ՊԱՏՄԱԿԱՆ ԱԿՆԱՐԿ՝ ՍՈՒՐԻԱՀԱՅՈՒԹԵԱՆ

Հալէպի իւրայատկութիւնը հայութեան համար մեծ էր նոյնինքն Մեծն Տիգրան թագաւորի շրջանէն, ուրիշ փոքրամասնութիւններու ալ առկայութիւնը նոյն քաղաքին մէջ միջազգագրական երանգ տուած էր քաղաքին: Սուրիոյ մայրաքաղաքը՝ Դամասկոսի մէջ նոյնպէս շուրջ 10 հազար հայեր բնակութիւն հաստատած էին, ինչպէս նաեւ Միջերկրական ծովին վրայ գնտուող Լաթաքիա քաղաքը: Հայ զանգուածին ընդհանուր թիւը 1980-ական թուականներու կէսերուն կը հասնէր մինչեւ 150 հազարի։ Այդ թիւը ակամայ անկում կրեց 1990-ական թուականներուն, ուրիշ երկիրներ գաղթելու ու ծնելիութեան ցած մակարդակի պատճառով (յատկապէս բաղդատած արաբական աշխարհի բարձր ցուցանիշին): Սուրիոյ վերջին դէպքերու շուքին տակ հեռացած հայերուն թիւը դժուար է ճշդել, բայց բաւական մեծ թիւ կը կազմէ այդ մէկը, կարգ մը տուեալներ կը նշեն, որ օրինակ՝ Հալէպի հայ բնակչութեան կէսը գրեթէ հեռացած է քաղաքէն: Սուրիոյ բնակչութեան վերջին քսան տարուան ահռելի աճը վերափոխեց հայ տարրի ներկայութեան պատկերը, հակառակ պատմական ու մշակութային առաքելութեան:

Գ.-Հայ ժողովուրդին ներդրումը Սուրիոյ իրականութեան մէջ

Հայութեան ներկայութեան վաղեմութիւնը Միջին Արեւելքի մէջ, առիթ հանդիսացած էր տարածաշրջանի քաղաքական, մշակութային ու տնտեսական պատմութեան գործօն մասնակիցը դառնալու: Հայ ժողովուրդի գիտական ու մշակութային ներդրումը մեծ եղած է կանուխ ժամանակներէն ու այն հանդիսացած է կամուրջ մը՝ արեւելեան ու արեւմտեան մշակոյթներուն միջեւ, թէ՛ նախաքրիստոնէական եւ թէ հայկական Կիլիկիոյ թագաւորութեան շրջանին: Իսկ արդի Սուրիոյ պատմութեան ընթացքին հայերը կրցան արհեստագիտական ու մշակութային մեծ ներդրում ունենալ Սուրիոյ մէջ, սկսեալ 20-րդ դարու երկրորդ կէսէն: Արհեստներու տարաբնոյթ տեսակներով հայերը Սուրիոյ մէջ տնտեսական կեանքը զարգացուցին՝ ոսկերչական, մանր շինարարական, արտադրողական ու ճարտարագիտական հմտութիւններով: Հայերը վաճառականութեան ու առեւտուրի կալուածներէն ներս իրենց ունեցած խոր աւանդով՝ նմանապէս հարստացուցին Սուրիոյ այդ բնագաւառը: Հայերու ունեցած մշակոյթի եւ արուեստի ներդրումը անգնահատելի է Սուրիոյ մէջ, անհամար արուեստագէտներու, խումբերու, նկարչութեան, երգի-պարի, գրականութեան ու թարգմանչութեան գործերով: Առաջին թատրոնն ու երգչախումբերը ունեցան հայերը, թէեւ կարգ մը պարագաներու խմբային գործունէութիւնը կը դրսեւորուէր միայն ներհայկական շրջանակով, բայց իբրեւ ընդհանուր հասանելիութիւն եւ օգտաւէտութիւն արհեստավարժութեան եւ կիրառական հմտութիւններու միջոցաւ, Սուրիոյ մէջ համայնական եղաւ արուեստի եւ մշակոյթի տարածումը հայերու ջանքերով:

Կրթական ու գիտական ներկայութիւնը ընդգծելի էր նոյնպէս 1930-ական թուականներէն, երբ սկսան գործել հայկական լեզուով բացուող շատ մը դպրոցներ, դառնալով մէկ մասը Սուրիոյ կրթական համակարգին եւ ունենալով իրենց իւրայատուկ տեղը, անոնք փոխանցեցին գիտութիւն, արուեստ եւ ամենակարեւորը կարգապահութիւն ու ընդհանուր բարօրութեան հասնելու չափանիշներ:

ՏԻԳՐԱՆ ԳԱԲՈՅԵԱՆ

•շարունակելի…

Երեւան