ՀԱՂՈՐԴԱԳՐՈՒԹԻՒՆ

Լա­ւա­գոյն ըն­կեր­նե­րը ա­նոնք են, ո­րոնք լա­ւա­պէս զի­րար կը հասկ­նան, հե­տե­ւա­բար ի­րենց քայ­լե­րը կը հա­մընկ­նին ու ըն­թաց­քը կ՚ըլ­լայ հե­զա­սահ: Կ՚ը­սեն լաւ բա­րե­կա­մու­թիւ­նը վէ­ճով կը սկսի… այ­սինքն՝ ի սկզբա­նէ տա­րա­կար­ծու­թիւն­նե­րը կը բա­խին ի­րա­րու, ո­րոնք հաս­կա­ցո­ղու­թեամբ հա­մա­ձայ­նու­թեան կը յան­գին: Ու կ՚ապ­րին միա­սին, ի­րա­րու ցա­ւերն ու հո­գե­րը, ինչ­պէս նաեւ՝ խստու­թիւն­նե­րը կ՚ապ­րին միա­սին, սա­կայն ընդ­հան­րա­պէս այդ­պէս չէ, իսկ վե­րի պայ­քա­րը բա­ցա­ռիկ է ի­րո­ղու­թեան մէջ:

Գործ­նա­կա­նին մէջ, ա՛յն աս­տի­ճան դժուար՝ որ ան­կա­րե­լի է ի­րա­կա­նաց­նել, գու­ցէ ա­նոր հա­մար Պօ­ղոս Ա­ռա­քեալ կը յոր­դո­րէ. «լա­ցող­նե­րուն հետ լա­ցէք ու խնդա­ցող­նե­րուն հետ խնդա­ցէք», այ­սինքն բաժ­նե­կից ըլ­լալ, տխուր թէ ու­րախ պա­րա­գա­նե­րու մէջ:

Սա­կայն մարդ ա­րար­ծը հա­կա­մէտ է ինք­զինք գե­րա­դա­սել՝ իր մէկ յա­րա­բե­րած կամ նոյ­նիսկ չյա­րա­բե­րած ան­ձին մէջ տես­նել ժխտա­կան կէ­տեր, ո­րոնց մէջ, ի հար­կէ, ինք նա­խա­պա­տիւ է: Սա­կայն երբ վե­րոն­շեալ յոր­դո­րը կա­րե­նանք ի­րա­կա­նաց­նել, այդ թե­րու­թիւ­նը կը վե­րա­նայ, տե­ղի տա­լով հա­մե­րաշխ յա­րա­բե­րու­թեան, որ կեան­քի մէջ շատ կա­րե­ւոր ե­րե­ւոյթ մըն է:

Ո­մանք հի­մա­կուը­նէ ար­դէն սկսած են ձե­ւով մը ծաղ­րի են­թար­կել Ա­շու­րա­յի յի­շա­տա­կի օ­րուան ինք­նա­խա­րա­զա­նու­թեան ե­րե­ւոյ­թը, որ խոր­քին մէջ վեհ զգա­ցու­մի ար­տա­յայ­տու­թիւն է. մենք հո­գե­կա­նը չենք տես­ներ, սա­կայն՝ մարմ­նա­կան ցա­ւա­տան­ջու­թիւ­նը այդ ցոյց կու տայ: Ապ­րի՛լ տաս­նօ­րեայ ան­հա­ւա­սար պա­տե­րազ­մի ար­հա­ւիր­քը, վառ պա­հել յի­շա­տա­կը ա­նոր, ի հար­կէ, վերջ ի վեր­ջոյ ար­դա­րու­թիւն պա­հան­ջե­լով կամ պարտադ­րե­լով՝ ե­թէ կա­րե­լիու­թիւն կայ:

Սա­կայն ինչ­պէս կ՚ը­սեն, «կրա­կը ին­կած տե­ղը կ՚այ­րէ», ինչ­պէս նաեւ՝ «կոխկռ­տո­ղը կը մոռ­նայ, են­թա­կան չի կրնար մոռ­նալ»…­

Ա­սոր գլխա­ւոր պատ­ճա­ռը՝ ան­հա­ղորդ ըլ­լալն է այ­լոց ցա­ւե­րուն: Պատ­մու­թեան մէջ ա­սոր կար­կա­ռուն օ­րի­նակ է. «իմ մա­հէս ետք ջրհե­ղեղ» (Լուի 15-րդ): Օ­րի­նակ­ներ բազ­մա­թիւ են դժբխտա­բար, քա­նի որ անձ­նա­սի­րու­թեան մո­լուց­քը մոռ­նալ կու տայ իր շրջա­պա­տի ի­րա­վի­ճա­կը: Ու կը խախ­տի ա­մէն չափ ու չա­փա­նիշ, երբ պե­տա­կան պաշ­տօ­նեան, ա­մե­նէն բարձ­րէն սկսեալ, նոյն մտայ­նու­թեամբ, պարզ պաշ­տօ­նեան ալ ի հար­կէ… («նման զնման գտա­նէ») եւ այս՝ տա­րա­ծուած կ՚ըլ­լայ նաեւ՝ ե­կե­ղե­ցիին ու կը վե­րա­ծուի ընդ­հա­նուր ե­րե­ւոյ­թի… կոր­ծա­նու­մը ան­խու­սա­փե­լի հրէշ մըն է ան­կուշտ…

Կեան­քի անհ­րա­ժեշտ մէկ պայ­մանն է. հա­ղոր­դա­կան ըլ­լալ:

Տա­կա­ւին սիր­տիս խոց է ան­մո­ռա­նա­լի, երբ կար­դա­ցի Մ. Վա­րան­դեա­նի մէկ խօս­քը, ը­սուած 1909-ի Կի­լի­կիոյ ա­ղէ­տին մա­սին. «ԺՈ­ՂՈ­ՎՈՒՐ­ԴԸ ՄԱՐ­ՍԵՑ»…

Մար­սե՞ց:

Այս ալ հա­ղոր­դա­կա­նու­թեան հա­կա­ռակ մէկ օ­րի­նա­կը:

Ա­շու­րա­յէն պէտք է օ­րի­նա­կենք… բայց մեր չա­փով…։

Չըլ­լանք փայ­տի պէս, երբ մէկ ծայ­րը կ՚այ­րի, միւ­սը՝ ան­հա­ղորդ է…

ՍԱՐ­ԳԻՍ ՓՈ­ՇՕՂ­ԼԵԱՆ

«Զարթօնք», Լիբանան