ՖՐԱՆՍԱՅԻ «ԴԵՂԻՆ ԲԱՃԿՈՆՆԵՐ»ՈՒ ՇԱՐԺՄԱՆ ՊԱՏՃԱՌՆԵՐԷՆ ՄԻՆ ՆԱԵՒ ՀԱՅԱՍՏԱՆԵԱՆ ԽՆԴԻՐ Է

«Թե­րեւս հայ­րե­նի­քը ըն­տա­նի­քի պէս է,
ա­նոր ար­ժէ­քը կը զգանք, երբ այ­լեւս չու­նինք»:
ԿԻՒՍ­ԹԱՒ ՖԼՈ­ՊԵՐ
ԺԹ. դա­րու ֆրան­սա­ցի մեծ գրող

Խորագիրը կրնայ զարմանք պատճառել: Սնապարծութեան որոնում չէ:

Ֆրանսայի «դեղին բաճկոններ»ու շարժման պատճառներէն մին ուշադրութեան չարժանացաւ, քանի որ պատկերները այլապէս հետաքրքրական էին եւ տեղ չէին ձգեր խորքային հարցեր տեսնելու եւ քննելու:

Բազմաթիւ «դեղին շապիկներ», նիւթական զոհողութիւն ընելով, «գաւառներ»էն մինչեւ մայրաքաղաք եկան ցոյցի: Աւելի՛ն. անոնք շարունակեցին ցոյցերը շաբթուան եօթը օրերուն, իրենց մեծ ու պզտիկ քաղաքներուն մէջ: Դժգոհութիւնը ունէր նաեւ հիմնական պատճառ մը, որուն քիչեր անդրադարձան. «գաւառական» շրջաններու բողոքը՝ փարիզեան մշակութային, տնտեսական եւ քաղաքական կեդրոնացման դէմ: Կարծէք՝ Ֆրանսան միայն Փարիզ էր: Այս կէտն է, որ զիս կը մղէ բաղդատութիւն ընելու Հայաստանի հետ:

Յաճախ մտածած եմ Հայաստանի բնակչութեան տեղաբաշխման պատկերին մասին եւ յիշած՝ հայրենի գրող Վիգէն Խեչումեանի խօսքը (կրկի՛ն կարդալ «Գիրք լինելութեան»ը), ուր կայ հզօր պատգամ մը. «Մի քաղաքով ի՞նչ երկիր, դու միաւորիր ամբողջը»: Հայաստան պէտք է լսէ իր գրողին իմաստութիւնը եւ հասկնայ Ֆրանսայի «դեղին բաճկոններ»ու ընդվզումին իսկական դրդապատճառ հանդիսացող մայրաքաղաքի եւ գաւառներու միջեւ գոյութիւն ունեցող անհաւասարութիւնը, անոնց անհաւասար զարգացումը:

Ֆրանսան մեծ երկիր է, ունի քաղաքական պատրաստուած դէմքեր, հաստատութիւններ, կառոյցներ: Թող ներուի, մեկնելով «դեղին բաճկոններ»ու դժգոհութեան յիշուած պատճառէն,  հակիլ Հայաստանի կացութեան վրայ, որպէսզի վերանկախացման շրջանի շարունակուող խարխափումները վերջ գտնեն, եւ ազգին ու հայրենիքին համար հեռանկարային պատկերացումներով առաջնորդուինք:          

Ասկէ առաջ ալ ըսած եմ, որ հակառակ մեզի հպարտութիւն պատճառող Երեւանի աճման՝ մենք չենք մտածեր Հայաստանի բնակչութեան տեղաբաշխման պատկերին մասին (բայց կ՚երգենք՝ «Մեր փոքրիկ հողին դու մեծ երազանք»), մենք չենք ուզեր տեսնել երկիրը որպէս ամբողջութիւն մը՝ արժանի հաւասար ուշադրութեան: Երեւանէն հազիւ դուրս եկած, մենք մեզ կը գտնենք, ինչպէս կ՚ըսուի, «Երրորդ աշխարհ»ի պատկերներու առջեւ: Այդպէս է վերաբերումը երկրի վարիչներուն, որոնք պաշտօններ ունենալով գաւառը՝ կը բնակին Երեւան: Այդպէս կը վերաբերին նաեւ հայրենասէր տուրիստները, որոնք տեսարժան վայրերը կ՚երթան միօրեայ արշաւներով եւ կը վերադառնան Երեւանի հիւրանոցը եւ կը գտնեն ճաշարանները, սրճարանները, խաղատուները:

Մարդիկ իրենց տուները կը վաճառեն եւ Երեւան կու գան: Պատճառներ եւ պատըր-ւակներ միշտ կարելի է գտնել: Աշտարակը Երեւանի կից է, բայց հոն ալ մարդիկ իրենց տուները կը ծախեն, եթէ Լոս չերթան, Երեւան կու գան: Եթէ Երեւանէն դուրս գտնը-ւող հայոց աշխարհը հայերով չբնակուի, ուրիշներ պիտի գան եւ տէր ըլլան: Բայց հայ ժողովուրդը ինչպէ՞ս տէր պիտի ըլլայ ազատագրուած եւ անկախացած հանրապետութեան:

Սուր կերպով կը դրուի Հայաստանի տարածքներու բնակեցման հարցը, որպէսզի Հայաստանը չդառնայ միաքաղաք երկիր:

Հայաստանի Ազգային ժողովի ընտրութեան նախօրեակին ի զուր փնտռեցի թեկնածու մը, կամ կուսակցութիւն մը, որ այս հարցով հրապարակ գար: Ո՞վ պահանջեց, ո՞վ կը պահանջէ Հայաստանի տարածքներու բնակեցման քարտէսը: Երեւանէն Ստեփանակերտ ճամբու ընթացքին, առանց ընկերաբան ըլլալու, կը տեսնենք, որ բնակչութիւնը հետզհետէ կը նօսրանայ: Այս պարզ հաստատում է: Որքա՜ն լաւ պիտի ըլլար, որ պետութիւնը ի՛նք կազմէր Հայաստան տարածքի բնակեցման պատկերը՝ թիւերով, ընկերատնտեսական եւ կրթամշակութային կառոյցներով:

Հայաստանի զարգացումը, անկախութիւնը, կենսամակարդակի բարձրացումը եւ կեանքի որակը կախում ունին իւրաքանչիւր թիզ հողի բնակեցումով: Զարգացման ծրագիրներու նպատակ պէտք է դարձնել այն, որ Սիսիանի, Ալավերտիի, Իջեւանի կամ Խաչիկ գիւղի բնակիչը ունենայ աշխատանք եւ մայրաքաղաքի կեանքի պայմանները. դպրոց, բժշկական խնամք, փոխադրամիջոցներ: Ի հարկէ պէտք չէ յուսալ, որ մէկ օրէն միւսը հրաշք պիտի պատահի: Բայց վաղը այսօր կը սկսի:

Բայց ինչո՞ւ Երեւանի մէջ սունկի պէս բուսնող «էլիտար», այսինքն որակաւոր կոչուած շէնքերու օրինակով պիտի չկառուցուին նաեւ շէնքեր Սպիտակի կամ Մեղրիի մէջ: Եթէ շրջանները զարգանան, Երեւանի բնակչութեան անհարկի աճը կը սահմանափակուի: Տակաւին, պետութիւնը ի՛նք պէտք է մշակէ քաղաքաշինութեան եւ կառուցապատման ծրագիր: Տեղ մը օրակա՞րգ է Երեւանի դիմագիծի պահպանումը, առողջապահական խնդիրը, նկատի առնելով կողք-կողքի բարձրացող բազմայարկ շէնքերը:

Վայրագ կառուցապատման փոխարէն՝ պետութիւնը կրնայ գործարաններ հաստատելու ծրագիր մշակել եւ դիւրութիւններ ընծայել: Ի՞նչ իմաստ ունի բազմայարկ շէնքեր կառուցել, եթէ միաժամանակ բնակչութեան համար աշխատանքի հնարաւորութիւններ պիտի չըլլան: Երեւանի կեդրոնի սրճարաններով եւ ճաշարաններով երկիրը ինքնաբաւութեան պիտի չհասնի: Ոչ ալ փակ դռներով եւ պատուհաններով տուրիստներու վաճառուած բնակարաններով: Եթէ արտադրական-արտածման ծրագրումով եւ իրականացումով չզարգանան Հայաստանի շրջանները, Երեւանը պիտի նմանի զբօսաշրջային հսկայ նաւերուն, որոնց վրայ մարդիկ արձակուրդի իրենց տասը կամ քսան օրերը կ՚անցընեն:

Ֆրանսայի «դեղին բաճկոն»ները կը բողոքէին շրջաններու անտեսման դէմ: Միտքը այն է, որ Վիեն, Վալանս, Լանս կամ Ալանսոն բնակիլը նոյնքան ցանկալի պէտք է ըլլայ, որքան՝ Փարիզ բնակիլը: Հայաստանի գաւառը օր մը կրնա՞յ այս ցանկութեամբ վերականգնիլ եւ զարգանալ, ցանկալի բնակավայր դառնալ եւ նոյնհետայն փրկել Երեւանը խեղդամահ ըլլալու վտանգէ:

Բարեկարգութիւնը մանանայ չէ, որ երկինքէն իջնէ: Ան պէտք է ըլլայ գիտակից քաղաքացիի պահանջը, չեմ գործածեր ամբոխավարութիւն բուրող հայրենասիրութիւն բառը:

Իսկ պետութիւնը, անմիջականի կառավարման կողքին, Հայաստանի իւրաքանչիւր թիզի զարգացումը պարտի ծրագրել, որպէսզի իւրաքանչիւր շրջան ինքզինք տեսնէ եւ զգայ մայրաքաղաք եւ քաղաքացի՝ մայրաքաղաքի բնակիչի հաւասար:

Այս առաջադրանքով հրապարակ գալը ո՛չ ամբոխավարութիւն է եւ ո՛չ ալ պերճանք, այլ ապագայի կառուցում՝ սերունդներուն համար, որոնք պիտի գան, պիտի մնան հողին վրայ, որոնցմով շարունակութիւն պիտի ըլլանք:

Ազգի երախտագիտութեան արժանի պիտի ըլլան երկիրը զարգացնող եւ սերունդներու ծառայութեան իրենք զիրենք կոչած ինքնուրաց առաջնորդները:

Պիտի ընե՞նք այնպէս, որ Վայքը եւ Եղէգնաձորը, Վանաձորը եւ Իջեւանը չհամարուին յետամնաց եւ անկարեւոր քաղաքներ, անոնց բնակիչներու զաւակները չերթան Երեւան կամ Մոսկուա, Լոս կամ Գերմանիա՝ բախտ որոնելու:

Քաղաքական կուսակցութիւն մը աթոռի որսորդ չէ, պէտք չէ ըլլայ, այլ՝ հայրենիքի զարգացման ինքզինք ներդրած ուժականութիւն:

Իսկ մամուլը, երբ տեսակցութիւններ կ՚ունենայ քաղաքական ղեկավարներու հետ, աթոռ-աթոռակէ անդին, ինչո՞ւ զանոնք չի կանգնեցներ այս հիմնահարցերուն առջեւ:

Ո՞վ լսեց բնակեցման ծրագրի առաջնահերթութեան մասին:

Յ. ՊԱԼԵԱՆ