ՍԵԲԱՍՏԱԿԱՆ ԸՆԴՄԻՋՈՒՄ

Համշէնցիներու մասին շարքս դեռ չեմ աւարտած, բայց անսպասելի դէպք մը ահա կու գայ ընդմիջել զայն։

Մի քանի օր առաջ, Երեւանի մէջ սովորական օրերէս մէկը կ՚անցընէի։ Պայրոնի գրադարանին մէջ մի քանի ժամ աշխատելէ ետք կէսօրուայ ճաշի համար մտած էի մօտակայ ճաշարաններէն մէկը։ Անօթիներու շարքն անցած՝ կը քալէի ճաշատեսակներու ցուցափեղկին դիմացէն եւ անոր միւս կողմը գտնուող աշխատողէն կը խնդրէի, որ այս կամ այն ճաշէն քիչ մը լեցնէ ամանիս մէջ։

Յանկարծ, ձախիս կեցած ծեր մարդ մը, տեսնելով ընտրածս, արեւմտահայերէնով հարցուց. «ասիկա ի՞նչ է»։ Մտածեցի, որ աչքը լաւ չի տեսներ, ու պատասխանեցի, թէ համմուս է (ծեծած ու թահինով պատրաստուած սիսեռ՝ նշանաւոր արաբական ճաշատեսակ)։ «Համմուսը ի՞նչ է», հարցուց մարդը։ Զարմացայ, քանի որ սուրիահայ կամ լիբանանահայ մը լաւ պիտի գիտնար, թէ ինչ էր այդ։ «Դուք ուրկէ՞ էք», հարցուցի։ «Թիւրքիյէ», պատասխանեց։

«Նոհուտ է, նոհուտ», ըսի, եւ հեռացայ դէպի վճարման կէտ, յետոյ ալ վերի յարկ, ուր սեղան մը գտնելով նստայ ուտելու։ Միտքս մարդուն մնաց սակայն. Երեւան եկած սուրիահայերը շատ են, բայց այս թրքահայը ո՞վ էր։ Զբօսաշրջիկի տպաւորութիւն ալ չէր թողուր։ Երեւի մշտական բնակութիւն հաստատած է. բայց ինչո՞ւ, երբուընէ՞։ Այդ ծեր տարիքին մինակը ի՞նչ կ՚ընէր այստեղ։ Հետաքրքրասիրութեանս չդիմանալով՝ պատառաքաղիս ու ծնօտիս հրահանգեցի արագ շարժիլ, որպէսզի հասնիմ ծերուկին ետեւէն։ Աստիճանները երկու-երկու ցատկելով իջայ վար. ծերուկը չկար։ Դուրս վազեցի, նայեցայ շուրջբոլորս. չկար։ Յոյսս գրեթէ կտրած էի, երբ հեռուն, դիմացի մայթին, երեւանեան սօսիներու շուքին տեսայ «Թիւրքիյէ»էն եկած ծերունին, որ խաղաղ ու աննպատակ քայլերով դանդաղօրէն կը հեռանար։ Արագ քայլերով հասայ ետեւէն, եւ «Համմուսը համո՞վ էր» հարցնելով կէս ժամ տեւելիք մեր զրոյցին դուռը բացի։

Եւ տեղի ունեցաւ թրքահայերու հետ ամենահետաքրքրական հանդիպումներու շարքիս մէջ հաստատապէս դասուողներէն եւս մէկը։ Պարզուեցաւ, որ ծերունին սեբաստացի էր ու սեբաստաբնակ։ Այցելու էր այստեղ։ Զարմանալին ու հետաքրքրականը ոչ միայն շատ փոքրաթիւ գաւառաբնակ հայերէն մէկուն հանդիպիլն էր, այդ ալ Հայաստանի՛ մէջ, այլ նաեւ այն, որ պարոնը բաւական մաքուր հայերէն կը խօսէր։ Երբ հարցուցի, թէ արդեօք Պոլսոյ վարժարաններէն մէ՞կը յաճախած էր, բացասական պատասխան տուաւ, Պոլիս քաղաքի հանդէպ արհամարհական մի քանի արտայայտութիւն ալ ընելով։ Ուրե՞մն։

«Տունէն։ Պապաս շատ խիստ էր, արգիլած էր մեր տունին մէջ թրքերէն խօսիլը։ Իր հայրը Անդրանիկին եւ Մուրատին զինակիցն էր, մեզի ատ ոգիով ալ մեծցուց։ Աղբօրս անունը Մասիս է, իմս՝ Արարատ», ըսաւ ու գրպանէն հանեց անձնագիրը։ Անձնագրին չափ ալ ինքնութեան մասին խօսող ըլլային կարծես յաջորդ ցոյց տուածները՝ ճաղատ գլխուն վրայի սպին եւ կռնակին վրայի խոշոր ուռը։ Յիսունականներուն, երբ դեռ քսան տարեկան էր, օր մը «թաղին մի քանի տաճիկները» ճամբան կը կտրեն, եւ «կ՚առաջարկեն» թէ՛ անունը փոխել, թէ՛ կրօնը։ «Ընդդիմացայ։ Բութ դանակով զարկին գլխուս, ինկայ գետին, փայտով այնքան ծեծեցին մինչեւ ուշագնաց եղայ, եւ կարծելով որ մեռեր եմ, հեռացան»…։

Սպին գլխին, ուռը կռնակին՝ Արարատը կը մնայ Արարատ։ Մի քանի տարի ետք, Եւրոպայ կ՚երթայ ընտանեկան արհեստը իր հետ տանելով, յետոյ ալ, երբ թոշակի կ՚անցնի, կը վերադառնայ իր պապենական քաղաք։ «Վերջին հայն եմ մեր շրջանին», կ՚ըսէ աչքերուս մէջ նայելով։ Երբ կը հարցնեմ, թէ ինչո՞ւ զաւակներուն քով Պոլիս չի մնար, «է մերիններուն գերեզմանները հոն են», կը պատասխանէ։ Հայկական գերեզմանատուն կա՞յ տակաւին այնտեղ։ Կայ, բայց աւերած են, ծնողներուն գերեզմաններն ալ բացած-թալանած ու սրբապղծած…

«Սեբաստիա գացա՞ծ ես», կը հարցնէ։ Ժխտական պատասխան կու տամ, բայց կ՚ըսեմ, թէ օր մը կ՚երթամ։ «Տիգրանակերտ ալ գնա՛, Սիլվա՛ն գնա՛ Սիլվա՛ն… հայի բուն է Սիլվանը հայի բու՛ն, Էրզրում ալ գնա՛ », կ՚ըսէ ծերունին։ Իսկ ինք, օր մը առաջ Ղարաբաղ գացած էր. միս-մինակ։ «Հիմա ալ թաքսի մը պիտի առնեմ երթամ Աշտարակ», կ՚ըսէ եւ շնորհակալութիւն կը յայտնէ, որ մօտեցայ ու զրուցեցի իրեն հետ. «Շատ ուրախացայ»։ «Բանի մը պէտք ունի՞ս», կը հարցնեմ։ «Չէ չէ, դուն գնա՛…»։

Եւ կը հեռանամ, ետեւս ձգելով կամքի եւ արժանապատուութեան մարմնաւորում 83 տարեկան երիտասարդ մը։

ՀՐԱԿ ՓԱՓԱԶԵԱՆ