ԼԻԲԱՆԱՆԻ ՔՐԻՍՏՈՆԵԱՆԵՐՈՒՆ ՀԱՅԵԱՑՔԸ ՈՒՂՂՈՒԱԾ Է ԴԷՊԻ ՄՈՍԿՈՒԱ

«Հա­մայն­քա­յին ա­րե­ւե­լում»

22 Նո­յերմ­բեր 1943 թուա­կա­նին Լի­բա­նան կը հռչա­կէր իր ան­կա­խու­թիւ­նը: Եր­կի­րը, որ մինչ այդ յայտ­նուած էր Ֆրան­սա­յի «հո­գա­տա­րու­թեան» տակ, կը ստեղ­ծէր հա­մա­կե­ցու­թեան հիմ­քով պատ­րաս­տուած ազ­գա­յին սահ­մա­նադ­րու­թիւն մը, ո­րուն ա­մե­նէն նշա­նա­կա­լի կէ­տը իս­լամ-քրիս­տո­նեայ հա­մա­խառն իշ­խա­նու­թիւն մը կեր­տելն էր: Երկ­րի իս­լամ բնակ­չու­թեան եւ քա­ղա­քա­կան շրջա­նակ­նե­րուն հա­մար ա­նըն­դու­նե­լի կը հա­մա­րուէր ֆրան­սա­կան հո­գա­տա­րու­թիւ­նը: Իսկ 90-ա­կան­նե­րուն սկիզբ ա­ռած նոր Լի­բա­նա­նի մը ընդ­հա­նուր պատ­կե­րը կը բա­նար ան­կախ եւ ինք­նիշ­խան ապ­րե­լու հնա­րա­ւո­րու­թիւն­նե­րը:

Հա­կա­ռակ այս բո­լո­րին, Լի­բա­նա­նի քա­ղա­քա­կան կեան­քի բաղ­կա­ցու­ցիչ տար­րե­րը ցայ­սօր ալ ի­րենց հա­մար «յե­նա­րան» կը փնտռեն շրջա­նա­յին ազ­դե­ցիկ կող­մե­րուն մէջ: Մինչ սիւն­նի­նե­րուն հա­մար ան­ցեա­լի կողմ­նա­ցոյ­ցը ուղ­ղուած էր դէ­պի Ե­գիպ­տոս, ան­դին զար­թօնք ապ­րած շիի­նե­րուն հա­մար գլխա­ւոր «փրկիչ»ը կը դառ­նար Ի­րա­նի Իս­լա­մա­կան Հան­րա­պե­տու­թիւ­նը:

Իսկ պատ­կե­րը այլ էր քրիս­տո­նեա­նե­րու պա­րա­գա­յին, ո­րոնց հիմ­նա­կան ու­ժը՝ մա­րո­նի­նե­րը «ի­րենց զօ­րու­թիւն»ը կը գտնէին Ֆրան­սա­յի մէջ:

Այս բո­լո­րը ներ­կա­յաց­նե­լէ ետք, այ­սօր ե­րե­ւե­լի է, որ յատ­կա­պէս քրիս­տո­նեայ հա­մայնք­նե­րուն ու մաս­նա­ւո­րա­պէս մա­րո­նի (Լի­բա­նա­նի նա­խա­գա­հը պէտք է ըլ­լայ մա­րո­նի հա­մայն­քի ան­դամ եւ այդ մէ­կը ամ­րագ­րուած է երկ­րի սահ­մա­նադ­րու­թեամբ) հա­մայն­քի պա­րագ­լուխ­նե­րուն մօտ ե­րե­ւե­լի «թե­քում» մը կայ դէ­պի հե­ռա­ւոր հիւ­սիս՝ Մոս­կուա: Այս մօ­տե­ցու­մը սոսկ ա­րե­ւե­լու­մի փո­փո­խու­թիւն մը չէ, այլ կապ ու­նի Մի­ջին Ա­րե­ւել­քի մէջ կա­տա­րուող զար­գա­ցում­նե­րուն հետ։

Ռու­սաս­տա­նի կե­ցուած­քը՝ Լի­բա­նա­նի անվ­տան­գու­թիւ­նը «կար­միր գիծ է»

Հա­կա­ռակ տնտե­սա­կան հար­թա­կի վրայ գո­յա­ցող մոխ­րա­գոյն ամ­պե­րուն, Լի­բա­նա­նը պի­տի շա­րու­նա­կէ հե­ռու մնալ «ամ­բող­ջա­կան ընդ­հան­րում»ի եր­թա­լու վտանգ­նե­րէն: Մի­ջին Ա­րե­ւել­քի հար­ցե­րուն վե­րա­բե­րեալ կար­ծիք յայտ­նող վեր­լու­ծա­բան­նե­րու հա­մա­ձայն՝ բո­լո­րո­վին նո­րու­թիւն չէ, որ շրջա­նի հար­ցե­րը «տնօ­րի­նող» հիմ­նա­կան «խա­ղա­ցող­ներ»ը Լի­բա­նա­նի հա­մար գծած են «ընդ­հան­րու­մի ընդ­հա­նուր կա­նոն­ներ», ո­րոնց­մէ դուրս գա­լը ար­գի­լուած է: Այս եւ տար­բեր հար­ցե­րու մա­սին օ­րեր ա­ռաջ խօ­սած է Լի­բա­նա­նի մօտ Ռու­սաս­տա­նի դես­պան Ա­լեք­սանտր Զաս­փե­քին: Զաս­փե­քին, որ խօ­սած է «Ալ Ախ­պար» պար­բե­րա­կա­նին՝ յայտ­նած է. «Լի­բա­նա­նի մէջ բո­լոր քա­ղա­քա­կան ու­ժե­րը լա­ւա­պէս կ՚ըմբռ­նեն շրջա­նի ծանր ի­րա­վի­ճա­կը ու ե­կած են այն եզ­րա­կա­ցու­թեան, որ ե­թէ պե­տա­կան ընդ­հա­նուր հա­մա­կար­գը փուլ գայ, ա­պա այդ փլուզ­ման հե­տե­ւան­քով պի­տի վնա­սուին բո­լո­րը»: Զաս­փե­քի­նի լի­բա­նա­նեան օ­րա­կար­գին վե­րա­բե­րեալ ար­տա­յայ­տած միտ­քե­րը կը կա­րե­ւո­րուին մի քա­նի ա­ռում­նե­րով, ո­րոնց­մէ պէտք է ա­ռանձ­նաց­նել հե­տե­ւեալ կէ­տե­րը:

Ա.- Ռու­սաս­տան ջա­տա­գովն է այն գա­ղա­փա­րին, որ Սու­րիոյ մէջ ծա­գած եւ ցարդ ալ շա­րու­նա­կուող հրդե­հը ա­մէն գնով պէտք է հե­ռու պա­հուի Լի­բա­նա­նէն:

Բ.- Ռու­սաս­տա­նի հա­մար Լի­բա­նա­նի մէջ ո­րե­ւէ քա­ղա­քա­կան լու­ծում պէտք է գո­հաց­նէ բո­լոր քա­ղա­քա­կան կող­մե­րը եւ բխի ընդ­հա­նուր շա­հե­րը պաշտ­պա­նե­լու ա­ռաջ­նա­հեր­թու­թե­նէն:

Ե­թէ ա­ռա­ջին եզ­րա­կա­ցու­թեան պա­րա­գա­յին Մոս­կուա կա­րիք չի զ­­գար ամ­պա­գոռ­գոռ յայ­տա­տա­րու­թիւն­ներ ը­նե­լու, ա­պա Լի­բա­նա­նի մէջ բո­լոր կող­մե­րուն շա­հե­րը պաշտ­պա­նե­լու վե­րա­բե­րեալ Ռու­սաս­տան չ՚երկմ­տիր այդ մա­սին բարձ­րա­ձայն խօ­սե­լու:

Փոր­ձենք բա­ցատ­րել:

Ան­գամ մը եւս վե­րա­դառ­նա­լով դես­պան Զաս­փե­քի­նի ը­րած յայ­տա­րա­րու­թիւն­նե­րուն՝ պէտք է շեշ­տա­կիօ­րէն ընդգ­ծել ա­նոր հնչե­ցու­ցած հե­տե­ւեալ միտ­քը. «Լի­բա­նա­նը, որ­պէս եր­կիր կազ­մուած է շատ նուրբ հա­ւա­սա­րակշ­ռու­թիւն­նե­րու հի­ման վրայ»:

Ռու­սաս­տա­նի դես­պա­նին կող­մէ հնչած այս յայ­տա­տա­րու­թիւ­նը պա­տա­հա­կան չէ: Եւ ան կը գծէ խա­ղի ընդ­հա­նուր կա­նոն­նե­րու կա­րե­ւոր եզ­րա­գի­ծե­րը: Վեր­ջին մէկ տա­րուան ըն­թաց­քին ու մաս­նա­ւո­րա­պէս զօ­րա­վար Մի­շէլ Աու­նի նա­խա­գահ ընտ­րուե­լէն ետք, տար­բեր ա­ռիթ­նե­րով ու տար­բեր բե­մե­րէ կար­ծիք­ներ հնչե­ցին այն մա­սին, թէ Աու­նի նա­խա­գահ ընտ­րուի­լը պէտք է հա­մա­րել յաղ­թա­նակ «դի­մադ­րու­թեան ու­ղե­գի­ծ»ին, բայց խոր­քին մէջ այդ­պէս չէր: Այդ­պէս չէր, ո­րով­հե­տեւ զօ­րա­վար Աու­ն Պաապ­տա­յի պա­լատ կը հաս­նէր ոչ միայն ներք­րիս­տո­նէա­կան հա­մա­ձայ­նու­թեան մը ճա­նա­պար­հով, այլ նաեւ շրջա­նա­յին կող­մե­րու կա­նաչ լոյ­սով:

Այ­սինքն Աուն, որ լի­բա­նան­ցի­նե­րուն մինչ այդ կը ներ­կա­յա­նար «Հիզ­պուլ­լահ»ի եւ ա­նոր շուրջ ե­ղող ու­ժե­րուն «Քրիս­տո­նեայ վա­հան»ը, այ­սօր դուրս ե­կած է այդ դե­րէն եւ հան­րու­թեան կը ներ­կա­յա­նայ՝ որ­պէս բո­լոր լի­բա­նան­ցի­նե­րուն հայ­րը:

Նա­խա­գահ Աուն իր այս կե­ցուած­քը եւ բո­լոր կող­մե­րուն նա­խա­գա­հը ըլ­լա­լու իր նա­խան­ձախնդ­րու­թիւ­նը յա­ջո­ղե­ցաւ ամ­րագ­րել մի քա­նի կա­րե­ւոր քայ­լե­րով, ո­րոնց­մէ ա­մե­նէն ցայ­տունն ու ե­րե­ւե­լին ա­նոր Ռիատ տուած պաշ­տօ­նա­կան այ­ցե­լու­թիւնն էր:

Բա­ցի այդ, մնա­լով իր ընդ­հա­նուր «քա­ղա­քա­կան ուղ­ղու­թեան» վրայ, Մի­շէլ Աուն մին­չեւ այս պա­հը չնա­խընտ­րեց հան­դի­պիլ Սու­րիոյ Նա­խա­գահ Պե­շար Է­սա­տին հետ։ Ան ա­ւե­լի նպա­տա­կա­յար­մար հա­մա­րեց բա­ւա­կան նուրբ կե­ցուածք­նե­րով հան­դէս գալ Սու­րիոյ տագ­նա­պին վե­րա­բե­րեալ:

Նա­խա­գա­հը նաեւ կը գի­տակ­ցի, որ Է­սա­տի դէմ սիւն­նի աշ­խար­հին ու­նե­ցած ընդ­հա­նուր պայ­քա­րին մէջ Լի­բա­նա­նէն չի պա­հան­ջուիր ներ­կա­յա­նալ «ա­ռա­ջա­տար»ի դիր­քե­րէն, այլ հե­տե­ւիլ ընդ­հա­նուր ի­րադ­րու­թեան եւ ըլ­լալ դրօ­շա­կի­րը «ընդ­հա­նուր զսպուա­ծու­թեան» մը:

Այս ընդ­հա­նուր պատ­կե­րին դի­մաց եւ մին­չեւ այս պա­հը Լի­բա­նա­նի հան­րա­պե­տու­թեան նա­խա­գա­հը կը շա­րու­նա­կէ վա­րել բա­ւա­կան ճկուն մօ­տե­ցում մը:

Վե­րո­յի­շեալ մօ­տե­ցու­մին շնոր­հիւ է նաեւ, որ կ՚ամ­րագ­րուի ար­տա­քին կա­րե­ւոր ազ­դակ­նե­րով ար­դէն իսկ «նուի­րա­կա­նա­ցած» «Լի­բա­նա­նը հե­ռու պա­հել շրջա­նա­յին կրակ­նե­րէն» նշա­նա­բա­նը: Գա­լով ներ­կայ հանգ­րուա­նին քա­ղա­քա­կան կեան­քին մէջ բա­ւա­կան մեծ հնչե­ղու­թիւն ու­նե­ցող ընտ­րա­կան նոր օ­րէն­քի մը մշակ­ման խնդրին, պէտք է նշել, որ ընտ­րա­կան օ­րէն­քի հար­ցը կը ներ­կա­յա­նայ որ­պէս ներ­քին քա­ղա­քա­կան կեան­քի հիմ­նա­կան բաղ­կա­ցու­ցիչ: Ընտ­րա­կան օ­րէն­քի հար­ցը, նաեւ բա­ւա­րար ուժ չու­նի Լի­բա­նա­նը ա­ռաջ­նոր­դե­լու անս­պա­սե­լի եւ վտան­գա­ւոր տագ­նապ­նե­րու: Քա­ղա­քա­ցիա­կան հա­սա­րա­կու­թեան մէ­կէ ա­ւե­լի ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­ներ տար­բեր ա­ռիթ­նե­րով կը խօ­սին (ե­թէ ընտ­րա­կան նոր օ­րէնք մը չվա­ւե­րացուի, կամ յո­ռե­գոյն պա­րա­գա­յին գոր­ծող խորհր­դա­րա­նի պաշ­տօ­նա­վա­րու­թիւ­նը ար­դէն եր­րորդ ան­գամ եր­կա­րաձ­գուի) «վտան­գա­ւոր պա­րա­պու­թեան» մը մա­սին: Սա­կայն գաղտ­նիք չէ, որ այդ «վտան­գա­ւոր պա­րա­պու­թեան» սպա­սող բո­լոր կող­մե­րը բա­ւա­րար ուժ չու­նին եր­կար ժամ­կէտ­նե­րով ո­րե­ւէ «փո­ղո­ցի շար­ժում» ի­րենց ձեռ­քին մէջ պա­հե­լու: Այս­տեղ յի­շեց­ման կար­գով պէտք է նշել 2015 թուա­կա­նին Պէյ­րու­թի լու­րե­րը մի­ջազ­գա­յին «թրենտ» դարձ­նող «աղ­բի խնդրին» մա­սին, որ ժա­մա­նա­կի ըն­թաց­քին մա­րե­ցաւ, ա­ռանց կեն­սա­կան լու­ծում­ներ բե­րե­լու քա­ղա­քա­ցի­նե­րուն հա­մար ընտ­րա­կան օ­րի­նա­գի­ծէն կամ նոյ­նիսկ ընտ­րու­թիւն­նե­րէն շատ ա­ւե­լի ծան­րակ­շիռ եւ կեն­սա­կան՝ կեն­սա­լոր­տա­յին հար­ցով մը: Ու­րեմն յան­գե­լով այդ եզ­րա­կու­թեան, ա­ւե­լի քան յստակ կը դառ­նայ, որ բո­լոր ա­նոնք, ո­րոնք սպառ­նա­լիք կը տես­նեն ընտ­րու­թեանց նոր օ­րէն­քի բա­ցա­կա­յու­թեան կամ նոյ­նիսկ գոր­ծող խորհր­դա­րա­նի պաշ­տօ­նա­վա­րու­թեան եր­կա­րաձգ­ման մէջ, ա­նոնք հե­ռու են ի­րա­տե­սա­կան մօ­տե­ցում­ներ ու­նե­նա­լու հիմ­նա­րար սկզբուն­քէն: Լի­բա­նա­նը Զուի­ցե­րիա չէ: Լի­բա­նա­նը ի վեր­ջոյ կա­նո­նա­կար­գուած ըմբռ­նում­նե­րու եւ «քա­ղա­քա­կան թեքստ»ը կամ ու­ղե­գի­ծը օ­րուան տրա­մադ­րու­թիւն­նե­րուն ու մա­նա­ւանդ պա­հան­ջին մօ­տեց­նե­լու փորձ ու­նե­ցող իշ­խա­նու­թեան մը են­թա­գե­տինն է:

Սխալ չէ այդ մօ­տե­ցու­մը, սխալ չէ տար­բեր ա­ռիթ­նե­րով դուրս գալ «նուի­րա­կա­նա­ցած» օ­րէնք­նե­րու տո­մա­րէն եւ վա­րուիլ քա­ղա­քա­կան դաշ­տի պա­հանջ­նե­րուն հա­մա­ձայն: Ան­շուշտ, ե­թէ այդ մօ­տե­ցու­մը կը բխի եր­կի­րը մեծ ցնցում­նե­րէ հե­ռու պա­հե­լու թե­լադ­րա­կա­նու­թե­նէն:

Վե­րա­դառ­նա­լով յօ­դուա­ծին սկիզ­բը ար­ծար­ծուած միտ­քե­րուն, պէտք է ան­պայ­ման շեշ­տադ­րել, որ այ­սօր բա­ւա­կան լայն ճա­կատ կազ­մած ներք­րիս­տո­նէա­կան կող­մին հա­մար (նկա­տի առ­նել՝ «Ազ­գա­յին ա­զատ հո­սանք»ն ու «Լի­բա­նա­նեան ու­ժեր»ը եւ այդ դա­շին­քին շուրջ ե­ղող բո­լոր կող­մե­րը) յստակ սկսած է դառ­նալ, որ լի­բա­նան­ցի քրիս­տո­նեա­նե­րուն հա­յեաց­քը սկսած է թե­քիլ դէ­պի Մոս­կուա:

Մօ­տիկ ան­ցեա­լին յատ­կա­պէս մա­րո­նի հա­մայն­քին հա­մար Փա­րի­զը կա­րե­ւոր եւ հիմ­նա­րար ը­սե­լիք ու­նէր: Այ­սօր դե­րե­րը փո­խուած են, ու պա­տա­հա­կան չէ, որ մա­րո­նի հա­մայն­քի պա­րագ­լուխ­նե­րուն ու նոյ­նիսկ նա­խա­գահ զօ­րա­վար Աու­նին հա­մար Մոս­կուան սկսած է դառ­նալ «ուղ­ղու­թիւն» եւ նե­ցուկ տուող կա­րե­ւոր հիմ­նա­քար մը:

Այս մօ­տե­ցու­մը բա­ւա­կան նոր ու թարմ է եւ ան կապ ու­նի Մի­ջին Ա­րե­ւել­քի քրիս­տո­նեա­նե­րու շա­հե­րէն բխող ընդ­հա­նուր կե­ցուածք­նե­րուն ու յատ­կա­պէս ա­րե­ւե­լում­նե­րուն հետ:

ՍԱԳՕ ԱՐԵԱՆ

Ե­րե­ւան