ԻՇԻՊ-ԷՆ ԵՏՔ Ի՛ՆՉ ՃԱԿԱՏԱԳԻՐ ԿԸ ՍՊԱՍԷ ՄՈՒՍՈՒԼԻՆ

Ի՞նչ ճա­կա­տա­գիր կը սպա­սէ Մու­սու­լին: Յատ­կա­պէ՛ս երբ Ի­ՇԻՊ («Ի­րաք-Շա­մի իս­լա­մա­կան պե­տու­թիւն») ա­հա­բեկ­չա­կան խմբա­ւո­րու­մը պար­տու­թեան մատ­նուե­լէ եւ ցի­րու­ցան ըլ­լա­լէ ետք հե­ռա­նայ այդ հա­տուած­նե­րէն:

Ժը­նեւ հաս­տա­տուած վեր­լու­ծա­բան Վի­գէն Չըթ­րեա­նին կար­ծի­քով՝ Մու­սու­լի ճա­կա­տա­մար­տի ա­ւար­տը ան­պայ­ման չի նշա­նա­կեր ար­մա­տա­կան իս­լա­մա­մէտ խմբա­ւո­րում­նե­րու ա­ւար­տը, հա­պա ա­նոնց դէ­պի այլ ի­րա­քեան ա­նա­պա­տա­յին շրջան­նե­րու մէջ տե­ղա­կա­յուի­լը: Ըստ Չըթ­րեա­նի, իս­լա­մա­մէտ­նե­րուն հա­մար հիմ­նա­կան ա­ւա­զա­նը պի­տի շա­րու­նա­կէ մնալ Ի­րա­քը, հա­կա­ռակ ա­նոր, որ ի­րա­քեան բա­ւա­կան թէժ զար­գա­ցում­նե­րուն հե­տե­ւող­նե­րու կա­րե­ւոր տո­կոս մը կը հա­ւա­տայ, որ Ի­ՇԻՊ պի­տի կտրէ իր պոր­տա­լա­րը Ի­րա­քին հետ եւ տե­ղա­ւո­րուի Սու­րիոյ Ռաք­քա քա­ղա­քին մէջ, որ այ­սօր կը հան­դի­սա­նայ այդ խմբա­ւոր­ման «ա­պա­հո­վ» մայ­րա­քա­ղա­քը:

Հասկ­նա­լու հա­մար Ի­րա­քի ներ­կա­յա­ցու­ցած կա­րե­ւո­րու­թիւ­նը Ի­ՇԻՊ-ին հա­մար, պէտք է նշել, որ այս խմբա­ւո­րու­մը սկսաւ ա­ճիլ Սատ­տամ Հիւ­սէյ­ի­նի տա­պա­լու­մէն ետք ե­ղած հանգ­րուա­նին եւ առ ի հե­տե­ւանք շիի­նե­րու այդ շրջա­նի սիւն­նի բնակ­չու­թեան դէմ գոր­ծած բռնա­դա­տում­նե­րուն եւ սպան­ու­թիւն­նե­րուն: Այ­սինքն «Էլ Քա­ի­տ» շար­ժու­մի ձեռ­նա­սու­նը հա­մա­րուող Ի­ՇԻՊ ստեղծուե­ցաւ հա­ւա­սա­րակշ­ռու­թիւն­նե­րու նոր օ­րի­նա­չա­փու­թիւն մը ստեղ­ծե­լու նպա­տա­կով:

Յստակ է նաեւ, որ այս խմբա­ւոր­ման ստեղծ­ման եւ ֆի­նան­սա­ւոր­ման մէջ կա­րե­ւոր ներդ­րում ու­նե­ցան Ի­րա­քը շրջա­պա­տող սիւն­նի տէ­րու­թիւն­նե­րը, ո­րոնց գլխա­ւո­րը պէտք է հա­մա­րել Սէու­տա­կան Ա­րա­բիան:

Ի­րենց վստա­հուած դե­րէն ան­դին եր­թա­լով սիւն­նի ծայ­րա­յե­ղա­կան եւ Ո­ւա­հա­պիսթ այս խմբա­ւո­րում­նե­րը հա­տե­ցին «ար­տօ­նեա­լ» բո­լոր կար­միր գի­ծե­րը եւ սկսան դառ­նալ ի­րա­կան պա­տու­հաս ամ­բողջ շրջա­նին հա­մար:

Ա­պա, Ա­մե­րի­կա­յի Միա­ցեալ Նա­հանգ­ներն ու իր «հա­ւա­տա­րի­մ» դաշ­նա­կից­նե­րը ո­րո­շե­ցին ա­մէն գնով Ի­ՇԻՊ-ը դուրս հա­նել յատ­կա­պէս ի­րա­քեան ընդ­հա­նուր հա­մայ­նա­պատ­կե­րէն:

Այս ընդ­հա­նուր նա­խա­բա­նը ը­նե­լէ ետք յստակ կը դառ­նայ, որ Մու­սու­լը, որ աս­կէ եր­կու տա­րի ա­ռաջ ան­ցած էր Ի­ՇԻՊ-ի տի­րա­պե­տու­թեան տակ, մէ­կէ ա­ւե­լի ա­ռում­նե­րով կը հա­մա­րուի քննու­թեան հիմ­նա­կան ա­ռանցք ոչ միայն ա­հա­բեկ­չու­թեան դէմ մղուած պայ­քա­րին ա­ռու­մով, այլ նաեւ Ի­րա­քի ա­պա­գա­յին ա­ռըն­թեր:

Այ­սինքն Մու­սու­լի ճա­կա­տա­մար­տի ա­ւար­տին շատ հա­ւա­նա­կան է նաեւ, որ վճռուի Ի­րա­քի հո­ղա­յին ամ­բող­ջա­կա­նու­թեան ա­պա­գան, կամ ա­ւե­լի ճիշդ պի­տի ըլ­լայ ը­սել, որ Մու­սու­լէն ետք է, որ յստակ պի­տի դառ­նայ ի­րա­քեան ընդ­հա­նուր նոր ի­րադ­րու­թիւ­նը:

Փոր­ձել հասկ­նա­լու հա­մար այս ընդ­հա­նուր յա­րա­բե­րակ­ցու­թիւն­նե­րը պէտք է նախ ի մտի ու­նե­նալ Ի­րա­քի այ­սօ­րուան հիմ­նա­կան խա­ղա­ցող­նե­րը:

Այդ ի­մաս­տով է նաեւ, որ յստակ կը դառ­նայ, թէ այ­սօր գետ­նի վրայ հիմ­նա­կան քննու­թիւն ներ­կա­յաց­նող կող­մը Պաղ­տա­տի կա­ռա­վա­րու­թիւնն է, ո­րուն հո­վա­նիով գոր­ծող բա­նա­կա­յին ջո­կատ­նե­րը ար­դէն իսկ սկսած են մուտք գոր­ծել Մու­սուլ: Ա­նոնց կող­քին կան «Տի­ֆահ Շա­հը­պի» ա­նու­նը կրող ջո­կատ­նե­րը, ո­րոնք ստեղ­ծուած են Թեհ­րա­նի ան­մի­ջա­կան հո­վա­նա­ւո­րու­թեամբ: Այլ կա­րե­ւոր մաս­նակ­ցու­թիւն ու­նին քիւր­տե­րը, ո­րոնց փեշ­մեր­կէ ջո­կատ­նե­րը նոր չէ, որ կը մաս­նակ­ցին Ի­ՇԻՊ-ին դէմ ըն­թա­ցող ընդ­հա­նուր պայ­քա­րին:

Վե­րը նշուած խմբա­ւո­րում­նե­րէն իւ­րա­քան­չիւ­րը ու­նի իր ա­ռաջ­նա­հեր­թու­թիւ­նը եւ ծրա­գի­րը: Ու միշտ չէ, որ ե­ղած ծրա­գիր­նե­րը կրնան հա­կա­սու­թիւն­նե­րով դրսե­ւո­րուիլ:

Բուն կռի­ւը սա­կայն սիւն­նի-շիի կռիւ մըն է եւ այս հանգ­րուա­նին ներ­հա­մայն­քա­յին պատ­մա­կան խորք ու­նե­ցող այդ հա­կա­մար­տու­թիւ­նը ա­մե­նէն ա­ւե­լի կ­­՚ե­րե­ւի Ի­րա­քի մէջ:

Թուր­քիոյ հա­մար ալ կա­րե­ւոր է Մու­սու­լի ճակ­տա­մար­տը: Կա­րե­ւոր է, ո­րով­հե­տեւ ըստ Ան­գա­րա­յի, քիչ չէ թի­ւը այն թիւրք­մեն­նե­րուն, ո­րոնց բնա­կու­թեան ի­ս­­կա­կան վայ­րը Մու­սուլն է: Ան­շուշտ կայ Թուր­քիոյ շրջա­նա­յին դե­րը այս ա­ռու­մով։ Իբր այդ, անց­նող օ­րե­րուն եւ տար­բեր ա­ռիթ­նե­րով յստակ դար­ձաւ, որ հա­կա­ռակ Ան­գա­րա-Ո­ւա­շինկ­թըն ո­րո­շա­կի սառ­նու­թեան, Միա­ցեալ Նա­հանգ­ներ կա­րե­ւոր ճնշում գոր­ծադ­րեց Պաղ­տա­տի կա­ռա­վա­րու­թեան վրայ՝ ան­կէ պա­հան­ջե­լով հա­մա­գոր­ծակ­ցիլ Ի­րաք գտնուող թրքա­կան բա­նա­կի գու­մար­տակ­նե­րուն հետ:

Մու­սու­լի ճա­կա­տա­մար­տին ա­ռըն­թեր կա­րե­ւոր ներ­կա­յու­թիւն ու­նի Հիւ­սի­սա­յին Ի­րա­քի քրդա­կան ինք­նա­վա­րու­թիւ­նը՝ ղե­կա­վա­րու­թեամբ Մե­սուտ Պար­զա­նիի: Սիւն­նի մէ­կէ ա­ւե­լի վեր­լու­ծա­բան­ներ քննար­կա­ման են­թար­կե­լով քիւր­տե­րու շար­ժում­նե­րը՝ կը նշեն, որ քրդա­կան ու­ժե­րուն այ­սօ­րուան նպա­տա­կը ներ­կա­յու­թիւն հաս­տա­տել է այն հա­տուած­նե­րուն մէջ, որ կը հա­մա­րուին վի­ճար­կե­լի շրջան­ներ: Այ­սինքն զի­նուո­րա­կան ներ­կա­յու­թիւն ըլ­լալ Ի­րա­քի Նի­նուէ նա­հան­գի ա­րե­ւե­լեան եւ հիւ­սի­սա­յին շրջան­նե­րուն մէջ, ինչ­պէս նաեւ «աչք տնկե­լ» Քեր­քիւ­քի վրայ, որ կը հա­մա­րուի Ի­րա­քի նաւ­թա­յին պա­շար­նե­րու մայ­րա­քա­ղաք: Քիւր­տե­րուն հա­մար այլ կա­րե­ւոր քա­ղաք կը հա­մա­րուի Տիա­լան, որ նա­խա­պէս Ի­ՇԻՊ-ի կա­րե­ւոր կեդ­րո­նա­տե­ղի­նե­րէն մին էր եւ, ուր մեծ թիւ կը կազ­մեն քիւր­տե­րը:

Բա­ցի այս բո­լո­րէն, կան նաեւ Մու­սու­լի մօտ ստեղ­ծուած սիւն­նի ջո­կատ­նե­րը, ո­րոնք կազ­մուած են վեր­ջերս եւ կը կրեն «Մու­սու­լի պա­հա­պան­նե­ր» ա­նու­նը: Այդ ջո­կատ­նե­րը կազ­մուած են Մու­սու­լի սիւն­նի նա­հան­գա­պետ Ա­սիլ Ալ Նու­ժայ­ֆին կող­մէ, որ իր նե­ցու­կը կը ստա­նայ Մու­սու­լի մերձ գտնուող Պահ­քու­պա քա­ղա­քին մէջ տե­ղա­կա­յուած թրքա­կան ու­ժե­րէն: Ըստ «Ռէօյ­թըր­զ» գոր­ծա­կա­լու­թեան, Մու­սու­լի նա­հան­գա­պե­տին նպա­տա­կը ե­ղած է կազ­մել 2 հա­զար կռուող­նե­րէ բա­ղկա­ցեալ «բա­նա­կ» մը, սա­կայն մին­չեւ այս պա­հը ան յա­ջո­ղած է զի­նուո­րագ­րել 1200 հո­գի:

Բա­ցի այս բո­լոր տուեալ­նե­րէն՝ յստակ է նաեւ, որ Մու­սու­լի ճա­կա­տա­մար­տը կամ ա­նոր ա­ւար­տով սկիզբ առ­նե­լիք փու­լը վճռո­րոշ պի­տի ըլ­լայ Ի­րա­քին հա­մար: Յատ­կա­պէս Պաղ­տա­տի կեդ­րո­նա­կան կա­ռա­վա­րու­թեան հա­մար, ո­րուն գո­յու­թիւ­նը յայտ­նուած է կա­րե­ւոր փոր-­ձա­քա­րի մը դի­մաց:

Մու­սու­լը իր դիր­քով, ռազ­մա­քա­ղա­քա­կան տուեալ­նե­րով եւ ու­ժե­րու բախ­ման կէտ հան­դի­սա­նա­լու դրուած­քով պի­տի դառ­նայ ան­կիւ­նա­դար­ձա­յին: Ա­ւե­լի ճիշդ պի­տի ըլ­լայ ը­սել ոչ թէ Մու­սու­լը, այլ ա­նոր այս ճա­կա­տա­մար­տը, ո­րուն ա­ւար­տին շատ հա­ւա­նա­կան է, որ վե­րը նշուած ու­ժե­րէն իւ­րա­քան­չիւ­րը փոր­ձէ «սա­ւա­նը, իր կող­մը քա­շե­լ» եւ այդ­պէ­սով ստեղ­ծել բա­խում­նե­րու եւ հա­կա­մար­տու­թեան նոր «օ­ճա­խ» մը:

Թէ ինչ­քան խե­լա­միտ պի­տի գտնուին հա­մա­կար­գող ու­ժե­րը՝ ցարդ պարզ չէ, բայց նաեւ յստակ է, որ մին­չ «ի­րենց ակ­ռա­նե­րը զի­նա­ծ» կող­մե­րը պատ­րաստ են Մու­սու­լը դարձ­նել ա­րիւ­նա­հե­ղու­թեան նոր թա­տե­րա­բե­մի մը, ուր հա­կա­մար­տու­թեան սկիզ­բի թուա­կա­նը յստակ պի­տի ըլ­լայ, իսկ ա­ւար­տը ան­կան­խա­տե­սե­լի:

Սկիզբ առ­նող հա­կա­մար­տու­թիւն­նե­րը կա­րե­լիու­թիւ­նը չու­նին յաղ­թա­կան կող­մի մը ի նպաստ գե­տին ստեղ­ծե­լու։ Իբր այդ ալ ա­ռիթ­նե­րու, հա­մա­ձայ­նու­թեան, խա­ղա­ղու­թեան եւ հան­դուր­ժո­ղու­թեան բա­ցա­կա­յու­թեամբ գե­տին շա­հող շատ հա­ւա­նա­կան պա­տե­րազ­մը ա­ւե­րիչ պի­տի ըլ­լայ ոչ միայն վի­րա­ւոր Մու­սու­լին, այլ ամ­բողջ Ի­րա­քին հա­մար:

ՍԱԳՕ ԱՐԵԱՆ

Ե­րե­ւան