ԱՅՍ ՕՐԵՐԸ

-Մեղրը Դադիվանքից ենք բերել. մի քիչ համբերէք, տաք բախլավան մեղրով համեմենք, կը տանք: Համից չէք կշտանայ:

Արցախցի գեղեցկուհին մեղրածոր աչուկներով, ճինկյալով հացերուն մօտ կանգնած, հաղորդեց, ու՝

-Սիրիահա՞յ էք,- շարունակեց աչքերուն ցաւոտ շեշտ մը հագցնելով եւ ցաւակից մը գտածի թեթեւ ժպիտով,- էս օրերին լաւ ծանօթ կ՚ըլնէք...

Ըսաւ ու ձայնը մարիլ սկսաւ բերնին մէջ, թաց ժպիտը կը խօսէր աչքերէն եւ կարօտ բուրող, հողի, տունի, օդի, ջուրի պապակ բուրող խօսքերով շարունակեց.

-Էս կրպակի ողջ հասոյթը Դադիվանք ենք ուղարկելու...

Դադիվանք պիտի ղրկեն հասոյթը. իրենք տունէ, տեղէ զրկուած, ապրուստի կարօտ, կը մտածեն վանքին հասոյթ ապահովել, իսկ վա՞նքը, չէր գիտեր գեղուհին, որ օրեր ետք այլեւս մերը պիտի չըլլար ուրիշ բազմաթիւ վանքերու կողքին, պատառ-պատառ խլուածներուն կարգին պիտի դասուէր:

-Տղէս Շուշիում է դեռ:

-Իմը Մարտունիում:

-Իմը չգիտեմ ուր է՝ Հադրութո՞ւմ, Բերձորո՞ւմ, դեռ չի զանգահարել...

Եւ հարուած առ հարուած, փողոցը քալած միջոցիդ, կը փոթորկեն հնչող անունները ամբողջ էութիւնդ, աչքերը կը դիտես անցորդներուն, զրուցողներուն, բոլորը նոյն սառոյցը կը կրեն, լեռներու հանգած հրաբուխներուն պէս:

Հիասթափութի՞ւն, զայրո՞յթ, ցասո՞ւմ, յուզո՞ւմ, սո՞ւգ... բոլոր զգացումները քար լռութեամբ տեղ գտած են մարդոց հայեացքներուն մէջ, երբեմն կը ժայթքին անոնց լաւաները սառը ճեղքելով, կը յորդին ու կը հոսին այտերէն ու բերնէն դէմքը կարմիր ներկելով, այրելով ելած պահուն:

Կը յորդին խօսքի տեսքով, բառեր հագած՝ ձայն, անարձագանգ... անպատասխան կիրք միայն, որ ժամանակ ունի՝ օր մը, երկու, շաբաթ մը, ամիս մը... յետո՞յ, յետոյ ի՞նչ. յետոյ միայն կորուստի ճանաչում եւ... ժամանակը կը բուժէ:

Ինչպէ՞ս... ո՞ր կորուստին վէրքը բուժուած է, սպիները միշտ կը բորբոքին, կը փաստեն իրենց գոյութիւնը հնչիւնի մը, վայրի մը, պատկերի մը ներգործութեամբ ու վերապրումները մէկիկ-մէկիկ կը թակեն յուշերուդ դարպասները...

Սուգ կայ աչքերուն մէջ, աւելի քան նահատակներուն ինկած օրերը: Մայրերը, ընտանիքները հիմա է որ կ՚ապրին սուգը, կը շօշափեն իսկական կորուստը կամ, ջղագրգիռ վիճակով, «ապարդիւն» արիւնահեղութեան զոհ դարձած կը սեպեն իրենց զաւակները, կորուստը հիմա է որ ցաւ կը պատճառէ իրենց, քանի զաւակներուն կորուստին վրայ աւելի ծանր բազմեցաւ հայրենիքինը:

Համացանցին մէջ տարբեր մեկնաբանութիւններ կը կարդանք, ոմանք օրը կ՚որակեն՝ «մեր պատմութեան ամենէն սեւ էջը», պարտութեան զգացումն է կարծես, որ կը հիւծէ մեզ, կը չարչրկէ ներքուստ ու արտաքուստ: Անդամահատուածի, հաշմանդամի ապրումները կը կլանեն մեզ, դիւրին չէ հարկաւ տասնեակ օրերու «յաղթելու ենք», «յաղթում ենք», «յաղթել ենք» յանկերգին յանկարծ ուրիշ անանուն զգացում մը փոխարինէ եւ՝ «երանի՛ էսօր, էդպէս էլ չարթնանայի» կը գրէ ուրիշ մը բոլորիս գրիչը եւ ապրումները շարժելով:

Աչքերը կը կարդան ու հուր հագած կ՚ուզեն «թքնել մարդկային արդարութեան ճակտին»...

ԱՆԻ ԲՐԴՈՅԵԱՆ-ՂԱԶԱՐԵԱՆ

Երեւան