ՀԱՇՈՒԵՅԱՐԴԱՐ

Տա­րի մը եւս գլո­րե­ցաւ, գնաց:

Տա­կա­ւին ե­րէկ էր կար­ծես, երբ Պա­րոն Մկրտի­չը զիս ու­սե­րուն դրած՝ տա­րաւ ի­րենց տան բա­կը, ճիշդ մէջ­տե­ղը նստե­ցուց, ու դէմս դրաւ պղնձեայ հաւա­նը, ո­րուն հետ զբա­ղիլ շատ կը սի­րէի: Ան ա­մէն ա­ռի­թը ներ­կա­յա­նա­լուն կու գար եւ նոյն ձե­ւով զիս կը տա­նէր ի­րենց բա­կը: Այդ հա­ւա­նին կո­թը ձեռքս բռնած պա­րապ հա­ւա­նին կը զար­նէի հա կը զար­նէի, ան չէր ալ նե­ղա­նար ձայ­նէն. շէն­քին պա­տու­հան­նե­րէն գլուխ­նե­րը մէ­կիկ-մէ­կիկ դուրս կը ցցէին դրա­ցի­նե­րը, մինչ ես կը շա­րու­նա­կէի ման­կա­կան այդ զիս խան­դա­վա­ռող ձայ­նով զուար­ճա­նալ: Կ՚ու­րա­խա­նա­յի, զիս լռեց­նող չէր ըլ­լար, կը շա­րու­նա­կէի, մին­չեւ որ զգա­յի այդ ծանր պղնձեայ կտո­րին պատ­ճա­ռած ցա­ւը մանր թե­ւիս վրայ, ու ձայ­նը հետզ­հե­տէ կը տկա­րա­նար, դան­դաղ հպում­նե­րը ա­նուշ մե­ղե­դի մը կը սփռէին, աս­կէ ալ կ՚ա­խոր­ժէի ու յոգ­նա­ծու­թեան զգա­ցումս կը յե­տաձ­գէի կրցա­ծիս չափ: Վեր­ջին հա­րուած­նե­րուն հետ նա­յ-ւածքս կը սե­ւե­ռէի դրա­ցի­նե­րուն պա­տու­հան­նե­րուն, ա­նոնց գլուխ­նե­րը կա­մաց-կա­մաց ներս կը քա­շուէին պա­տեա­նին մէջ քաշուող կրիա­յին գլխուն նման:

Ման­կա­կան այդ ժպիտս շատ մեծ հա­ճոյք կը պատ­ճա­ռէր Պա­րոն Մկրտի­չին, չեմ գի­տեր ին­չո՞ւ կ­­՚եր­ջան­կա­նա­յի, ի՞նչ կը զգա­յի, ար­դեօք ա­զա­տու­թեա՞ն զգա­ցումն էր, որ կը պա­րու­րէր ման­կու­թիւնս, զրկուա՞ծ էի ին­չու ան­կէ, թե­րեւս՝ ա­յո, բազ­ման­դամ ըն­տա­նի­քի մէջ մե­ծե­րուն. «աս ը­րէ, աս մի ը­ներ»նե­րը զիս կը խրտչեց­նէին կ՚ե­րե­ւի...: Յոգ­նե­լէս ետք կը ձգէի հա­ւա­նը այդ­պէս բա­կին մէջ­տե­ղը ու ոս­տոս­տե­լով կը հաս­նէի տուն: Պա­րոն Մկրտիչ օր մը այս վի­ճա­կով նկա­րեց ալ զիս, ա­հա ձեռքս է այդ լու­սան­կա­րը, որ զիս տա­րաւ այս­քա՜ն հե­ռու­նե­րը:

Ա­հա, աս նկա­րին մէջ նա­խակր­թա­րա­նի վկա­յա­կա­նի տա­րա­զովս կե­ցած եմ: Կը յի­շեմ հռչա­կա­ւոր նկա­րիչ՝ ՍԻՏ­ՒԱն մեր դրա­ցին էր: Երբ այդ օ­րը տե­սաւ զիս աս տա­րա­զով՝ գրկեց ու ի­րենց տու­նը բարձ­րա­ցուց. «Ե­կուր, քե­զի մէկ հատ աս տա­րա­զով նկա­րեմ», ը­սե­լով: Շատ ճա­շա­կա­ւոր կա­հա­ւո­րուած էր ա­նոնց տու­նը, եր­թալ, հոն նկա­րուիլ կ՚ու­զէր մէ­կը: Հիւ­րա­սե­նեա­կի պա­տին շա­րուած էին իր զաւ­կին ու թոռ­նե­րուն նկար­նե­րը, բո­լո­րը կլոր, գե­ղե­ցիկ շրջա­նակ­նե­րով..., հա­րա­զատ ու ան­մո­ռա­նա­լի յու­շեր:

Լու­սան­կար­նե՜ր, լու­սան­կար­նե՜ր, պատ­մու­թիւն մ­­՚են ա­նոնք, հա­շուե­յար­դար մը թե­րեւս, պե­ղում մը ան­ցեա­լի ա­րարք­նե­րուն, նուա­ճում­նե­րուն, յա­ջո­ղու­թիւն­նե­րուն, ձա­խո­ղու­թիւն­նե­րուն, ժպիտ­նե­րուն, դառ­նու­թիւն­նե­րուն: Եր­բեմն մո­ռա­ցու­թեան մատ­նուած բան մ՚իսկ կը յի­շեց­նեն ա­նոնք, խուլ գրգիռ մը կ՚արթնց­նեն եւ վե­րապ­րու­մի ժպիտ մը կը գո­յա­նայ դէմ­քիդ վրայ:

Լու­սան­կար­ներ: Վե­րա­կեն­դա­նա­ցու­ցին ա­նոնք ամ­բողջ ան­ցած կեանք մը՝ ման­կու­թիւն, պա­տա­նե­կու­թիւն, ֆիլ­մի մը պէս շար­ժե­ցան ու պատ­մե­ցին ա­մէն ինչ, որ կը կար­ծէի մոռ­ցուած են: Ա­հա հոս զա­ւակ­նե­րուս ա­ռա­ջին թո­թո­վան­քին, ա­ռա­ջին ա­ռած քայ­լին նկար­նե­րը, զորս միա­ցու­ցած եմ ու՝ ման­րա­մաս­նօ­րէն ար­ձա­նագ­րած լու­սան­կա­րին ե­տին, կը յի­շեմ նոյն ակն­թար­թի եր­ջան­կու­թիւ­նը, կը ժպտիմ, այլ կը խնդամ ու կը հրճուիմ, կար­ծես նո­րէն կը լսեմ ու կը տես­նեմ ձա­գուկ­նե­րուս աս յա­ռա­ջըն­թա­ցը... է՜հ, օ­րեր, ա­միս­ներ, տա­րի­ներ սա­հե­ցան, ան­ցան:

Ա­հա հոս ալ ա­նոնց վկա­յա­կա­նաց նկար­ներն են, գլխարկ­նե­րը սրա­հին վե­րերն են, ու ա­շա­կերտ­նե­րը յաղ­թա­կան ժպիտ­նե­րով՝ մին կը դի­տէ գլխար­կին վեր ել­լե­լը, միւ­սը՝ կե­ցած տե­ղէն հան­դի­սա­տես­նե­րուն մէջ գտած է իր ծնող­նե­րը ու ժպի­տով կը փո­խան­ցէ իր ապ­րում­նե­րը, ու­րիշ մը ձեռ­քի վկա­յա­կա­նին ու գնա­հա­տագ­րին պար­ծան­քով կը նա­յի, կար­ծես չի հա­ւա­տար աս նուա­ճու­մին, որ պար­զա­պէս նա­խա­դուռ մըն է նո­րա­նոր մա­քա­ռում­նե­րու ու ա­պա՝ նո­րա­նոր նուա­ճում­նե­րու:

Այս լու­սան­կա­րը սա­կայն ա­մե­նա­մեծ խոր­հուր­դը կը կրէ ին­ծի հա­մար: Հինգ տա­րի առա­ջուան Կա­ղան­դի տօ­նախմ­բու­թեան ընթաց­քին առ­նուած էր: Ի՜նչ խոս­տում­ներ, ի՜նչ մաղ­թանք­ներ, ի՜նչ փա­փաք­ներ, ծրա­գիր­ներ ու ո­րո­շում­ներ թե­ւա­ծե­ցին այն օ­րուան մեր հա­ւա­քա­կան ա­ղօթ­քին հետ առ Աստուած:

Ի­րա­կա­նա­ցա՞ն ա­նոնք... փո­խա­րէ­նը պա­տե­րազ­մին ահն ու դո­ղը գլխի­վայր շրջեց ա­մէն ո­րո­շում, ա­մէն, ա­մէն ինչ: Բա­ժա­նու­մը դռնե­րը թա­կեց ա­մէն ըն­տա­նի­քի, կո­րուստ­ներ տե­ղի ու­նե­ցան, ա­նի­մաստ, ան­մարդ­կա­յին կո­րուստ­ներ... ու մե­նու­թիւնն իշ­խեց ա­մէ­նու­րեք, մե­նու­թիւն մը որ սկիզբ ու­նե­ցաւ, բայց վե՞րջ... սա­կայն ժա­մա­նա­կի սա­հան­քին հետ ըն­տե­լա­ցումն ալ ե­կաւ միա­նա­լու մե­նու­թեան, որ կար­ծես մեղ­մեց դառ­նու­թիւնն ա­նոր ու դուռ մը բա­ցաւ դէ­պի ինք­նաքն­նում, դէ­պի ինք­նաքն­նա­դա­տում ու ա­ճում մը բե­րաւ կար­ծես, հա­սու­նու­թիւն մը, ինք­նու­րոյն յա­ռա­ջա­նա­լու կամք մը հա­ճե­լի, ին­չու չէ նաեւ գի­տակ­ցու­թիւն մը, գի­տակ­ցու­թիւն՝ գա­լիք կեան­քի դառ­նու­թիւն­նե­րուն, խո­չըն­դոտ­նե­րուն, ժպիտ­նե­րուն ու ար­ցուն­քին ու մա­քա­ռու­մի հզօր կամ­քը պա­տեց... եւ նո­րէն սկսան թե­ւա­ծել ո­րո­շում­ներ ու մաղ­թանք­ներ՝ Բարձ­րեա­լին կամ­քին ու տնօ­րի­նու­մին հո­վա­նա­ւո­րու­թեամբ:

Ա­ՆԻ ԲՐԴՈ­ՅԵԱՆ-ՂԱԶ­ԱՐԵԱՆ