամբ ճամ­բայ ել­լել «կրթե­լու», «խրա­տե­լու» եւ «ուղ­ղե­լու» դի­մա­ցի­նը, որ իր կար­գին, քա­ղա­քա­վա­րու­թեան եւ ըն­կե­րա­յին շրջա­նա­կի հա­մե­րաշ­խու­թեան սի­րոյն, զինք չի սան­ձեր կամ իր «տե­ղը չի դներ», ա­ռիթ ըն­ծա­յե­լով այդ սան­ձար­ձակ «քա­րո­զին»։ Ո­գե­ւո­րու­թիւ­նը կը հաս­նի իր գա­գաթ­նա­կէ­տին, այդ ան­ձին եւ կամ իր նման­նե­րուն մօտ, երբ ար­դէն մի քա­նի գա­ւաթ կոն­ծած կ՚ըլ­լայ եւ ի­րեն կը պակ­սի բե­մա­հար­թակ մը միայն, ուր­կէ ան կա­րո­ղա­նայ իր պատ­գա­մը ուղ­ղել քա­ղա­քա­վա­րու­թեան կող­մէ պար­տադ­րուած ունկն­դիր­նե­րուն։ Այս­պի­սի մար­դիկ կա­րե­լիին եւ ան­կա­րե­լիին տար­բե­րու­թեան ծա­նօթ չեն հա­ւա­նա­բար եւ շա­տեր քա­ղա­քա­վա­րու­թեան զոհ կը դառ­նան, ուր ող­ջոյն կու տանք մեծն Յա­կոբ Պա­րո­նեա­նին։

Պատ­կե­րը միեւ­նոյնն է մեծ շրջա­նակ­նե­րու մէջ իսկ։ Սկսե­լով մեր միու­թիւն­նե­րէն, կազ­մա­կեր­պու­թիւն­նե­րէն, կու­սակ­ցու­թիւն­նե­րէն, հաս­նե­լու հա­մար մին­չեւ պե­տու­թիւն­նե­րը եւ մեծ պե­տու­թիւն­նե­րը, ո­րոնց ղե­կա­վար­նե­րու խար­խա­փում­նե­րուն ա­կա­նա­տես ենք օրն ի բուն։ Ղե­կա­վար­ներ, ո­րոնք ի­րենց տա­րի­նե­րու փոր­ձա­ռու­թիւ­նը որ­պէս պատ­րուակ վերց­նե­լով կը պայ­քա­րին հմուտ եւ ար­հես­տա­գի­տա­ցած նո­րե­լուկ աշ­խար­հին դէմ։ Օ­րի­նակ­նե­րը բազ­մա­թիւ են ու ան­հա­մար, ուր ա­ռա­ջին հա­յեաց­քով կա­րե­լի է նման անձ­նա­ւո­րու­թիւն­ներ տես­նել Միա­ցեալ Նա­հանգ­նե­րու ծե­րա­կոյ­տին, (խօս­քին բուն ա­ռու­մով), ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րու տան, նա­հանգ­նե­րու ղե­կա­վա­րու­թեան ցան­ցին եւ մին­չեւ յե­տին պե­տա­կան պաշ­տօ­նէու­թեանց մէջ։

Հա­ւա­նա­բար այլ պե­տու­թիւն­ներ եւս կը տա­ռա­պին նոյն ախ­տէն եւ ին­չու չէ… մեր միու­թիւն­նե­րը եւս…։

Այս ա­ռի­թով կ՚ար­ժէ ու­սում­նա­սի­րել Աւստ­րիոյ խորհր­դա­րա­նի կազ­մը։

ՅԱ­ԿՈԲ ՄԱՐ­ՏԻ­ՐՈ­ՍԵԱՆ

«Նոր Օր», Լոս Ան­ճե­լըս