ԽՈՀԵՐ

«Տարիք մը կայ, ուր կ՚ուրանանք մենք մեզ ու այդ քանդումովը կը խորհինք ընել ամենէն արդար ու շքեղ կերտումը»:

Ն. Սարաֆեան, «Վենսենի Անտառը»

Ծով մըն է այս գիրքը, ուր ամէն վայրկեան տեղատուութեան ու մակընթացութեան զուգահեռ, նոյն էջին, նոյն պարբերութեան, նոյն նախադասութեան ու բառին մէջ կարելի է գտնել այլ խորհուրդ մը, նախորդ ընթերցումի պահուն չնկատուածն ու չընկալուածը. ինչպէս ծովուն աւազահատիկները, որոնք նոյն ծովուն մէջ երբեք նոյն տեղը չեն մնար: Այն ստեղծագործութիւններէն է, որուն ընթերցումը չ՚աւարտիր, կամ չես փափաքիր աւարտին հասցնել զայն, կը պտտիս անոր էջերուն մէջ, կարծես հայելիին դէմ կանգնած կը դիտես դուն քեզ: Երբեմն միայն պարբերութիւն մը կը յագեցնէ ամբողջ ներաշխարհդ, կու տայ այն սնունդը, որուն կարիքը ունէիր ու լուռ կ՚որոնէիր զայն ատենէ մը ի վեր:

Ու ահա այդ լռութիւնն է որ խզել կ՚ուզես, որ յաճախ քեզի համար ամենահարազատն ու ամենասիրելին կը համարէիր: Խզել, այո՛, քանի որ քեզ սկսած է մխրճել խոր մտածումներու մէջ: Նորէն անցեալն է որ կը շրջի շուրջդ, կը փաստէ իր գոյութիւնը ամէն ինչի մէջ: Կը հանես ամէն օր հագածդ, որուն բան մը չէր կրնար փոխարինել մինչեւ այս ակնթարթը, ոչ մէկ բան. ոչ թէ գեղեցիկ ըլլալուն, կամ հռչակաւոր մակնիշ մը կրելուն համար, որ այդպէս չէ, բայց արժէք մըն է որ ունի իր մէջ, պահեր կան անոր մէջ, հին ու հաճելի պահեր, յիշատակներ, անցեալէ մը քաղցրութիւններ, որ կուտակում մը կազմած են, հակառակ անոր որ մաշած է ու ծակեր գոյացած են անոր վրայ ու դուն տակաւին կը կրես զայն վրադ ու հագած պահուդ քայլերդ կը դանդաղին, նոյնը չես այլեւս, երէկուանը չես. կարծես ծանրութիւն մը կը կրես երբ այդ լաթի կտորը հագած ըլլաս, ամբողջ անցեալ մը մէջը հաւաքուած ըլլալ կը թուի, որուն կու գան միանալ ներկաները եւս: Լաթը կը գանգատի ու կ՚աղերսէ, որ հանես զայն ու շպրտես, փոխարինես նորով մը, որ թեթեւ է ու չի յոգնիր զայն կրողը: Բայց ինչպէ՞ս հանել, ինչպէ՞ս շպրտել, ինչպէ՞ս թափել զայն, այսքան անուշ յուշերէն ինչպէ՞ս ձերբազատիլ...:

Ես անոր մէջ ատենին ուսուցիչ եղած եմ, եղած եմ նաեւ կին, մայր, որ միակն է մնացած հինէն ի վեր: Այո միակը: Կին, բառ մը, որ կ՚ընդգրկէ երկու իմաստ նոյն անձին վերաբերող, նոյն տանիքին տակ բնակող մէկ անձի մէջ, նոյնիսկ երբեմն հականիշ կը թուին անոնք, մէկը անդունդ կը տանի, միւսը՝ բարձունքն ի վեր կը խոյացնէ կինը: Բայց այնպէս մը ագուցուած են անոնք իրարու հետ, որ առանց անդունդին բարձունքը նուաճել անկարելի է:

Ծանրացած է այլեւս այդ լաթի կտորը, հինցած կ՚երեւի, ինչպէ՞ս չէի նկատած մինչեւ հիմա ու վրաս կրելով կը պտտէի...: Չեմ ուզեր կրել զայն ու զգալ այդ երկիմաստ բառին գոյութիւնը, մէկը կ՚ուզեմ ըլլալ միայն, այն, որ երբ անով դիմեն ինծի, պարծանքով պատասխանեմ ու հասնիմ դիմողներուն կարիքներուն:

Հին է, հի՛ն, որքան ալ ուզես զարդարել, հինը կը մնայ հին: Կը հասկնայի այս մէկը անխօս նայուածքներէն զիս շրջապատող, բայց չէի ուզեր հաւատալ անոնց, կը լուայի այդ լաթի կտորը, խնամքով կ՚արդուկէի ու դարձեալ կը հագուէի, սգաւորի մը տարազին նման, որուն, այս պարագային, գոյնը չ՚որոշեր սուգի նշանակութիւնը, այլ անոր ամէնօրեայ գործածութիւնը անհատին կողմէ: Ի՜նչ անհեթեթութիւն:

Հիմա է որ կը նկատեմ անհեթեթութիւնը հինցած լաթի կտորի մը կառչած մնալուն. նորերը հոն, պահարանին մէջ դէզ մը կազմած են, ու ամէն առիթի հատ մը կ՚աւելնայ կոյտին վրայ, հատ մը՝ յիշեցնելու, որ ապագայ մը գոյ է, ճշմարտութիւն մըն է, յարատեւութիւն, կեանք...:

Որքա՜ն գեղեցիկ են եղեր նորերը, կը շողան անոնք, կը պսպղան, թափե՞մ արդեօք հինը, ուրանա՞մ, չէ, չեմ ուրանար, կը պահեմ զայն հին ծրարի մը մէջ, որ մերթ ընդ մերթ պիտի ծառայէ կարօտ մը յագեցնելու, ինչպէս լուսանկարներու ծրարները:

Ա­ՆԻ ԲՐԴՈ­ՅԵԱՆ-ՂԱԶ­ԱՐԵԱՆ