«ՀԻՒԱՆԴ ՄԱՐԴԸ», ԵՒՐՈՊԱՆ

Աշ­խար­հա­կալ Եւ­րո­պան այ­սօր կը տառա­պի իր կե­ցու­թեան պայ­քա­րով: Եւ­րո­պան՝ Յու­նա­կան եւ Հռո­մէա­կան կայս­րու­թիւն­նե­րուն մի­ջո­ցաւ եւ այդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նին էր որ ա­սիա­կան եւ ափ­րի­կեան աշ­խար­հի ա­ռաջ ճա­նա­չում ստա­ցաւ, ուր տա­կա­ւին մնա­ցեալ Եւ­րո­պան կ՚ապ­րէր խոր մթու­թեան մէջ: Խա­չա­կիր­նե­րու ար­շա­ւանք­նե­րով Եւ­րո­պան մտաւ զար­թօն­քի դա­րաշր­ջան, սա­կայն իս­կա­կան զար­թօն­քը հա­սաւ մի­ջին դա­րե­րու ժա­մա­նա­կաշր­ջան­նե­րուն, անգ­լիա­կան, ֆրան­սա­կան, գեր­մա­նա­կան եւ եւ­րո­պա­կան այլ պե­տու­թիւն­նե­րու յե­ղա­փո­խու­թիւն­նե­րով: Այդ եր­կիր­նե­րու գա­ղու­թա­րար իշ­խա­նու­թիւն­նե­րը ի­րենց հա­յեացք­նե­րը սե­ւե­ռե­ցին դէ­պի Ափ­րի­կէ, Ա­սիա եւ Մի­ջին Ա­րե­ւելք, ուր կա­յին բնա­կան ներք­ներկ­րա­յին հարս­տու­թիւն­ներ. ինչ­պէս՝ ոս­կին, ա­դա­ման­դը, ար­ծաթն ու այլ հան­քա­յին հարս­տու­թիւն­ներ: Այս պե­տու­թիւն­նե­րը կազ­մե­ցին գա­ղութ­ներ ի­րենց ներ­խու­ժած եւ գրա­ւած եր­կիր­նե­րուն մէջ եւ այն­տեղ հաս­տա­տուե­ցան մին­չեւ 20-րդ դա­րուն ա­ռա­ջին կէ­սը:  Սա­կայն այդ եր­կիր­նե­րուն մէջ տե­ղի ու­նե­ցած յե­ղա­փո­խու­թիւն­նե­րուն եւ ան­կա­խա­ցում­նե­րուն պատ­ճա­ռով եւ­րո­պա­ցի­նե­րը այն­տե­ղէն «վտա­րուե­լով» կամ «լքե­լով» պար­տադ­րա­բար հե­ռա­ցան, ի­րենց ե­տին թող­լով ի­րենց ե­կամ­տա­յին աղ­բիւր­նե­րուն մեծ մա­սը: Տի­րա­կալ այս պե­տու­թիւն­նե­րը անխ­նայ կո­ղոպ­տե­ցին այդ եր­կիր­նե­րու հարս­տու­թիւն­նե­րը, կո­տո­րե­ցին ի­րենց բռնա­տի­րած գա­ղութ­նե­րու բնա­կիչ­նե­րը «խա­ղա­ղու­թեան» եւ «զար­գաց­ման» պատ­րուակ­նե­րով եւ այդ ժո­ղո­վուրդ­նե­րու ա­րեամբ սնա­նե­լով ի­րենց հա­մար ոս­կե­զօծ դղեակ­ներ կա­ռու­ցե­ցին: (…)

Աշ­խար­հի մէջ, նաւ­թի յայտ­նա­բե­րու­մը սա­կայն ա­խոր­ժա­բեր նոր յոյս ու ներշն­չում բե­րաւ Եւ­րո­պա­յի քիմ­քին: 1800 թուա­կան­նե­րուն, եւ­րո­պա­կան այն նոյն գա­ղու­թա­տէր տէ­րու­թիւն­նե­րը ար­դէն տէր ու տի­րա­կան կը դառ­նա­յին աշ­խար­հա­տա­րած նաւ­թա­յին հարս­տու­թիւն­նե­րուն, Պա­քուէն սկսեալ մին­չեւ պարս­կա­կան ծո­ցի եր­կիր­ներ, ուր սեւ ոս­կին կը հո­սէր կեանք, յա­ռաջ­խա­ղացք, հարս­տու­թիւն ու նիւթ տա­լով ի­րենց ան­յագ որ­կոր­նե­րուն, պա­տա­ռիկ մըն ալ զի­ջե­լով երկ­րի տէ­րե­րուն, զի­րենք լռեց­նե­լու սի­րոյն, ո­րոնք ա­պա­գա­յին այդ պա­տա­ռիկ­նե­րով դար­ձան աշ­խար­հի կեն­սա­կան աղ­բիւր­նե­րու տէ­րե­րը:

Սա­կայն կրկին շրջե­ցաւ կեան­քի նժա­րը Եւ­րո­պա­յի եր­կիր­նե­րուն հա­մար: Վրայ հա­սան հա­մաշ­խար­հա­յին Ա­ռա­ջին եւ մաս­նա­ւո­րա­պէս՝ Երկ­րորդ պա­տե­րազմ­նե­րը, ո­րոնք մէկ առ մէկ պատ­ճառ դար­ձան նո­րա­նոր, այս ան­գամ մի­ջի­նա­սիա­կան եր­կիր­նե­րու ան­կա­խաց­ման եւ  եւ­րո­պա­կան եր­կիր­նե­րու մե­կու­սաց­ման:

Հա­մաշ­խար­հա­յին պա­տե­րազմ­նե­րը պարզա­պէս՝ եր­կիր­նե­րու տնտե­սա­կան տագ­նա­պի հե­տե­ւան­քի պա­տե­րազմ­ներ են: Տնտե­սա­կան տագ­նապ­նե­րը միշտ ալ գո­յու­թիւն ու­նե­ցած են աշ­խար­հի մէջ, ի մաս­նա­ւո­րի՝ Եւ­րո­պա­յի մէջ, Հռո­մէա­կան եւ Խա­չա­կիր­նե­րու ար­շա­ւանք­նե­րէն սկսեալ:

Եւ... Եւ­րո­պան, այ­սօր, իր բարձ­րա­գոյն ա­րուես­տով, ռազ­մաքա­ղա­քա­կան կա­րո­ղու­թեամբ, քա­ղա­քակր­թու­թեամբ ու զար­գա­ցու­մով, տա­կա­ւին կը մնայ ան­բա­ւա­րար եւ  ա­նինք­նա­բաւ ցա­մա­քա­մաս, միշտ յեն­լով այլ աղ­բիւր­նե­րու վրայ՝ իր գո­յա­տեւ­ման հա­մար:

Հա­մաշ­խար­հա­յին երկ­րորդ պա­տե­րազ­մէն ետք, Եւ­րո­պան դի­մեց գո­յա­տեւ­ման տար­բեր մի­ջո­ցի, ստեղ­ծե­լով Եւ­րո­պա­կան Միու­թիւ­նը, որ ծնունդ ա­ռաւ 1957-ին, ընդգր­կե­լու հա­մար մե­ծա­գոյն թի­ւով եւ­րո­պա­կան եր­կիր­ներ: Յա­ռա­ջի­կայ վեց տաս­նա­մեակ­նե­րուն, Եւ­րո­պան շա­րու­նա­կեց իր միաս­նա­կան գո­յու­թիւ­նը, սա­կայն վեր­ջին տաս­նեա­կին ան կը տա­ռա­պի իր գո­յու­թեան պահ­պա­նու­մին պայ­քա­րով: Անգ­լիա ար­դէն դուրս ե­կաւ Եւ­րո­միու­թե­նէն, ո­րով­հե­տեւ այ­լեւս ի­րեն հա­մար տա­նե­լի չէր հո­գա­տա­րու­թիւ­նը գաղ­թա­կան­նե­րու, ո­րոնք կը խու­ժէին ափ­րի­կեան եւ ա­սիա­կան տար­բեր եր­կիր­նե­րէ: Եւ­րո­միու­թեան այլ եր­կիր­ներ այ­սօր սնան­կու­թեան եզ­րին են. ինչ­պէս՝ Ի­տա­լիա, Յու­նաս­տան, Փոր­թու­գալ, Սպա­նիա եւ այլք, եւ սա­կայն յու­սա­հա­տօ­րէն կը կառ­չին ա­նոր, Գեր­մա­նիոյ եւ Ֆրան­սա­յի «քա­ջա­լե­րանք­նե­րով», ե­րա­զա­յին հրաշ­քով մը փրկուե­լու յոյ­սով: Մինչ այդ՝ Եւ­րո­պան այ­սօր դար­ձած է «մարդ­կա­յին փրկա­րար» ցա­մա­քա­մա­սը, պատս­պա­րան հայ­թայ­թե­լով մի­լիո­նա­ւոր փախս­տա­կան­նե­րու եւ գաղ­թա­կան­նե­րու, ի մի­ջի այ­լոց՝ խա­թա­րե­լով իր իսկ ան­դոր­րու­թիւնն ու գո­յու­թիւ­նը: Եւ­րո­պա­յի մէջ հաս­տա­տուած են 60 մի­լիո­նէ ա­ւե­լի իս­լամ­ներ, ա­ռանց նկա­տի առ­նե­լու այլ կրօն­նե­րու գաղ­թա­կան­ներ, ո­րոնք ի­րենց հետ բե­րած են ի­րենց երկ­րի սո­վո­րու­թիւն­ներն ու բար­քե­րը, ո­րոնք խո­տոր կը հան­դի­սա­նան տե­ղա­ցի բնակ­չու­թեան ապ­րե­լա­կեր­պին հետ: Գաղ­թա­կան­նե­րուն մեծ մա­սը կը սնա­նի եր­կիր­նե­րու պե­տա­կան իշ­խա­նու­թիւն­նե­րու ըն­կե­րա­յին օ­րէնք­նե­րու թոյլ­տուու­թիւն­նե­րը շա­հա­գոր­ծե­լով: Եւ­րո­պա­կան եր­կիր­նե­րուն մեծ մա­սը այ­սօր են­թա­կայ է կոր­ծա­նա­րար ցոյ­ցե­րու, հրկի­զում­նե­րու, ոճ­րա­գոր­ծու­թիւն­նե­րու եւ այ­լա­զան տե­սա­կի խլրտում­նե­րու, նե­րա­ռեալ կրօ­նա­կան եւ քա­ղա­քա­կան, ա­ռանց կա­րե­նալ ա­նոր ա­ռաջ­քը առ­նե­լու: Տե­ղա­ցի եւ­րո­պա­ցին կը տքայ աշ­խա­տան­քի բե­ռան տակ կե­րակ­րե­լու հա­մար օ­տա­րա­կա­նը, որ կը բազ­մա­նայ օր ըստ օ­րէ, օ­րին մէ­կը՝ երկ­րին տէր ու տի­րա­կան դառ­նա­լու ի­րո­ղու­թեամբ: Հա­րա­ւա­յին Եւ­րո­պա­յի եր­կիր­նե­րուն մէջ ա­ռա­ւել եւս շեշ­տուած են այս պա­րա­գա­նե­րը, ուր բնիկ եւ­րո­պա­ցին այ­լեւս ընդվ­զու­մի եզ­րին կանգ­նած է ի տես այս բո­լո­րին, երբ ի­րեն կը զլա­ցուին իր երկ­րի բա­րիք­նե­րը, զա­նոնք շնոր­հե­լով օ­տար­նե­րուն:

«Մենք ի՞նչ պար­տա­ւոր ենք ա­սոնք պա­հե­լու եւ կե­րակ­րե­լու, երբ մենք մեր կա­րօ­տեալ­նե­րը չենք կրնար կե­րակ­րել» եւ յար ու նման յայ­տա­րա­րու­թիւն­ներ յա­ճա­խա­կի դար­ձած են ա­մէ­նու­րեք Եւ­րո­պա­յի ժո­ղո­վուրդ­նե­րուն մօտ:

Մար­դիկ կան աշ­խար­հի մէջ, ո­րոնք կը սի­րեն ու­րի­շին հաշ­ւոյն ապ­րիլ հեշ­տա­գոյն մի­ջո­ցը գտնե­լով զայն, ա­ռանց նուա­զա­գոյն ջան­քի՝ իր ապ­րե­լա­կեր­պը ճշդե­լու հա­մար իր իսկ ապ­րած մի­ջա­վայ­րին մէջ:

ՅԱ­ԿՈԲ ՄԱՐ­ՏԻ­ՐՈ­ՍԵԱՆ