ԱՇՈՒՂԻՆ ԱՆՅԱԳ ՍԷՐԸ

Աշնանային մեղմանուշ զեփիւռը կը տարածուի ամէնուր: Ծառերը ամէն օր նոր երանգներով կը գունաւորուին դիտողին հմայք մը, շլացում մը պարգեւելով: Անոնք մերթ դեղնաւուն են, մերթ՝ կարմրաւուն, մերթ՝ մուգ սրճագոյն, մերթ՝ նարնջագոյն...: Ու կը քալես ծառազարդ այս հիասքանչ պողոտաներուն հասակն ի վեր, ի վար: Կը քալես այգիներուն մէջ, կը պտտիս շնչելով թեթեւ անձրեւին խոնաւութիւնը, հպելով խոնաւ տերեւներուն... եւ զեփիւռը կը խաղայ ծառերուն տերեւներուն հետ, կը թրթռացնէ զանոնք: Ամէն ծառէ շշունչ մը, ձայն մը կ՚արձակուի, որ միահիւսուելով անուշ մեղեդայնութեամբ մը կը համակէ էութիւնդ: Ու կը մենանաս, կը լիանաս գիրկը բնութեան, կը թափես ներսդ կուտակ-կուտակ դիզուած առօրեայ հոգերը, որ վերջ չունին, բայց այս գեղեցիկ բնութիւնը առիթ մըն է ինքնին ներքին խաղաղութիւնը վերագտնելու, թարմանալով շարունակելու կեանք կոչուածը:

Ու կը քալեմ լիացումով մը դիտելով չորս դիս: Ահա զոյգ-զոյգ սիրահարներ կը պտը-տին այգիին մէջ, կը սիրեն ու կը սիրուին անոնք այնքա՜ն համարձակ, բնութեան հետ միահիւսուած ըլլալ կը թուին, ինչպէս թռչունները՝ ծառերու ճիւղերուն վրայ:

Նկարիչի մը վրձնահարուածներով գծագրուած աշնանային պաստառներու մէջ եմ կարծես, շա՜տ գեղեցիկ:

Սէրն է խօսողը ամէնուր, կարծես Նաղաշ Յովնաթանի տողերը կը կրկնուին, որ սիրոյ արբեցողութիւնը կ՚արտայայտէ՝

Իմ սիրելին ետ ինձ բարեւ

Սրտիս բուսաւ կանաչ տերեւ...

Սիրոյ երգերը ժամանակավրէպ չեն կրնար ըլլալ, մանաւանդ անոնք, որոնք արուեստի մը արգասիքն են: Որքան ալ փոխուին դարաշրջաններ, նիստ ու կաց, սովորութիւն, որքան ալ արդիականացումը բերէ նորութիւններ, մարդուն սիրտը նոյնն է, կ՚ապրի նոյն սիրոյ թրթռացումը, նոյն վիշտը, ցաւը, մորմոքը, երբ սիրոյ հանդիպման ուղիին յայտնուին խոչընդոտներ. կը տառապի, կը յուսալքուի ու իր վիշտը կ՚արտայայտէ՝

Հալբադ դարդ ու ցաւի մե ախպուր իս դուն:

Սայաթ-Նովայի այս տողը յարմարագոյնն է այս յուզումը արտայայտելու: Սայաթ-Նովան՝ մեծութիւն մը, որ 18-րդ դարու «Երգի ու երաժշտութեան թագաւոր», «Վէրքով ու սուրով գացող Սայաթ-Նովան» որակուած է իր երգերուն սիրահար՝ Յովհաննէս Թումանեանի կողմէ:

Անհաս սիրոյ վիշտը, ներքին անյագ ցանկութիւններու փոթորկումներով հիւսուած աշուղին երգերը հարազատ մեղեդայնութիւն մը կը սփռեն առ այսօր: Նոյնիսկ շատերուն համար երգերուն անհասկնալի բառերը մեղեդիին յուզականութեան օգնութեամբ հասկնալի կը դառնան, կը յուզեն, կ՚ալեկոծեն ներաշխարհներ, կը բանան հոն պարուրուած սիրոյ մը ծրարը ու կ՚ողբայ լսողը, կ՚ապրի աշուղին յուզումը:

Ու կ՚ա­ղա­չէ ա­շու­ղը, որ եա­րէն բառ մը լսէ՝
Ի՛նչ կ՚ու­լի մեկ հի­դըս խօ­սիս՝ թէ վուր
Սա­յաթ-Նո­վու եար իս,
Հի­դըս խօ­սի, մի՛ կե­նա խը­ռո­վի պէս...

Ու այսպէս աշուղը տանջահար սրտով կը նուագէր ու կ՚երգէր: Կ՚երգէր իր անհաս սէրը, շատերուն սրտին խօսքը կը մեկնէր իր երգ ու տաղով:

Ան կը ճանչնար մարդը եւ կը նկատէր արցունքը անոր ծիծաղին տակ թաքնուած. կը ճանչնար մարդը ու միշտ կ՚որոնէր նոր ծալքեր անոր հոգեկան աշխարհին մէջ: Անցողակի կեանքին ընթացքին մարդը դալար խոտի նման էր աշուղին համար, որ կը չորնայ եղանակի փոփոխութեամբ՝ կեանքի աւարտին՝

Մար­դի հա­մա ախ իմ քա­շում,
Մար­դի հա­մա եմ լա­լի...
Ա­շու­ղը կը բո­ղո­քէ խար­դա­խու­թեանց պատ­ճա­ռով յա­ռա­ջա­ցող ա­նար­դա­րու­թիւն­նե­րու դէմ ՝
­Փիքր ու խիա­լըս հար­դախ աշ­խար­քի մա­սին է...
Ի­մաս­տուն­նե­րը չը տե­սան էս աշ­խա­րիս հուտն ու հա­մըն...

«Աշխարհի հուտն ու համըն» արդեօք ի՞նչ էր աշուղի մը համար, որ ոչ հարստութիւն, ոչ կոչում, ոչ փառք կը ցանկար, այլ՝

Դուն կրակ, հաքածըդ կրակ՝ վո՞ւր մե կրակին դիմանամ...

Բանտուած սիրոյ կարօտն է, որ կ՚երգէ շրջելով գաւառներ, գիւղեր, կը դառնայ բարձրաստիճան ղեկավարներու քէֆերուն երգիչը, ուրկէ եւ իր կեանքին վերջին դըժ-բախտութիւնը կրելով կը վտարուի դառնալու Հաղբատավանքի կրօնաւոր՝ Դաւիթ եպիսկոպոս: Կը ստիպուի թողուլ իր սիրելի կեանքի ընկեր՝ քամանչան՝

Սա­զը քո­քած, ձե­ռիս բռնած, հա­զըր­ված,
Թա­գա­վո­րի մօտ գը­նա­ցի զար­թըր­ված.
Ինձ յիդ տը­վին, վուն­ցոր փու­շըս կո­տըր­ված.
Էր­նեկ լե­զուն չի­մա­նա­յի յիս նրանց.
Ա­սին՝ «Գը­նա՛, է­րե­սըդ սիվ մուր իս դուն»:

Ու գնաց Սայաթ-Նովան անգերեզման շիրիմով, բայց դարձաւ անմահ ու սիրելի բոլորին: Ինչպէս որակած է Յովհաննէս Թումանեան՝

Տա­ղով ե­կաւ
Ա­խով գնաց Սա­յաթ-Նո­վան.
Եր­գով ե­կաւ,
Վէր­քով գնաց Սա­յաթ-Նո­վան.
Սի­րով ե­կաւ,
Սրով գնաց Սա­յաթ-Նո­վան.
Սի­րով մնաց Սա­յաթ-Նո­վան: 

Ա­ՆԻ ԲՐԴՈ­ՅԵԱՆ-ՂԱԶ­ԱՐԵԱՆ