Գե­ղան­կա­րիչ Յա­րու­թիւն Թո­րո­սեան՝ Նաեւ Գրող

Յա­րու­թիւն Թո­րո­սեան ա­նու­նը ան­մի­ջա­կա­նօ­րէն ա­րուես­տա­սէ­րը կը կամր­ջէ հայ­կա­կան ար­դի գե­ղան­կար­չու­թեան հետ: Լի­բա­նա­նէն մին­չեւ եւ­րո­պա­կան ոս­տան­ներ, Հա­յաս­տան եւ ով­կիա­նո­սէն ան­դին՝ Միա­ցեալ Նա­հանգ­ներ, ա­նոր հռչա­կը ան­ցեալ դա­րու ուշ 50-ա­կան տա­րի­նե­րէն սկսեալ տա­րա­ծուած է նկար­չու­թեան աշ­խար­հին մէջ, ոչ միայն ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան վաս­տա­կին շնոր­հիւ, այլ նաեւ իբ­րեւ ա­րուես­տի ու գե­ղան­կար­չու­թեան դա­սա­խօս-ա­րուես­տա­բան: Մաս­նակ­ցած է հա­ւա­քա­կան ու ան­հա­տա­կան բազ­մա­թիւ ցու­ցա­հան­դէս­նե­րու, ա­րուես­տի աշ­խարհն ու մա­մու­լը ա­ռա­ջին իսկ օ­րէն զինք ող­ջու­նած են իբ­րեւ բազ­մա­տա­ղանդ եւ նո­րա­րար գե­ղան­կա­րիչ: Ա­նոր ե­րան­գապ­նա­կէն բխած են բնա­պատ­կեր­ներ, դա­սա­կան, վե­րա­ցա­կան եւ այլ ար­տա­յայ­տու­թիւն­ներ: Ա­րուես­տա­սէ­րը կրնայ ա­նոր ա­րուես­տի աշ­խար­հին հետ հա­ղոր­դակ­ցիլ՝ ու­նե­նա­լով գոր­ծե­րուն գե­ղա­տիպ հա­ւա­քա­ծոյ-ալ­պոմ­նե­րը, ո­րոնք ի­րենց ար­ժա­նի տե­ղը նուա­ճած են հայ, լի­բա­նան­ցի եւ աշ­խար­հահռ­չակ այլ ա­րուես­տա­գէտ­նե­րու ալ­պոմ­նե­րուն շար­քին: Այս բո­լո­րը զինք ար­ժա­նի դար­ձու­ցած են շքան­շան­նե­րու եւ մրցա­նակ­նե­րու: Վեր­ջերս, Յա­րու­թիւն Թո­րո­սեան լոյս ըն­ծա­յեց գողտ­րիկ հա­տոր մը՝ «Ան­կա­րե­լի սէր»  (144 էջ), ըն­թեր­ցո­ղին ը­սե­լու, որ նաեւ գրի­չի մարդ է, չէ բա­ւա­կա­նա­ցած միայն վրձի­նով ու ա­րուես­տի մա­սին իր դա­սա­խօ­սա­կան վաս­տա­կով:

Թո­րո­սեա­նի գե­րա­գոյն նպա­տա­կը գրա­կա­նու­թիւն ը­նել չէ, այս հա­տո­րը մա­մու­լին յանձ­նե­լով, այլ կ՚ու­զէ ըն­թեր­ցո­ղին հասց­նել իր յու­շե­րը, ո­րոնք լոկ անձ­նա­կան ե­րես չու­նին, այլ սեղմ հա­յե­լի մը կը կազ­մեն ա­րուես­տա­գէտ­նե­րու սե­րուն­դի մը, որ ի­րեն սերն­դա­կից է, իր­մէ ե­րէց կամ կրտսեր, ա­րուես­տա­գէտ­ներ, ո­րոնք օր մը յանդգ­նե­ցան Լի­բա­նա­նի ա­րուես­տի պար­տէզ­նե­րէն ոս­տում կա­տա­րել դէ­պի Փա­րի­զի ու եւ­րո­պա­կան այլ կեդ­րոն­նե­րու ա­րուես­տա­նոց­նե­րը՝ հա­ղոր­դա­կից ըլ­լա­լու գլխա­գիր ա­րուես­տի ա­րար­ման եւ փո­խա­դարձ «առ-եւ-տուր» մը կա­տա­րե­լու հոն:

Անձ­նա­կան լայն շեր­տեր կան հա­տո­րին մէջ, որ ա­ւե­լի յու­շագ­րա­կան է, քան վի­պա­կան, թէեւ վի­պա­կա­նը չէ ան­տե­սուած բո­լո­րո­վին: Կը պատ­մէ կա­նուխ ե­րի­տա­սար­դու­թեան օ­րե­րէն դրուագ­ներ՝ ա­րուես­տի աշ­խարհ մուտք գոր­ծե­լու, սի­րոյ ա­ռա­ջին զգա­ցում­նե­րու եւ քիչ մըն ալ ա­ռօ­րեա­յին մա­սին: Յե­տոյ ար­դէն Փա­րիզ է, ուր ա­րուես­տա­նոց­նե­րուն կող­քին, իր կեան­քին մէջ լայն տեղ կը գրա­ւեն ի­գա­կան սե­ռի ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­ներ, ո­րոնք նմա­նա­պէս ա­րուես­տի աշ­խար­հին մէջ են կամ ա­նոր կող­քին կը դե­գե­րին. է­ջե­րը կը զար­գա­նան դէ­պի Զուի­ցե­րիա եւ Սպա­նիա ճամ­բոր­դու­թիւն­նե­րով, ուր սի­րա­յին ար­կա­ծախնդ­րու­թեանց եւ, ի հա­կադ­րու­թիւն մի­ջի­նա­րե­ւե­լեան պահ­պա­նո­ղա­կան ըն­կե­րու­թեան, լայն ա­զա­տա­կա­նու­թեան մը զու­գա­հեռ, կը ներգ­րա­ւուի ա­րուես­տի տար­բեր աշ­խարհ­նե­րու մէջ: Կար­միր թե­լի նման, այդ բո­լո­րին մէ­ջէն կ՚անց­նի Ժագ­լի­նին հետ իր սի­րա­վէ­պը, որ կը ներ­կա­յա­նայ իբ­րեւ զի­րար ո­րո­նող, սա­կայն նաեւ զի­րար նուա­ճե­լու ե­լած ան­հա­տա­կա­նու­թիւն­նե­րու մրցու­մի մը դի­պա­շար, կար­ծէք թէ ըլ­լա­յին նոյն բե­ւե­ռով օժ­տուած մագ­նի­սի եր­կու կտոր­ներ, ո­րոնք ի­րար­մէ կը հե­ռա­նան, երբ փոր­ձես ի­րա­րու դպցնել…

Վի­պա­կան յու­շագ­րու­թիւ­նը կ՚ա­ւար­տի փա­րի­զեան ա­ռանձ­նա­ցուած սի­րա­վէ­պին ձա­խո­ղու­թեամբ. ա­րուես­տա­գէ­տը կը վե­րա­դառ­նայ Լի­բա­նան, կ՚այ­ցե­լէ հայ­րե­նիք, կը գտնէ կեան­քի ըն­կե­րը եւ… կեան­քը կը թա­ւա­լի բնա­կան հու­նով:

Ու­շագ­րաւ գի­ծեր են մեր բա­նաս­տեղ­ծու­թեան ու ե­րաժշ­տու­թեան աշ­խար­հին հետ Թո­րո­սեա­նի մտեր­մու­թեան ար­տա­յայ­տու­թիւն­նե­րը՝ գիր­քին է­ջե­րուն: Տար­բեր ալ չէր կրնար ըլ­լալ, ո­րով­հե­տեւ Թո­րո­սեան կը պատ­կա­նի սե­րուն­դի մը, որ գե­ղան­կար­չու­թեան մէջ խո­րա­ցած ըլ­լա­լու կող­քին, հա­մակ-ւած է ա­րուես­տի այլ բնա­գա­ւառ­նե­րով եւ ոչ թէ ինք­զինք «բան­տար­կած» իր նա­խա­սի­րած աշ­խար­հին մէջ: Ի­րեն ժա­մա­նա­կա­կից ա­ր-ւես­տա­գէտ­նե­րու եւ ա­րուես­տա­սէր­նե­րու հետ հան­դի­պում­նե­րու, բա­րե­կա­մու­թիւն մշա­կե­լու մա­սին հպան­ցիկ ակ­նար­կու­թիւն­նե­րը ո­րոշ հա­մեմ կը նե­րար­կեն հա­տո­րին:

Հա­տո­րը կը յատ­կան­շուի ա­ղուոր հա­յե­րէ­նով մը, որ հա­ղոր­դա­կան է ու կը խու­սա­փի վե­րամ­բարձ ձե­ւե­րէ: Է­ջե­րուն, կա­րե­լի է փնտռել եւ գտնել «դա­րաշր­ջան» մը ու ա­նոր ա­նուղ­ղա­կի վա­ւե­րագ­րու­մը: Ի մաս­նա­ւո­րի՝ ա­րուես­տա­գէ­տը ա­ւե­լի լաւ ճանչ­նա­լու մի­ջոց մըն է նաեւ, ըմբռ­նե­լու, որ կի­նը ին­չո՛ւ այն­քան տի­րա­կան ներ­կա­յու­թիւն է ա­նոր պաս­տառ­նե­րուն մէջ: Գրքոյ­կին կող­քի նկա­րը պեր­ճա­խօս վկա­յու­թիւն մըն է այս ի­մաս­տով: Պա­տու­մին կող­քին, տեղ գտած են քա­նի մը գե­ղան­կա­րի լու­սան­կար, իսկ վեր­ջին կող­քին վրայ՝ հե­ղի­նա­կին սեղմ կեն­սագ­րու­թիւ­նը:

Ս. ՄԱՀ­ՍԷ­ՐԷ­ՃԵԱՆ