ԻՆՆՍՈՒՆ ՏԱՐԻ ԵՏՔ ԼԻԲԱՆԱՆԻ ԿԱԶԱՅԻՆ ՊԱՇԱՐՆԵՐԸ ԽԱՂԱՂՈՒԹԵԱՆ ԵՐԱՇԽԻՔ (ա)

Յու­լի­սին Լի­բա­նա­նի խորհր­դա­րա­նի նա­խա­գահ Նե­պիհ Պըր­րի իր «Այն ալ թի­նէ»ի նստա­վայ­րէն ներս կ­­՚ըն­դու­նէր երկ­րի Ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րար Ժըպ­րան Պա­սի­լը: Հան­դիպ­ման ներ­կայ կ­­՚ըլ­լար Ե­լեւ­մուտ­քի նա­խա­րար Ա­լի Հա­սան Խա­լիլ եւ կող­մե­րը հան­դիպ­ման ա­ւար­տին լրագ­րող­նե­րուն խօ­սե­լով, չէին թաքց­ներ մա­մու­լին կող­մէ ա­ւե­լի վաղ «կա­րե­ւո­ր» հա­մա­րուած հան­դիպ­ման բուն նպա­տա­կը: Ա­նոնք կը յայ­տա­րա­րէին, որ ի­րենք նախ­նա­կան հա­մա­ձայ­նու­թեան մը հա­սած են՝ երկ­րի ջու­րե­րուն մէջ գտնուող կա­զա­յին պա­շար­նե­րու թղթած­րա­րին գոր­ծադ­րու­թեան վե­րա­բե­րեալ: Եւ ի­րօք, ինչ պատ­ճառ­նե­րով էր, որ այս հան­դի­պու­մը կ­­՚ո­րա­կուէր ոչ միայն կա­րե­ւոր, այլ ան­կիւ­նա­դար­ձա­յին:

Լի­բա­նա­նի նաւ­թա­յին պա­շար­նե­րու պատ­մու­թիւ­նը սկիզբ ա­ռած է շատ վաղ՝ 1926 թուա­կա­նին, երբ երկ­րի այդ շրջա­նի ֆրնա­սա­ցի կա­ռա­վա­րի­չը հրա­ման մը ստո­րագ­րե­լով թոյլ կու տար օ­տա­րերկ­րեայ ըն­կե­րու­թիւն­նե­րուն երկ­րի տար­բեր հա­տուած­նե­րուն մէջ նաւթ յայտ­նա­բե­րե­լու ուղ­ղու­թեամբ ո­րո­նում­ներ կա­տա­րել: Հան­րի տէ Ժու­վե­նալ չէր գի­տեր, որ իր հրա­ման ար­ձա­կե­լէն ինն­սուն տա­րի ետք Լի­բա­նան պի­տի յայտ­նա­բե­րէր հսկայ քա­նակ­նե­րու հաս­նող կա­զա­յին պա­շար մը, բայց այս ան­գամ ոչ թէ ա­նոր ցա­մա­քա­յին շրջան­նե­րուն, այլ Մի­ջերկ­րա­կա­նի ջու­րե­րուն մէջ:

Բա­ցի ան­կէ, որ Լի­բա­նա­նի մէջ մաս­նա­ւո­րա­պէս 2010 թուա­կա­նին ա­մե­րի­կեան «Նո­պը­լ» ըն­կե­րու­թեան կող­մէ յայտ­նա­բե­րուած «Ֆի­թա­ն» ա­նու­նը կրող կա­զի «շտե­մա­րա­ն»­նե­րը կրնան մեծ գու­մար­ներ ա­պա­հո­վել երկ­րին, յստակ է, որ այս թղթած­րա­րին հան­գու­ցա­լու­ծու­մը, այ­սինքն Իս­րա­յէ­լի մօտ ե­ղած հա­տուա­ծին մէջ «քնա­ցա­ծ» կա­զի պա­շար­նե­րուն ար­տա­հա­նու­մը կը կա­րօ­տի քա­ղա­քա­կան հա­մա­ձայ­նու­թեան մը:

Ու­րեմն գաղտ­նիք չէ, որ Լի­բա­նա­նի նաւ­թի հարս­տու­թիւ­նը, ո­րուն դրա­մա­կան ար­ժէ­քը կը գնա­հա­տուի շուրջ 60 մի­լիառ ա­մե­րի­կեան տո­լա­րով, եր­կի­րը կրնայ շա­հա­գործ­ման դնել միայն քա­ղա­քա­կան եւ ա­պա­հո­վա­կան յստակ պայ­ման­ներ ստեղ­ծե­լով:

60 մի­լիառ ա­մե­րի­կեան տո­լար կ՚ը­սենք, ո­րով­հե­տեւ նոյն ա­մե­րի­կեան ըն­կե­րու­թեան կա­տա­րած գի­տա­կան հե­տա­խու­զու­թեան ար­դիւնք­նե­րով՝ յստակ դար­ձած է, որ ա­ւե­լի քան տա­սը կա­զա­յին պլոք­ներ ու­նե­ցող երկ­րի ջու­րե­րուն մէջ կայ շուրջ 16 թրի­լիոն խո­րա­նարդ մեթր կա­զա­յին պա­շար: Տա­կա­ւին չենք խօ­սիր նաւ­թա­յին պա­շար­նե­րուն մա­սին, ո­րոնք կը գտնուին երկ­րի Պեք­քա ա­նու­նով յայտ­նի հա­տուա­ծին մերձ եւ կը գնա­հա­տուին 40 մի­լիառ ա­մե­րի­կեան տո­լա­րով:

Ե­րե­ւե­լի է նաեւ, որ վե­րը նշուած թի­ւե­րը նախ­նա­կան են, ո­րով­հե­տեւ նոյն ա­մե­րի­կեան հե­ղի­նա­կա­ւոր ըն­կե­րու­թեան հրա­պա­րա­կած հա­ղոր­դագ­րու­թեան մէջ կ՚ը­սուի, թէ ի­րենք՝ ա­մե­րի­կա­ցիք մե­ծա­պէս զար­մա­ցած են ի տես այս «անս­պա­սե­լի» հա­մա­րուած կա­զա­յին պա­շար­նե­րու յայտ­նա­բե­րու­մով:

Վե­րա­դառ­նա­լով խնդրի քա­ղա­քա­կան ե­րե­սա­կին՝ պէտք է հասկ­նալ, որ Լի­բա­նա­նի պէս հա­մայն­քա­յին դրու­թեամբ կա­ռա­վա­րուող երկ­րի մը հա­մար, ա­ռանց երկ­րի գլխա­ւոր բաղ­կա­ցու­ցիչ տարր հա­մա­րուող կող­մե­րուն մի­ջեւ յստակ «սահ­մա­նագ­ծու­մ­»ին, հե­տե­ւա­բար նաեւ «կար­կան­դա­կ­»ի ճիշդ հա­տու­մին, նման վիթ­խա­րի տնտե­սա­կան գոր­ծա­ռոյթ մը ան­կա­րե­լի է ճամ­բայ հա­նել: Լի­բա­նան­ցի տնտե­սա­գէտ­նե­րու կար­ծի­քով, ինչ որ կը կա­տա­րուէր 1 Յու­լի­սին, կա­րե­լի է հա­մա­րել կա­րե­ւոր ձեռք­բե­րում մը կա­զա­յին պա­շար­նե­րու օ­րա­կար­գին վե­րա­բե­րեալ, ո­րով­հե­տեւ Պըր­րի-Պա­սիլ նախ­նա­կան հա­մա­ձայ­նու­թեամբ երկ­րի հիմ­նա­կան եր­կու քա­ղա­քա­կան ու­ժե­րը՝ մա­րո­նի եւ շիի, կը հաս­նէին յստակ պայ­մա­նա­ւո­րուա­ծու­թիւն­նե­րու: Այս բո­լո­րէն ան­դին, սա­կայն նոյն դէ­տե­րը կը մոռ­նան եր­րորդ կա­րե­ւոր սիւն­նի կող­մին բա­ցա­կա­յու­թիւ­նը այս բա­նակ­ցու­թիւն­նե­րէն: Ու ա­յս փաս­տին որ­պէս հիմ­նա­կան ա­պա­ցոյց պէտք է լաւ կար­դալ երկ­րի վար­չա­պետ Թամ­մամ Սա­լա­մի կող­մէ հրա­պա­րա­կուած յայ­տա­րա­րու­թիւ­նը, ուր ան շատ բա­ցա­յայտ կեր­պով կ­­՚ը­սէր, թէ նման կա­րե­ւոր թղթած­րա­րի մը ի­րա­կա­նա­ցու­մը պէտք է ըլ­լայ թա­փան­ցիկ ու վա­յե­լէ բո­լոր կող­մե­րուն ան­մի­ջա­կան նե­ցուկն ու հա­մա­ձայ­նու­թիւ­նը: Վար­չա­պե­տը ը­սել կ՚ու­զէր, որ այդ հա­մա­ձայ­նու­թիւ­նը ցարդ չէ հա­սուն­ցած, հե­տե­ւա­բար Լի­բա­նա­նի ջու­րե­րէն կազ ար­տա­հա­նե­լու ծրա­գի­րը տա­կա­ւին ա­նի­րա­կա­նա­նա­լի է:

Տե­ղին է յի­շեց­նել, որ նաւ­թի այս ծրագ­րին հիմ­նա­կան «հո­վա­նա­ւոր­նե­ր­»ը կը հա­մա­րուին Մոս­կուան եւ Ո­ւա­շինկ­թը­նը: Մինչ մէ­կէ ա­ւե­լի ա­մե­րի­կա­ցի պաշ­տօ­նա­տար­ներ տար­բեր ա­ռիթ­նե­րով Պէյ­րութ այ­ցե­լած են, ան­դին ներ­կա­յիս ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րա­րի պաշ­տօն վա­րող Ժըպ­րան Պա­սիլ այս օ­րա­կար­գով դեռ 2014 թուա­կա­նին փու­թա­ցած էր Մոս­կուա հաս­նիլ: Նոյ­նը կա­տա­րած էր ե­լեւ­մուտ­քի նա­խա­րար Ա­լի Հա­սան Խա­լիլ, երբ Յու­նի­սին դար­ձեալ այս օ­րա­կար­գով Մոս­կուա­յի մէջ հան­դի­պում­ներ կ՚ու­նե­նար Ռու­սաս­տա­նի Ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րար Սէր­կէյ Լաւ­րո­վին հետ:

2010 թուա­կա­նին Լի­բա­նա­նի խորհրդա­րա­նը կ՚ըն­դու­նէր ո­րո­շում մը, ո­րուն հի­մամբ օ­տա­րերկ­րեայ մի­ջազ­գա­յին ըն­կե­րու­թիւն­ներ ի­րա­ւունք պի­տի ու­նե­նա­յին կազ ար­տա­հա­նե­լու հա­մար պե­ղում­ներ ը­նել երկ­րի ջու­րե­րուն մէջ:

Ու­րեմն ի՞նչն էր պատ­ճա­ռը, որ այդ թուա­կա­նէն ի վեր օ­րէնք դար­ձած ա­ռա­ջար­կը կը շա­րու­նա­կէր մնալ խորհր­դա­րա­նի դա­րակ­նե­րուն մէջ: Մինչ 2014 թուա­կա­նին Իս­րա­յէլ շա­հա­գործմ­նան կը դնէր իր ջու­րե­րուն մէջ ե­ղող Թա­մար կա­զա­յին հան­քե­րը, ան­դին լի­բա­նա­նի քա­ղա­քա­կան կող­մե­րը ան­զօր հա­յացք­նե­րով կը հե­տե­ւէին երկ­րին թշնա­մի հա­մա­րուող հա­րե­ւա­նին կա­տա­րած գոր­ծո­ղու­թիւն­նե­րուն:

Ահաւասիկ ներ­կա­յա­ցու­ցինք այն ներ­քին հան­գա­մանք­նե­րը, ո­րոնց հար­թու­մով էր միայն, որ  63  մի­լիառ ա­մե­րի­կեան տո­լար պարտք ու­նե­ցող Լի­բա­նա­նը պի­տի կա­րո­ղա­նար Եւ­րո­պա­յին կազ վա­ճա­ռել ու տնտե­սա­կան իր հար­ցե­րը կար­գա­ւո­րել: Սա­կայն ներ­քին ճա­կա­տի հար­ցե­րէն ան­դին կար նաեւ  Լի­բա­նան-Իս­րա­յէլ տա­րա­ձայ­նու­թիւն­նե­րու եւ յատ­կա­պէս այս օ­րա­կար­գով «լա­րուա­ծու­թեա­ն» հիմ­նախն­դի­րը, ա­ռանց ո­րուն լուծ­ման՝ անհ­նար պի­տի ըլ­լար Լի­բա­նա­նը տես­նել հա­մաշ­խա­րահ­յին նաւ­թի քար­տէ­սին վրայ:

Այս ա­ռու­մով է նաեւ, որ ա­մե­րի­կա­ցի մէ­կէ ա­ւե­լի պա­տաս­խա­նա­տու­ներ Պէյ­րութ այ­ցե­լե­լով նոր «պայ­թու­ցի­կ» ծրա­գիր մը կը նե­տէին մէջ­տեղ: Այդ ծրա­գի­րը ի յայտ կու գար Մա­յի­սին, երբ Ա­մե­րի­կա­յի Միա­ցեալ Նա­հանգ­նե­րու Ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րա­րու­թեան կա­զի պա­շար­նե­րու բա­ժան­մուն­քի պա­տաս­խա­նա­տու­նե­րէն Ա­մոս Հոքշ­թայն Պէյ­րութ կ՚այ­ցե­լէր եւ հան­դի­պում­ներ կ՚ու­նե­նար նա­խա­րար Ժըպ­րան Պա­սի­լին եւ խորհր­դա­րա­նի նա­խա­գահ Նե­պիհ Պըր­րին հետ:

Մինչ ա­մե­րի­կա­ցի բան­բե­րին Պա­սի­լի հետ ու­նե­ցած հան­դի­պու­մը ըն­թա­ցած էր հե­զա­սահ, ան­դին երկ­րի խորհր­դա­րա­նի նա­խա­գա­հին մօ­տիկ աղ­բիւր­ներ յայտ­նած էին, թէ Պըր­րի ա­ռանց բա­ռե­րը ծամծ­մե­լու ը­սած էր. «Նաւ­թի հար­ցով ա­մե­րի­կեան ծրա­գի­րը կրնայ  նոր պա­տե­րազ­մի մը դուռ բա­նա­լ»: Շիի ա­ռաջ­նորդ ե­ղող Պըր­րի, որ նաեւ «Հիզ­պուլ­լա­հ­»ի ա­մե­նէն հա­ւա­տա­րիմ դաշ­նա­կիցն է, այդ ո­ճով կը խօ­սէր, ո­րով­հե­տեւ Միա­ցեալ Նա­հանգ­ներ մէջ­տեղ հա­նած էր նոր ծրա­գիր մը, ո­րուն հի­մամբ Պէյ­րութ պի­տի կա­րո­ղա­նար ոտ­քի կանգ­նեց­նել նաւ­թի իր ծրա­գի­րը, միայն Թել Ա­ւի­ւի հետ կա­յա­ցուե­լիք հա­մայ­ձայ­նու­թեան մը հիմ­քով: Այս­տեղ պէտք է շեշ­տադ­րել, որ Լի­բա­նա­նի կա­րե­ւո­րա­գոյն ե­րեք կա­զա­յին հո­րե­րը կը գտնուին Իս­րա­յէ­լի հետ սահ­մա­նին ե­ղող ջու­րե­րուն մէջ: Ա­մե­րի­կեան այս ա­ռա­ջար­կը կա­պուած Իս­րա­յէ­լի հետ «պար­տադ­րուա­ծ» հա­մա­ձայ­նու­թիւն մը կա­յաց­նե­լու, ու­նէր իս­րա­յէ­լեան ար­մատ­ներ: Իս­րա­յէլ, ո­րուն հա­մար գերխն­դի­րը կա­զը ջու­րե­րէն հա­նե­լու հար­ցը չէր, այլ այդ կա­զին եւ­րո­պա­կան ցա­մաք հաս­նի­լը: Ու այս ա­ռու­մով ցա­մա­քա­յին կա­զա­տա­րի մը օգ­տա­գոր­ծու­մը ա­ռանց հիմ­նա­կան «գոր­ծըն­կե­ր» ու­նե­նա­լու, շատ ա­ւե­լի «թանկ հա­ճոյ­ք» պի­տի դառ­նար Նե­թա­նի­յա­հու­յի կա­ռա­վա­րու­թեան հա­մար եւ կա­զա­հա­նու­թեան վրայ ծախ­սուած գու­մա­րը ընդ­հա­նուր գոր­ծար­քը պի­տի դարձ­նէր տնտե­սա­կան նօսր ե­կա­մուտ բե­րող աշ­խա­տանք մը:

ՍԱԳՕ ԱՐԵԱՆ

Ե­րե­ւան