ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ԱԶԳԱՅԻՆ ԺՈՂՈՎԻ ՊԱՏԳԱՄԱՒՈՐ ՀԱՄԱԶԱՍՊ ԴԱՆԻԷԼԵԱՆ. «ՍԱՀՄԱՆԱԴՐԱԿԱՆ ՀԱՆՐԱՔՈՒԷՆ ՊԻՏԻ ԿՈՏՐԷ ԵՐԿԱՐ ՏԱՐԻՆԵՐԷ Ի ՎԵՐ ԱՌԿԱՅ «ԳՈՐԹԵԱՆ ՀԱՆԳՈՅՑ»Ը»

Մեր հարցումներուն կը պատասխանէ Հայաստանի Հանրապետութեան Ազգային ժողովի «Իմ քայլը» դաշինքի պատգամաւոր Համազասպ Դանիէլեան:

-Ձեր ընդդիմախօսները կ՚ըսեն, որ յառաջիկայ ապրիլին կայացուելիք հանրաքուէն նպատակ ունի ամրապնդել քաղաքական այսօրուան իշխանութիւններու դիրքերը. ինչպէ՞ս կը մեկնաբանէք այդ մօտեցումը:

-Կը կարծեմ այդ մեկնաբանութիւնը շատ խնդրայարոյց է: Ինչպէս գիտէք, կառուցուածքային առումով Հայաստանի մէջ երեք տեսակի իշխանութիւն կայ՝ գործադիր, օրէնսդիր եւ դատական իշխանութիւն, անկախ չորրորդ իշխանութենէն, որ մամուլն է: Հայաստանի Հանրապետութեան մէջ գործադիր իշխանութիւնը, 2018-ի հոկտեմբերէն ի վեր արդէն մէկ՝ իշխող ուժի ձեռքն է, Օրէնսդիր իշխանութիւնը, որ Ազգային ժողովն է, ներկայացուած է երեք կուսակցութիւններով, իսկ Դատական իշխանութիւնը, որ որեւէ առընչութիւն չի կրնար ունենալ քաղաքական ուժերու հետ, որովհետեւ ի տարբերութիւն առաջին երկուքին, ան ապաքաղաքական կառոյց է եւ այլ խնդիր ունի լուծելու, դժբախտաբար խախտած է իր դիրքը: Հետեւաբար, յառաջիկայ սահմանադրական հանրաքուէի նպատակը՝ իշխանութեան երրորդ ճիւղի, ոչ թէ քաղաքականացնելն է, ինչպէս կը շահարկուի, այլ իրապէս անկախ դարձնելը, եւ այս առումով բովանդակային բարեփոխումներ ընելու անհրաժեշտութիւն կայ: Այս քայլը նաեւ կը դիտարկուի որպէս յեղափոխութեան յաջորդ փուլ, որովհետեւ Հայաստանի մէջ յեղափոխութիւնը, կարելի է ըսել, որ փուլերով տեղի ունեցաւ: Եթէ, դարձեալ, իշխանութիւններու տրամաբանութեամբ առաջնորդուինք, ապա 2018-ի մայիսին, երբ Նիկոլ Փաշինեան հասարակական մեծ ճնշման ներքոյ, նախկիններու կողմէ որոշակի արկածական եզրին գացող դիմադրութենէ ետք, երկրորդ անգամ վարչապետ ընտրուեցաւ, Գործադիր իշխանութեան մէջ տեղի ունեցան փոփոխութիւններ, որմէ ետք, նոյն Հանրապետական կուսակցութիւնը եւ անոր աջակցող պատգամաւորները փորձեցին յետաձգել արտահերթ խորհրդարանական ընտրութիւնները եւ կասկածի տակ դնել անոր անհրաժեշտութիւնը, սակայն ինն ամիս ետք կարելի եղաւ արտահերթ ընտրութիւններու միջոցաւ փոփոխութիւն մտցնել նաեւ Օրէնսդիր իշխանութեան մէջ, որմէ ետք ալ, այս փուլային փոփոխութիւններու տրամաբանութեամբ, մենք բնականոն ձեւով փորձեցինք շարունակել օրակարգը, որպէսզի Դատական իշխանութիւնը նոյնպէս, իր օրինականութեան մակարդակով, համապատասխանէ գործադիր եւ օրէնսդիր իշխանութիւններուն: Սա քաղաքական յայտարարութիւն չէ, այլ փաստացի, հանրային կարծիքի հարցախոյզներու միջոցաւ թիւերով արձանագրուած արդիւնք է, որ կը փաստէ, թէ Սահմանադրական դատարանն ու դատախազութիւնը ամենէն պակաս վստահութիւն եւ օրինականութեան մակարդակ ունեցող հիմնարկներն են: Այս հարցին լուծում տալու ճանապարհին, մենք նախքան հանրաքուէի երթալը, ուզեցինք, որ համակարգի առողջացման գործընթացը տեղի ունենայ փոխհասկացողութեամբ, Ազգային ժողովին տրամադրուած գործիքակազմով, ըստ աճման կարգին, սակայն ըստ անհրաժեշտութեան, հանրաքուէի դիմեցինք: Այսինքն հանրաքուէն այն վերջնական միջոցն է, ուր մենք կը խնդրենք մեր քաղաքացիներու ներգրաւումը: Նախքան այս միջոցին դիմելը, սեպտեմբերին, որպէս Ազգային ժողով մեզի վերապահուած լիազօրութեամբ մենք գործ ուղարկեցինք Սահմանադրական ատեան, որպէսզի քննէ իր անդամներէն մէկուն վարքը, որ մեր կարծիքով, չէր համապատասխաներ օրէնսդրութեան եւ խնդրայարոյց էր, սակայն ան մերժում ստացաւ ընթացակարգային պատճառաբանութեամբ, նոյնիսկ առանց քննուելու։ Աւելի՛ն. այդ որոշումը եթէ ուսումնասիրենք, կը տեսնենք, որ այդ որոշմամբ կը սահմանափակուի Ազգային ժողովի այն միակ լիազօրութիւնը, որ կապուած է Սահմանադրական ատեանին հետ: Անկէ ետք առաջարկուցաւ «վեթինկ»ի միջոցը, որ կարելիութիւն կու տար դատական համակարգին մէջ որոշակի մասնագիտական գիտելիքներու, բարոյական կանոններու, որոշ չափանիշներու չհամապատսխանող դատաւորները զտելու, որ շատ լայն աջակցութիւն ունեցող բարենորոգում է, բայց այս մէկը իրականցնելու հնարաւորութիւնը նոյնպէս սահմանափակուեցաւ, որովհետեւ նոյն Սահմանադրական ատեանը 15 նոյեմբերին կասկածի տակ առաւ Բարձրագոյն դատական խորհուրդի լիազօրութիւնները, թէ դատաւորները կրնայ որոշակի հանգամանքներու բերումով աշխատանքէն հեռացնել: Այսինքն այն առողջացումը, զոր մենք որպէս հասարակութիւն կ՚ուզենք տեսնել մեր դատական իշխանութեան ոլորտին մէջ, այդ բոլոր հանգոյցները կ՚երթան մէկ տեղ, մէկ հիմնարկ, որ ձեւաւորուած է նենգափոխումներով, ընթացակարգային խախտումներով, եւ որ իր լիազօրութիւններով եւ գործունէութեան ժամկէտով չի համապատասխաներ իրենց իսկ նախաձեռնած եւ իրականացուցած սահմանադրութեան: Ես կը պատկերացնեմ, որ այս հանրաքուէն, պիտի նմանի տարբեր հարցեր լուծելու կարողութիւն ունեցող եւ առկայ «գորթեան հանգոյց»ը կտրել կրցող նախաձեռնութեան։ Անկախութեան առումով, մեզի համար շատ աւելի կարեւոր է, որ Սահմանադրական ատեանը եւ դատաւորները ըլլան իրապէս անկախ մարդիկ, որոնք յետոյ ալ պիտի կարողանան վերահսկել նաեւ մեր գործունէութիւնը: Սակայն այսօր որոշ դատաւորներ հանդէս կու գան որպէս դիրքապահներ, ոչ թէ մարդու իրաւունքներու, այլ յստակ քաղաքական շահերու:

-Մենք գիտենք, որ լուրջ առաջնահերթ խնդիրներ կան լուծելու, դուք որպէս իշխող քաղաքական ուժի ներկայացուցիչ, եթէ դիտարկէք, ի՞նչ են այդ գլխաւոր խնդիրները եւ այդ առումով ի՞նչ աշխատանք կը կատարուի այսօր:

-Մեր առաջ դրած խնդիրները ամենալաւը ամփոփուած են «Իմ քայլը» դաշինքի նախընտրական նշանաբանին մէջ՝ երջանիկ անհատ, հոգատար հասարակութիւն եւ ուժեղ պետութիւն: Ասոնցմէ իւրաքանչիւրին տակ սակայն շատ ենթաբաժանումներ կան: Ուժեղ պետութիւնը, օրինակ, այն պետութիւնն է, որ ուժեղ է թէ՛ արտաքին, միջազգային հարթակի վրայ, թէ՛ սահմանի վրայ եւ թէ երկրէն ներս որոշակի խնդիրներ լուծելու համար: Հայաստանի մէջ կան բազմաթիւ ոլորտներ, ուր եթէ պետական կառոյցները աւելի մեծ կարողութիւն ունենային սկսած մարդուժէն, անցնելով մինչեւ հիմնարկային կարողութիւններ, Հայաստանը էականօրէն կը շահէր, որովհետեւ գրեթէ բոլոր ոլորտներուն մէջ երբ կ՚ուզես բան մը փոխել, նոյն խնդրին կը բախիս։

Մեր առաջ դրուած խնդիր է նաեւ, որ Հայաստանը պէտք է դառնայ քաղաքական առումով՝ ժողովրդավարական, տնտեսական առումով՝ զարգացած երկիր, ուր պիտի գերիշխէ արդարութիւնը, եւ հասարակական համերաշխութիւնը: Այս մտքերը թերեւս շատ վերացական կրնան հնչել, բայց երբ յստակ որոշումներ կայացնելու գանք, անոնք շատ առօրէական հարցեր են եւ շատ յստակ դրսեւորումներ կ՚ունեան: Տըն-տեսական կառուցուածքը նոյնպէս պէտք է փոխուի. Հայաստանի մէջ այն մօտեցումը, որ փոքր թիւով մարդիկ շատ աւելի վաստակած են, եւ այդ վաստակածը յաճախ կասկածելի ծագում ունեցած է, եւ իր հետ բերած է նաեւ քաղաքական պարտաւորութիւններ, պէտք է փոխուի: Մարդը իր ստեղծագործ հնարաւորութիւններով պէտք է ինքզինք դրսեւորէ:

Իսկ Հայաստանի խնդիրները շատ շատ են, մարդագրականէն սկսած, թէ ինչ միտումներ ունին բնակչութեան թիւի աճը, ծնելիութիւնը, երիտասարդ բնակչութեան երկրէն դուրս գտնուելու աստիճանը, մինչեւ՝ աւելի ընդհանրական հարցեր, օրինակ՝ կլիմակայական տաքացում եւ այլն, որոնք եւս առընչութիւն ունին մեզի հետ, կ՚ազդեն մեր գիւղատնտեսութեան, մեր ջրային միջոցներուն վրայ եւ այլն...: Այս բոլորի մէջ, գոնէ ինծի համար ոգեւորիչ է այն, որ ես գիտեմ, թէ այսօր Ազգային ժողովին մէջ ունինք տարբեր ոլորտներու հարցերով զբաղող յանձնաժողովներ, որոնց մէջ կը գործեն տուեալ ոլորտէն հասկցող պատգամաւորներ, որոնք անհրաժեշտ բարեկարգումներու վրայ կ՚աշխատին, լաւ նախադրեալներ ունին, եւ շատ երկար ժամանակ կուտակուած դժուարութիւններուն, ըստ առաջնահերթութեան, լուծումներ կու տան:

-Այսօր Հայաստանի մէջ որքանո՞վ առկայ է հասարակական համերաշխութիւնը, այն ինչ որ կը տեսնենք անընդհատ թէժ իրավիճակներ, սկսած փոքր մասշտապի բողոքի ցոյցերէն, անցնելով դատական նիստերուն, այս բոլորը ինչպէ՞ս կը գնահատէք:

-Եթէ հաշուի առնենք Հայաստանի մէջ տեղի ունեցած փոփոխութիւններու ընդհանուր պատկերը, ես կը կարծեմ, որ այս ցնցումները կամ յետցնցումները շատ սպասելի են: Այս ցնցումները շատ աւելի պակաս ու հանդարտ կ՚ըլլան, եթէ մենք անոնց վերաբերինք որպէս ժողովրդավարական քաղաքական կեանքի մաս. եթէ մարդիկ կ՚ուզեն ցոյցեր ընել որեւէ հարցի շուրջ, սահմանադրական լիզօրութեան սահմաններուն մէջ, իրաւունք ունին: Եւ այստեղ կարեւոր է ուժային կառոյցներու, յատկապէս ոստիկանութեան վերաբերմունքը, որ դարձած է շատ զսպուած, նախկին շրջանին համեմատած:

Ինչ կը վերաբերի դատական գործերուն, այստեղ կարեւոր կէտ մը պէտք է ընդգծել. տեսէք, համերաշխութիւն բառի կարեւոր մասն է՝ արդարութեան վերականգնումը: Քանի դեռ անցած խնդիրներուն դատական կամ երբեմն զուտ բարոյական ու քաղաքական առումով գնահատականներ չեն տրուած, համերաշխութիւնը դժուար թէ ըլլայ: Առանցքային գաղափարը այն է, որ Հայաստանի մէջ, տասնեակ տարիներ, շատ հարցերու պարագային եղած է մարդու իրաւունքներու կոպիտ ոտնահարում, գերիշխած է արդարադատութեան բացակայութիւն եւ այսօր որեւէ ուժ, եթէ Հայաստանի մէջ կ՚ուզէ ստեղծել արդար համակարգ, պէտք է կարողանայ ետ նայիլ եւ նախկին երեւոյթները գնահատել ու ըսել՝ այլեւս երբե՛ք:

-Որեւէ իշխանութեան համար երկսայրի սուր է համաժողովրդային նեցուկի խնդիրը. այդ ձեզ կը խանգարէ՞ կամ ուժեղ կը դարձնէ:

-Ես կը կարծեմ, որ այդ իրապէս երկսայրի սուր է, այն առումով, որ մէկ կողմէ մեզի հնարաւորութիւն կու տայ շատ աւելի համարձակ փոփոխութիւններ ընել, շատ տարբեր ոլորտներու մէջ, սկսած, օրինակ, հարկայինէն. այսօր Հայաստանի մէջ հարկային քաղաքականութիւնը գացած է այն ուղղութեամբ, որ բազմաթիւ մարդոց հարկային բեռը թեթեւցած է. օրինակ՝ յունուարին շատերու ամսավճարը բարձրացած է, որովհետեւ հարկային օրէնսգիրքը փոխուած է: Միւս կողմէն՝ սա նաեւ շատ մեծ պատասխանատուութիւն է, որովհետեւ մեզի վստահած հասարակութեան մեծ մասի մէկ մասը, նաեւ ունի ակնկալիքներ, որոնք պարզապէս իրատեսական չեն երբեմն: Օրինակ, յեղափոխութենէն վերջ, կը յիշեմ, երբ մարդոց կը հարցնէին ի՞նչ են ձեր ակնկալիքները, անոնց մօտ մէկ երրորդը կը կարծէր, որ 6-12 ամսուայ ընթացքին աշխատավարձերը էապէս պիտի բարձրանան: Այս քիչ մը կը դժուարացնէ աշխատանքը այն առումով, որ այդ ակնկալիքներուն համապատասխանիլը դժուար է, բայց այդ կը նշանակէ նաեւ, որ մենք պէտք է աւելի լաւ աշխատինք քան հիմա է, արդարացնելու համար մարդոց ակնկալիքները:

-Ի՞նչ կը մտածէք յետյեղափոխական Հայաստանի կառուցման գործին մէջ սփիւռքահայութեան ներգրաւման մասին: Կան անհատական նախաձեռնութիւններ, բայց մեծ հաշուով սփիւռքահայութեան մասնակցութեան ընթացքը նոյնն է եւ բաւական դանդաղ: Սփիւռքը կը յապաղի՞. ինչպէ՞ս կը գնահատէք պատկերը այսօր:

-Ունինք իրապէս լաւ հնարաւորութիւն, եւ անոնք որոնք այդ առաջնային ոգեւորութենէն յետոյ փորձած են Հայաստանի մէջ փնտռել առիթներ, շատերը գտած են: Կան մարդիկ, որոնք արդէն վերադարձած են Հայաստան եւ կան մարդիկ, որոնք ինչ-որ լրացուցիչ երաշխիք կ՚ուզեն, պայմաններ կ՚ուզեն գալու համար, մաս մըն ալ դեռ չի հաւատար եղած դրական շարժերուն: Պէտք է անկեղծ խօսինք նաեւ այդ մասին, որ սփիւռքի մէջ կան մարդիկ, որոնք այսպէս թէ այնպէս պիտի չգան Հայաստան, որովհետեւ իրենց մասնագիտական կեանքը, ընկերները, հարազատ միջավայրը սփիւռքի մէջ է, եւ այդ բնական է. բայց քանի որ իրենք ունին հայկական ինքնութիւն, իրենց մօտ կայ այն յոյսը, որ օր մը պիտի վերադառնան, ինչ որ աւելի մեծ հոգեբանական հարց է, քան իրական մտադրութիւն: Եւ այս չի նշանակեր, որ իրենք պակաս հայ են, հեռուէն ալ Հայաստանի հետ կապ պահելու, այցելելու հնարաւորութիւնները շատ շատ են, Հայաստանին օգտակար դառնալու հնարաւորութիւններն ալ շատ են. անոնք հայ մնալով եւ իրենց երկրին մէջ լաւ դիրքերու հասնելով, լաւ ընտանիք ունենալով, լաւ համբաւ ունենալով:

Անշուշտ ես չեմ ըսեր, որ պէտք է այսքանով բաւարարուինք, այլ պէտք է լրացուցիչ հնարաւորութիւններուն մասին մտածենք. օրինակ՝ Հայաստանի մէջ ներդրում ընելը պէտք է հետաքրքրական ըլլայ սփիւռքահայուն համար, ինչպէս օրինակ՝ IT-ի եւ զբօսաշրջութեան ոլորտները, որոնք անընդհատ աճող ոլորտներ են եւ այդ մէկը շահաւէտ համագործակցութիւն պէտք է ըլլայ, ոչ միայն հայրենասիրութենէ դրդուած:

Սփիւռքահայը պէտք է գայ եւ մասը ըլլայ փոփոխութիւններուն, իսկ Հայաստանը պէտք է միշտ բաց ըլլայ փոփոխութիւններու առջեւ: Օրինակ՝ մենք սահմանադրութեամբ կ՚ըսենք, որ մեր հանրապետութեան լեզուն հայերէնն է, բայց բազմաթիւ մարդիկ, որոնց անունը դասական ուղղագրութեամբ գրուած է, կամ արեւմտահայերէնով կ՚ուզեն գրագրութիւն իրականացնել, պետական համակարգին հետ առընչուելու ատեն կրնան խոչընդոտներու հանդիպիլ: Իմ կարծիքով՝ այդ խոչընդոտներու մէկ մասը շատ արհեստական են եւ անտեղի: Մենք ունինք ընդհանուր հայրենիք, որ կը փորձենք աւելի լաւ եւ ուժեղ դարձնել: Հայաստանը եւ Հայաստան ապրող հայաստնցիք աւելի բաց պէտք է ըլլան մեր քոյրերու եւ եղբայրներու նկատմամբ:

-Քիչ թէ շատ շփուած էք Մերձաւոր Արեւելքի հայագաղութներուն հետ, այնտեղ այսօր լուրջ եւ տագնապալի իրավիճակ կը տիրէ: Երէկ Սուրիա եւ այսօր Լիբանան… Ասոր առընթեր ձեր իշխանութիւնը լուրջ ծրագիր մը ցարդ չներկայացուց, իսկ Սփիւռքի յանձնակատարի գրասենեակը կարծես թէ կը գոհանայ միայն խօսքերով: Ի՞նչ կը մտածէք այդ մասին:

-Ես հեռուէն կը հետեւիմ Լիբանանի մէջ տեղի ունեցող իրավիճակին: Այո, այնտեղ իրավիճակը երթալով աւելի վտանգաւոր կը դառնայ: Լիբանանահայեր իրենք իրենց պակաս յարմարաւէտ կը զգան, եւ գոնէ մէկ ոտքով Հայաստան գալու պատրաստակամութիւն կայ: Սակայն, աւելի յստակ ի՞նչ ակնկալիքներ ունին անոնք..: Եթէ հայրենադարձութեան ծրագրին մասին է խօսքը, պէտք է հասկնալ անոր բաղադրիչները՝ որոնք են, եթէ ֆիզիքապէս Հայաստան տեղափոխուելու դժուարութեան մասին է խօսքը, այդ լրիւ այլ նախաձեռնութիւն է, իսկ եթէ խօսքը քաղաքացիութիւն ստանալու մասին է, ատիկա աւելի հեշտ է, եթէ միջոցներու հետ հարթման աւելի շահաւէտ պայմաններ ունենալու մասին է ակնկալիքը, այդ երրորդ նիւթ մըն է: Խնդիրը բազմաշերտ է: Բայց շատ կարեւոր է հասկնալ, թէ մեր լիբանանահայ եղբայրներն ու քոյրերը ի՞նչ կ՚ակնկալեն: Պէտք է երկխօսութիւն կատարել, որու ամենալաւ հարթակը դեսպանատունն է, որ այս ազդանշանները Հայաստանի կառավարութիւն հասցնելու առաջին խողովակն է, իսկ միւս կարեւոր խողովակը Սփիւռքի հարցերով յանձնակատարն է: Այս երկուքը գործադիրի մաս կը կազմեն, եւ անպայման պէտք է դիտարկուի նաեւ օրէնսդիրը, ըլլայ այդ համապատասխան յանձնաժողովով, թէ առանձին պատգամաւորներով: Յստակ հարցերու շուրջ, ըլլան անոնք մտահոգութիւն, թէ առաջարկութիւն, թէ խնդրանք, կա՛մ օրէնսդրական լուծում,  պատրաստ ենք լսելու եւ այսօր աշխարհագրութիւնը խոչընդոտ չէ մեզի համար: Գուցէ աւելի ուշադիր լսենք Պէյրութէն կամ Այնճարէն կամ միւս տեղերէն եկած ազդակները:

-Որպէս վերջին խօսք ի՞նչ ունիք ըսելու ԺԱՄԱՆԱԿ-ի ընթերցողներուն:

-Կ՚ուզեմ որ բոլորը լաւ ըլլան: Իսկ յատկապէս Պոլսոյ հայութեան կ՚ուզեմ ըսել, որ լաւ ըլլան, պինդ ըլլան, եւ հայ մնալու իրենց առաքելութիւնը, որ գուցէ այլ տեղերէն աւելի դժուար է, պատուով եւ հպարտութեամբ շարունակեն առաջ տանիլ:

ՍԱԳՕ ԱՐԵԱՆ

Երեւան