ԿԱՊՈՅՏ Ա՞ՉՔՆ Է ՄԵԶ ՓՐԿՈՂԸ, ԹԷ՞ ԽԱՉԵԱԼԸ

Ար­մա­տա­ցած սո­վո­րու­թիւն­ներ կան մեր կեան­քի խաչ­մե­րուկ­նե­րուն մէջ, ո­րոնք վա­րա­կիչ ախ­տի նման բոյն դրած են մեր ներ­սի­դին։ Ախ­տեր, ո­րոնք փո­խան­ցուած են յա­ջոր­դող սե­րունդ­նե­րուն դա­րե­րու ըն­թաց­քին, բայց ձա­խա­ւեր ազ­դե­ցու­թիւն ու­նե­ցած են ներ­կայ ե­րի­տա­սար­դին մօտ։ Մի­ջի­նա­րե­ւե­լեան տգի­տա­բար գոր­ծուած հո­գե­քանդ ա­րարք­նե՛ր են կա­տա­րուած­նե­րը, ո­րոնք նուի­րա­կա­նա­ցած են եւ իբ­րեւ «հա­ւա­տա­լիք»ներ ըն­դու­նուած են այ­սօ՛ր եւս։

Մար­դը իր ստեղ­ծա­գոր­ծու­թեան օ­րէն իսկ միշտ փոր­ձած է շօ­շա­փե­լի, թանձ­րա­կան հա­ւա­տա­լիք­ներ ու­նե­նալ իր տրա­մադ­րու­թեան տակ, կար­ծե­լով թէ պաշտ­պա­նու­թեան միակ ճամ­բան այդ կար­ծե­ցեալ ա­ռար­կա­յա­ցած «հա­ւա­տա­լիք»ներն են։ Հա­ւատ­քի նկատ­մամբ մար­դուն մօ­տե­ցումն ու ըմբռ­նու­մը միշտ ե­ղած է նուրբ եւ հար­ցա­կան։ Սա­կայն ի զուր չէ ը­սուած, թէ «հա­ւատ­քը մեր մտքի ար­տադ­րու­թիւ­նը չէ, տրա­մա­բա­նու­թեան հե­տե­ւո­ղու­թիւն մը չէ, կեան­քի փոր­ձա­ռու­թե­նէն քա­ղուած եզ­րա­յան­գում մը չէ, այլ՝ տրուած շնորհք մը, բնա­կան տրա­մադ­րու­թիւն մըն է» (Գա­րե­գին Բ. Կա­թո­ղի­կոս), զոր ըն­դո­ծին դրուած է մեր մէջ՝ տա­ղան­դի մը նման։ Բայց մենք ի վե­րուստ տրուած այդ քան­քա­րը ո՞ր­քա­նով ի գործ կը դնենք։

Հա­ւատ­քի առ­կա­յու­թիւ­նը եւ աս­տուա­ծա­յին զօ­րու­թե­նա­կա­նու­թիւնն ու ներ-­զօ­րու­թիւ­նը ան­գի­տա­նա­լով, այ­սօր «ԿԱ­ՊՈՅՏ ԱՉՔ»ի, «ՁԻՈՒ ՊԱՅՏ»ի, «ԿԱ­ՊԱՐ ԹԱ­ՓԵԼ»ու եւ «ՍՈՒՐ­ՃԻ ԳԱ­ՒԱԹ ՆԱ­ՅԵԼ»ու սո­վո­րու­թիւն­նե­րը ա­րա­գա­սոյր մրրի­կի նման սկսած են ար­մատ նե­տել մեր ա­ռօ­րեա­յին, խօ­սակ­ցու­թեան ու մտա­ծո­ղու­թեան մէջ։ Շա­տե­րու մօտ իբ­րեւ ժա­մանց թուա­ցող, ե­րե­ւու­թա­պէս հա­ճե­լի կար­ծուած այս վնա­սա­բեր եւ ոչ աս­տուա­ծա­հաճ ա­րարք­նե­րը կը սահ­մա­նա­փա­կեն մար­դուն մտա­հո­րի­զոնն ու ա­զա­տու­թիւ­նը, չա­րազ­դե­ցիկ խաբ­կանք­նե­րով կը նեն­գա­փո­խեն ճշմար­տու­թիւ­նը, խա­բե­պա­տիր խօս­քե­րով կ՚ա­լե­կո­ծեն խա­ղաղ հո­գին եւ խա­ւա­րա­ծին յղացք­նե­րով կը մթագ­նեն մեր մտքե­րը:

Հա­զիւ երբ տան մը դրան շե­մէն մուտք գոր­ծենք, ան­կա­րե­լի է որ չհան­դի­պինք բո­լո­րին եր­դի­քին «պա­հա­պան»ը նկա­տուող «կա­պոյտ աչ­քի»ն կամ «ձիու պայտ»ին։ Բա­ցա­ռու­թիւն­նե­րը յար­գուած են ան­շուշտ։ Երբ մէ­կը նոր ինք­նա­շարժ մը գնէ, յա­ճախ ա­կա­նա­տես կ­­՚ըլ­լանք, որ սե­փա­կա­նա­տէ­րը իս­կոյն «կա­պոյտ աչք» մը կը կա­խէ՝ իր ինք­նա­շար­ժը հե­ռու պա­հե­լու հա­մար չար աչ­քե­րէ։ Մա­նա­ւանդ գոր­ծա­տե­ղի­նե­րու, վա­ճա­ռա­տու­նե­րու մէջ «կա­պոյտ աչք»ը եւ «ձիու պայտ»ը ի­րենց էա­կան տե­ղը ու­նին՝ կարգ մը խե­լա­միտ մար­դոց հաս­կա­ցո­ղու­թեամբ, որ­պէս­զի նոր գոր­ծի աս­պա­րէզ նե­տուած դե­րա­կա­տար ան­ձը կամ ե­րի­տա­սար­դը իր գոր­ծին ու աշ­խա­տան­քին մէջ «յա­ջո­ղակ» դառ­նայ։ Եւ այս­պէս տհաճ օ­րի­նակ­նե­րը ան­թուե­լի են եւ զար­մա­նա­զան։

­Տա­կա­ւի՛ն. երբ ոե­ւէ մէկ ան­հատ ձա­խոր­դու­թեան մատ­նուի, իր կեան­քը դժբախ­տու­թեամբ ըն­թա­նայ, ան­ճա­րակ հի­ւան­դու­թեամբ մը վա­րա­կուի, ան­մի­ջա­պէս այդ բո­լո­րը մար­դոց նա­խան­ձին եւ չար աչ­քին կը վե­րագ­րէ։ Հե­տե­ւա­բար, ե­թէ աչ­քի գո­յու­թեան չէր հա­ւա­տար՝ այ­սու­հետ «կա­պոյտ աչք» մը կը կա­խէ եւ ա­նոր «երկր­պա­գու»ն կը սկսի դառ­նալ, կար­ծե­լով թէ մար­դուն կող­մէ գոր­ծուած այդ ստա­պա­տիր «կա­պոյտ աչք»ը իր կեան­քը պի­տի փրկէ ու պաշտ­պա­նէ զինք ա­ղէ­տա­բեր վտանգ­նե­րէ ու իր վրայ սե­ւե­ռուած չար ու նա­խան­ձա­լի աչ­քե­րէ։

Ա­ւե­լի գայ­թակ­ղե­ցու­ցիչ եւ ա­նըն­դու­նե­լի ե­րե­ւոյթ մը եւս. եր­բեմն կը տես­նենք, որ մար­դիկ անմ­տա­բար ու ա­ռանց խի­պի «կա­պոյտ աչք»ն ու խա­չը քով-քո­վի դրած են։ Կա­րե­լի չէ պատ­կե­րաց­նել աս­կէ ա­ւե­լի մեծ ա­նար­գանք` ուղ­ղուած Քրիս­տո­սի։ Կա­պոյտ աչքն ու խա­չը քով-քո­վի դնել կը նշա­նա­կէ ի­րա­րու հա­ւա­սար նկա­տել Սա­տա­նան ու Քրիս­տո­սը, ստա­խօսն ու Ճշմա­րի­տը, օձն ու Ա­ռիւ­ծը, խա­ւարն ու Լոյ­սը։ «Ի՞նչ նոյ­նու­թեան եզր կրնայ ըլ­լալ լոյ­սին ու խա­ւա­րին մի­ջեւ։ Ի՞նչ հա­մա­ձայ­նու­թիւն կրնայ ըլ­լալ Քրիս­տո­սի եւ Սա­տա­նա­յին մի­ջեւ» (Բ. Կր 6.14-15): Մի­թէ հա­ւա­սա՞ր են ի­րա­րու մեզ կոր­ծա­նե­լու հա­մար մեր վրայ դրուող կա­պոյտ աչքն ու մեզ կոր­ծա­նու­մէ փրկե­լու հա­մար մեզ հսկող Տի­րոջ աչ­քը:

«Կա­պոյտ աչք»ը եւ «ձիու պայտ»ը հե­թա­նոս­նե­րուն յա­տուկ եւ Սա­տա­նա­յի գոր­ծիք են։ Զա­նոնք կա­խե­լովդ, քու իսկ ձեռ­քովդ Սա­տա­նան է որ հրա­ւի­րած կ՚ըլ­լաս եւ Ա­մե­նա­կա­լը վտա­րած քու օ­ճա­խէդ։ Հնա­ցեալ այս բա­րո­յալլ­կող սո­վո­րոյ­թը տգէտ­նե­րու կող­մէ հիւ­սուած պա­տում­ներ են, ո­րոնք խոր­քին մէջ քու միտքդ կը պա­րու­րեն ու կը պղտո­րեն, կը գու­նա­զար­դեն քու հա­մակ կեանքդ այս­պի­սի ճո­ռո­մա­բա­նու­թիւն­նե­րով ու սնո­տի «հա­ւա­տա­լիք»նե­րով։ Հո­գիի աչ­քերդ բաց եւ լսէ, թէ Սաղ­մո­սեր­գուն ինչ­պէ՛ս կը պատ­կե­րէ Աս­տու­ծոյ աչ­քը՝ ը­սե­լով. «Տի­րոջ աչ­քե­րը ար­դար­նե­րուն վրայ կը հսկեն եւ ա­կանջ­նե­րը պատ­րաստ են ա­նոնց ա­ղօթք­նե­րը լսե­լու» (Սղ 34.15։ Ա. Պտ 3.12)։

«Կա­պար թա­փել»ու ստա­պա­ճոյճ ա­րար­քը նոյն­պէս ան­պա­կաս չէ մեր ժո­ղո­վուր­դի կեան­քէն ներս։ Շա­տեր հա­մոզ­կեր բա­ռե­րով ու յա­մա­ռա­բար կը պա­տա­ճա­ռա­բա­նեն ը­սե­լով, թէ «կա­պար թա­փել»ը «կա­պոյտ աչք»ին տար­բե­րակն ու այ­լօ­րի­նակն է։ Ե­թէ «կա­պար թա­փել»ը չար ու ա­նակն­կալ փոր­ձան­քէն հե­ռու պա­հե­լու հա­մար է, հա­պա ի՞նչ բա­նի հա­մար է խա­չը: Չա­րին գլու­խը ճզմե­լու հա­մար Յի­սուս կա­պար չթա­փեց, այլ իր ան­մեղ ա­րի՛ւ­նը քե­զի հա­մար հե­ղեց խա­չին վրայ: Ուս­տի, չար փոր­ձան­քէն ա­զա­տե­լու հա­մար, խա՛չ պէտք է կա­խես եւ ո՛չ թէ կա­պար: Աս­տուած Իր օրհ­նու­թիւ­նը չի՛ թա­փեր մեր վրայ՝ երբ կա­պար թա­փենք մեր գլխուն:

Ո­մանք կա­պա­րը ջու­րի մէջ նե­տե­լէ ետք կը նա­յին, թէ ա­նի­կա ի՞նչ ձեւ կամ կեր­պա­րանք կ՚առ­նէ, եւ կա­պա­րին ձե­ւե­րը դի­տե­լով ու քննե­լով` տա­րաբ­նոյթ գու­շա­կու­թիւն­ներ կը կա­տա­րեն ի­րենց ա­պա­գա­յին վե­րա­բե­րեալ եւ կամ զա­նոնք կը վե­րագ­րեն չար լե­զուի, չար աչ­քի եւ այլ բազ­մա­պի­սի ե­րե­ւոյթ­նե­րու։ Գի­տա­կան դի­տար­կու­մով, յատ­կա­պէս կա­պա­րի պա­րա­գա­յին, երբ շի­կա­ցած ու տար­րա­ցած հե­ղու­կը պաղ ջու­րին մէջ շպրտուի՝ ինք­նա­բե­րա­բար կա­պա­րը կարծ­րա­նա­լով այ­լա­զան կեր­պա­րանք­ներ կը ստա­նայ։ Սա նշա­նակ է, թէ նման ա­րարք չու­նի՛ հիմք ու ո՛չ մէկ ճշմար­տու­թիւն։ Աս­տուա­ծաշն­չա­կան ա­ռու­մով՝ կա­խար­դու­թիւն եւ հմա­յու­թիւն ը­նե­լը կամ այդ­պի­սի­նե­րուն քով եր­թա­լը ՉԱ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ ՈՒ ՄԵՂՔ է (Դ. Թգ 17.17, 21.6: Բ. Մն 33.6: Թւ 22.7: Ես 47. 9, 12: Եզ 21.21-23, 29: Ես 2.6-12: Դն 2.2, 5.7, 15: Ա. Տմ 4.1-2): Ա­ւե­լի լաւ չէ՞ Աս­տուա­ծա­շունչ կար­դալ եւ տես­նել, թէ Աս­տուա­ծա­շուն­չը ինք ի՞նչ կ՚ը­սէ քու, ա­պա­գա­յիդ եւ Աս­տու­ծոյ յա­ւի­տե­նա­կա­նու­թեան մա­սին:

Ան­հե­թեթ եւ ի­մաս­տա­զուրկ ա­րարք մըն է «կա­պար թա­փել»ը։ «Կա­պար թա­փել» կը նշա­նա­կէ ու­րա­նալ զՔրիս­տոս եւ Ա­նոր քաւ­չա­րար զո­հա­գոր­ծու­մը, ե­րես դարձ­նել Խա­չեա­լին եւ ստո­րա­կայ հա­մա­րել Ա­նոր իշ­խա­նու­թիւ­նը։ Որ­քա՜ն խղճա­լի է այն մար­դը, որ նման ցե­խա­թա­թաւ ա­րարք­նե­րով ու «հա­ւա­տա­լիք»նե­րով կը գայ­թակ­ղի եւ կը գայ­թակ­ղեց­նէ իր նմա­նա­կի­ցը, «նա­խընտ­րե­լի պի­տի ըլ­լար, որ իր վի­զին ջա­ղաց­քի քար ան­ցը­նէին եւ զինք ծո­վը նե­տէին…» (Ղկ 17. 2)։

Նոյ­նա­տիպ մեղ­քե­րու շար­քին կա­րե­լի է դա­սել նաեւ «գա­ւաթ նա­յել»ու կի­նե­րու հա­մա­հաճ սո­վո­րու­թիւ­նը։ Հի­նէն ե­կող սա ա­րար­քը, ո՛չ միայն այ­սօր ծե­րու­նի մա­միկ­նե­րու զբա­ղում է դար­ձած, այ­լեւ թէ՛ ե­րէց­նե­րու, թէ՛ ե­րի­տա­սարդ-ե­րի­տա­սար­դու­հի­նե­րու եւ թէ նոյ­նիսկ պա­տա­նի-պա­տա­նու­հի­նե­րու, ո­րոնք մեծ հե­տաքրք­րա­սի­րու­թեամբ կ­­՚ու­զեն ի­մա­նալ ի­րենց վի­ճա­կուած այդ օ­րուան ա­նուշ խօս­քե­րով լո­լո­զուած գու­շա­կու­թիւն­նե­րը։ Յա­ճախ տե­սած եմ կի­ներ, ո­րոնք ի­րա­րու կ­­՚այ­ցե­լեն պար­զա­պէս «գա­ւաթ նա­յե­լու» եւ փուճ խօս­քե­րով դիւ­թուած ե­րազ­նե­րու աշ­խար­հին մէջ դե­գե­րե­լու։ Ե­րա­զա­յին աշ­խարհ։

Շրջուն փե­րե­զակ­նե­րուն՝ գա­ւաթ նա­յող­նե­րուն երբ հարց տանք, թէ մեղք չէ՞ ի­րենց կա­տա­րա­ծը։ Ա­նոնք «ան­մե­ղու­թեամբ» կը պա­տաս­խա­նեն՝ «ո՛չ, եր­բեք, այլ ժա­մանց է»։ Սա­կայն Պօ­ղոս ա­ռա­քեալ ժա­ման­ցը մեղք սե­պե­լով՝ կը պա­տուի­րէ. «Օգ­տա­գոր­ծե­ցէ՛ք ժա­մա­նա­կը, ո­րով­հե­տեւ այս օ­րե­րը չար են» (Եփ 5.16): «Գա­ւաթ նա­յիլ»ը ստա­խօ­սու­թիւն է, ո­րով­հե­տեւ սուր­ճի գա­ւաթ նա­յո­ղը «ստի­պուած» կ­­՚ըլ­լայ հա­զար ու մէկ սուտ խօ­սե­լու` դի­մա­ցի­նը յու­սադ­րե­լու հա­մար։ Ու­րի­շին սուտ յոյ­սեր ներշն­չե­լը մեղք չէ՞:

Սի­րե­լի՛ ըն­թեր­ցող, աշ­խար­հը լի է տե­սակ-տե­սակ մար­դոց­մով, ո­րոնց­մէ իւ­րա­քան­չիւ­րը ու­նի իր յա­տուկ նկա­րա­գի­րը, սո­վո­րու­թիւ­նը, վա­րուե­լա­կեր­պը եւ հա­ւա­տա­լիք­նե­րը։ Ո­մանց հա­ւատ­քը հիմ­նուած է ա­ւա­զի վրայ, ուր կայ մա­կե­րե­սայ­նա­պաշ­տու­թիւն, հա­կաք­րիս­տո­նէա­կան քա­րոզ­չու­թիւն, չա­րա­դա­ւան հնարք­ներ ու սայ­թա­քում­ներ։ Իսկ ո­մանց հա­ւատքն ալ կա­ռու­ցուած է ժայ­ռի՝ Քրիս­տո­սի վրայ, «Անձ­րեւ­նե­րը կու գան, գե­տե­րը կը յոր­դին, հո­վե­րը կը փչեն եւ կը զար­նուին տան, բայց տու­նը չի կոր­ծա­նիր, ո­րով­հե­տեւ ժայ­ռի վրայ հաս­տա­տուած է» (Մտ 7.25)։

«Կա­պոյտ աչք»ը, «ձիու պայտ»ը, «կա­պար թա­փել»ը եւ «գա­ւաթ նա­յիլ»ը Սա­տա­նա­յին իւ­րա­յա­տուկ ու ա­նոր հե­տե­ւորդ­նե­րուն վա­յել են եւ ոչ թէ քե­զի։ Առ այդ, կա­պոյտ աչք կա­խե­լու փո­խա­րէն` խա՛չ կա­խէ քու տանդ մէջ։ «Ձիու պայտ» դնե­լու փո­խա­րէն, սրբա­պատ­կեր­ներ դիր։ «Կա­պար թա­փել»ու փո­խա­րէն, մեղ­քե­րուդ հա­մար ար­ցո՛ւնք թա­փէ խա­չին առ­ջեւ։ Սուր­ճի գա­ւաթ կար­դա­լու փո­խա­րէն` Աս­տուա­ծա­շո՛ւնչ կար­դա՛, որ­պէս­զի ան­դե­նա­կա­նին մէջ չափ­սո­սաս։ Զգա՛ստ ե­ղի­ր։

Ա­ԼԵՔՍ ՍՐԿ. ԳԱ­ԼԱՅ­ՃԵԱՆ