ԱՊՈՒՉԵԽ

Եւ այսպէս, Քերքուքի մէջ գրուած մեծ հօրս հօր ինքնակենսագրութիւնը անցեր էր ձեռքս, եւ հաներ էր զիս ճամբայ՝ դէպի իր ծննդավայր, դէպի «մեր գիւղ», դէպի Ապուչեխ։ Նախ՝ մտովի, երեւակայութեամբ. յետոյ վերջապէս ֆիզիքապէս, 2013-ի ամրան։

Երկու ընկերներու հետ պտոյտիս գրեթէ վերջաւորութիւնն էր արդէն. Կարին, Համշէն, Վան, Մուշ, Տիգրանակերտ, Խարբերդ տեսած էինք։ Ընկերներս յօժարած էին օր մը տրամադրել իմ անձնական պրպտումիս. որոշեր էինք Խարբերդէն մտնել աւելի՛ խորքը քարտէսին, բռնել Եփրատի ափն ու մօտ երեք ժամ երթալ դէպի Ապուչեխ, յետոյ ալ կից Ակն։

Փոքր հանրաշարժ մը առինք, որ օրը երկու անգամ Խարբերդէն Ակն (հիմակուայ Քեմալիյէ) ճանապարհը կ՚ընէր։ Ճամբուն կէսին արդէն միւս ճամբորդներն իջած էին, մնացած էինք երեքս վարորդին հետ։ Եփրատ գետը մեզի կը մօտենար, կը հեռանար. կը յայտնուէր, կ՚անհետանար։ Ճամբուն մօտաւորապէս կէսին, սկսանք մագլցիլ ցից բարձունքներ, որոնք թոյլ պիտի տային, քիչ ետք, վերէ՛ն տեսնել կապոյտը Եփրատին, որ կու գար սեղմուիլ երկու լեռնաշղթաներու միջեւ։

Վերջապէս հասանք Ապուչեխ։ Ճանապարհի աջին, վարը, գետն էր. ձախին զառիվեր մը մեզ կը կանչէր գիւղ, որու հետ հանդիպումս, ափսոս, շատ կարճ պիտի ըլլար։ Երեկոն մօտ էր. ընդամէնը երկու ժամեր կը բաժնէին մեզ խաւարէն, եւ կ՚ուզէինք տեսնել Ակնը նաեւ։ Վարորդը յիշեցուց, որ յաջորդ առաւօտ շուտ պիտի շարժէր դէպի Խարբերդ, ուրկէ եւ պիտի բարձրանայինք երկինք, դէպի Պոլիս, յետոյ Պէյրութ։ Ու քշեց, մեզ լռութեան մէջ թողլով։

Լռութեան, այո, որովհետեւ գրեթէ դատարկ էր գիւղը, գրեթէ մեռեալ։ Եւ լաւ էր, որ այդպէս էր։ Մշոյ հայկական թաղամասի կամ հին Բալուի փլատակներուն մեռելութիւնը չէր այս մէկունը։ Աւերուած-քանդուած վիճակ մը չէր պարզեր գիւղը, ի տարբերութիւն բազմաթիւ այլ նախկին հայկական բնակավայրերու։ Աւելի՛ն. ամայութիւնը գիւղին, որ կարծես դէպի քաղաք արտագաղթով պայմանաւորուած էր, տեսակ մը աւելի հարազատ եւ տանելի կը դարձնէր զինք իմ աչքիս։ Մօտաւորապէս ժամ մը պիտի քալէի Ապուչեխի նեղ փողոցներուն մէջ, բարձրանայի զառիվերները, անցնէի այգիներու մէջէն, գրեթէ ոչ ոք տեսնելով։ Եւ, այդպէսով, պիտի կարենայի անդադար երեւակայել, անընդհատ մտքիս մէջ պատկերել հին կեանքը գիւղին, ուր քիչ բան փոխուած էր կարծես։ Մզկիթն էր նոր, գիւղապետարանը, մի քանի կեդրոնական տուներ։ Մնացածը, գոնէ կ՚ուզէի այդպէս հաւատալ, պահպանած էին մեծ մեծ հօրս օրերու տեսքը, դասաւորուածութիւնը, գոյները, բոյրը նոյնիսկ։ Եւ պիտի նայէի, ա՞յս փողոցի վրայ էր տունը արդեօք։ Ա՞յս մէկն էր, արահետի մը վերջաւորութեան, գիւղէն գրեթէ դուրս դրուած երկյարկանի՞ն, թէ այն մէկը, որ բարձունքին թառած՝ Եփրատի արծաթն ու դիմացի լեռները կը դիտէր։ Պիտի հասնէի գիւղամէջ եւ, թերեւս միամտաբար, սեւ թութ պիտի քաղէի ծառէն, համտեսէի զայն, ուզելով հաւատալ, որ նոյնէն կերած էին մերիններն ալ, աւելի քան դար մը առաջ։ Եւ այս բոլորը, գրեթէ առանց ներկայի միջամտութիւններու։

Բայց ժամանակը կը սահէր, արեւը կը մօտենար լեռնաշղթայի կատարին, եւ Ակնը կը սպասէր։ Հին տուներէն մէկուն փայտեայ պատէն կտոր մը առի, դրի գրպանս, եւ առինք զառիվարը վերադարձի։ Կանգ պիտի առնէի իւրաքանչիւր տասն քայլին, դառնայի ետեւ, հայեացք մը նետէի գիւղին, որ քիչ քիչ կը հեռանար։

Գիշերը, Ակնայ մեր կացարանին մէջ, երեք ընկեր լաւ խմեցինք։ Վերջինն էր տասն գիշերներէն։ Զիս թամատա նշանակեցին, եւ խնդրեցին, որ բան մը ըսեմ, որպէս «տանտէր»։ Ոչինչ գտայ ըսելու, ոչինչ կրցայ ըսել։ Երկար փնտռածս գտած էի, հարցումներուս շօշափելի պատասխաններ գտած, եւ չէի գիտեր, թէ դեռ ի՞նչ կարելի էր կամ կ՚արժէր աւելցնել։

Առաւօտ շուտ, աղմուկ-իրարանցում մըն էր, որ արթնցուց զիս։ Ուշացած էինք. հանրակառքը մեզի կը սպասէր։ Մարդ ուղարկած էին, որպէսզի թակէր մեր դուռը։ Անջատուած ուղեղով իրերս ժողվեցի, աչքերս կէս-բաց կէս-գոց, ափալ-թոփալ վազեցի հասայ հանրակառք։ Նստայ աջին։ Շարժեցանք։ Կոպերս աննկարագրելիօրէն ծանր էին, մարմինս կը փլէր։ Ոչինչ կրնար զիս արթուն պահել բացի...

Ապուչեխէն, որ վերջին անգամ մը եկաւ անցաւ մեր կողքով, իր փայտեայ տնակներով, նեղ ու ամայի փողոցներով, եւ հոգիով, որ թէ՛ կար, թէ՛ չկար։ Անցաւ, գնաց, մնաց ետեւ. մնաց հոն, ուր որ միշտ էր։ Եւ յանձնուեցան ու ինկան կոպերս վար, իրենց մէջ մինչ օրս պահելով պատկերն այդ գիւղին, որ դար մ՚առաջ մերն էր։

ՀՐԱԿ ՓԱՓԱԶԵԱՆ

Յ.Գ. Սոյն երկտողով ընթերցողներուս կը փափաքիմ տեղեկացնել, որ այս էջով առնուազն ժամանակաւորապէս կը փակեմ ամբողջ տարի մը տեւած այս յօդուածաշարքս։ Շնորհակալութիւն, յոյսով՝ մինչ նոր հանդիպում։