Ի՞ՆՉ ՃԱԿԱՏԱԳԻՐ ԿԸ ՍՊԱՍԷ ԼԻԲԱՆԱՆԷՆ ՍՈՒՐԻԱ ՄԵԿՆԱԾ ՎԵՑ ՀԱԶԱՐ ԶԻՆեալՆԵՐՈՒՆ

Սու­րիոյ պա­տե­րազ­մին շղթա­յա­զեր­ծու­մէն ի վեր լի­բա­նա­նեան հո­ղե­րէն դէ­պի Սու­րիոյ տար­բեր ճա­կատ­նե­րը հա­սած զի­նեալ­նե­րու թի­ւը հա­սած է 6 հա­զա­րի: Այս տե­ղե­կու­թիւ­նը շրջա­նա­ռու­թեան մէջ կը դրուէր օ­րեր ա­ռաջ, երբ լի­բա­նա­նեան լրա­տուա­կան ցան­ցի ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­ներ քննար­կու­մի նիւթ կը դարձ­նէին մին­չեւ այս պա­հը Սու­րիոյ տար­բեր քա­ղաք­նե­րուն մէջ «ա­պաս­տա­նած» ար­մա­տա­կան զի­նեալ­նե­րուն ճա­կա­տա­գի­րը:

Լի­բա­նա­նէն Սու­րիա հա­սած զի­նեալ­նե­րու ա­ռա­ջին հոս­քը տե­ղի կ՚ու­նե­նար 2011 թուա­կա­նի գար­նան ա­ւար­տին, երբ երկ­րի տար­բեր շրջան­նե­րուն մէջ «յե­ղա­փո­խու­թեան մը» ա­ւե­տի­սը ի­րենց բե­րան­նե­րուն ա­ռած հա­րիւ­րա­ւոր սու­րիա­ցի­ներ փո­ղոց կ՚իջ­նէին ա­ւե­լի լաւ Սու­րիա մը «կեր­տե­լու» ե­րա­զան­քով:

Սու­րիոյ կեղծ յե­ղա­փո­խու­թիւ­նը իր ար­գան­դին մէջ պա­հած էր սիւն­նի­նե­րու մօ­տիկ ան­ցեա­լի վրէ­ժը: Ու այդ վրէ­ժին ան­սա­լով էր նաեւ, որ Լի­բա­նա­նի մէջ ի­րենք զի­րենք «ընկ­ճուած» զգա­ցող սիւն­նի հա­մայն­քի ան­դամ­նե­րէն շա­տեր ո­րո­շե­ցին «ճի­հատ»ի եր­թալ:

Ոչ ոք կրցած էր կռա­հել, թէ ի՜նչ դժո­խա­յին հե­տե­ւանք­ներ պի­տի ու­նե­նայ Սու­րիոյ մերթ քա­ղա­քա­ցիա­կան պի­տա­կը կրող ու յա­ճախ ալ ա­հա­բեկ­չու­թեան դէմ պայ­քա­րի հիմ­նա­կան գե­տին դար­ձած, մինչ ալ շա­րու­նա­կուող այդ պա­տե­րազ­մը:

Սիւն­նի հա­տուած­նե­րուն պա­տե­րազ­մի մաս­նակ­ցե­լու «ա­խոր­ժակ»ը միայն պայ­մա­նա­ւո­րուած չէր Սու­րիոյ Նա­խա­գահ Պե­շար Է­սա­տի հօր՝ Հա­ֆըզ Է­սա­տի 1982 թուա­կա­նին Հոմ­սի եւ Հա­մա­յի մէջ «ար­մատ դրած» սիւն­նի խմբա­ւո­րում­նե­րուն (ա­ռա­ւե­լա­բար՝ «Իս­լամ եղ­բայր­ներ» շար­ժու­մի ան­դամ­ներ) դէմ դա­ժան պայ­քա­րով, այլ կար տար­բեր ե­լա­կէտ մը, որն էր պայ­քա­րը՝ շիի Ի­րա­նին դէմ:

Այս պատ­կե­րին վրայ էր նաեւ, որ ա­րեւմ­տեան եր­կիր­ներ ու յատ­կա­պէս Միա­ցեալ Նա­հանգ­ներ բա­զում ան­գամ­ներ կը փոր­ձէր Պե­շար Է­սա­տը «գրա­ւել» ու զինք հե­ռաց­նել Թեհ­րա­նի ան­մի­ջա­կան ազ­դե­ցու­թե­նէն:

Ի­րա­նի Իս­լա­մա­կան Հան­րա­պե­տու­թեան նախ­կին նա­խա­գահ Մահ­մուտ Ահ­մէ­տի­նե­ճատ, լի­բա­նա­նեան «Հիզ­պուլ­լահ»ի ղե­կա­վար Սէ­յիտ Հա­սան Նաս­րալ­լա­յի եւ Պե­շար Է­սա­տի մի­ջեւ Դա­մաս­կո­սի մէջ տե­ղի ու­նե­ցած հան­դի­պու­մը (2006թ.) կը դառ­նար նոր մեկ­նա­կէտ մը՝ Սու­րիան կազ­մա­քան­դե­լու գոր­ծըն­թա­ցին:

Այ­սինքն Է­սատ մեր­ժե­լով ան­սալ ա­մե­րի­կեան բո­լոր կո­չե­րուն՝ կը շա­րու­նա­կէր ամ­րաց­նել իր հօր իշ­խա­նու­թեան ա­ւար­տին Թեհ­րա­նի հետ խմո­րուած յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րը եւ այդ ա­ռու­մով ալ իր դէմ կը լա­րէր ոչ միայն Ա­մե­րի­կան, այլ նաեւ սիւն­նի-ա­րա­բա­կան աշ­խար­հը:

Այս պատ­կե­րին ի տես, Ա­րեւ­մուտ­քը իր շուրջ հա­ւա­քագ­րե­լով եւ դրա­մագլու­խի վե­րա­ծե­լով ա­րա­բա­կան աշ­խար­հի ընդ­հա­նուր բո­ղո­քը՝ գոր­ծի կը դնէր իր հրէ­շա­յին ծրա­գր­ե­րէն մին, որն էր ա­մէն գնով տա­պա­լել է­սա­տեան վար­չա­կար­գը եւ ա­նոր փո­խա­րէն ստեղ­ծել սիւն­նի աշ­խար­հի հո­վա­նին վա­յե­լող ա­րա­բա­կան «չա­փա­ւո­րա­կան» տէ­րու­թիւն մը:

Այդ օ­րե­րուն ոչ ոք կը խօ­սէր ար­մա­տա­կան իս­լա­մին մա­սին: Ոչ ոք կը գի­տակ­ցէր, թէ Կեդ­րո­նա­կան Ա­սիա­յէն, Փա­քիս­տա­նէն եւ նոյ­նիսկ Աֆ­ղա­նիս­տա­նի լեռ­նա­յին հա­տուած­նե­րէն Սու­րիա «լե­ցուող» զի­նեալ­նե­րը այլ վար­կած­նե­րով պի­տի «զար­դա­րէին» այդ երկ­րի «դե­ռա­տի» յե­ղա­փո­խու­թիւ­նը:

Սու­րիոյ յա­ռա­ջա­դէմ մտա­ւո­րա­կա­նու­թիւնն ալ «խան­դա­վա­ռուած» բա­րե­նո­րոգ­ման խոս­տում­նե­րէն, ա­մէն գնով կը փոր­ձէր նոր խորք տալ երկ­րի տար­բեր քա­ղաք­նե­րուն մէջ սկիզբ ա­ռած եւ «խա­ղա­ղու­թեամբ փո­խենք եր­կի­րը» զօ­րա­կոչ­նե­րուն:

Այս «ե­րազ»ը սա­կայն շատ ա­րագ ձե­ւով կը մթագ­նէր: Շատ անս­պա­սե­լի ա­րա­գու­թեամբ մէջ­տեղ կու գար Ի­ՇԻՊ-ը («Ի­րաք-Շա­մի իս­լա­մա­կան պե­տու­թիւն» ա­հա­բեկ­չա­կան խմբա­ւո­րում) եւ ա­նոր պար­զած սեւ դրօ­շակ­ներն ու կար­գա­խօս­նե­րը, ա­նոր գլխա­տած գե­րի­նե­րուն տե­սա­նիւ­թերն ու կրօ­նա­կան քայ­լերգ­նե­րը կը դառ­նա­յին մակ­նիշ եւ «կը գրո­հէին» ամ­բողջ ա­րա­բա­կան եր­կիր­նե­րը:

Գրո­հը այս­տեղ, բա­ռին իս­կա­կան ի­մաս­տով չէ ըն­կա­լել, այլ փո­խա­բե­րա­կան, ո­րով­հե­տեւ Ի­ՇԻՊ-ի «մահ բո­լոր թշնա­մի­նե­րուն» կար­գա­խօ­սը կը գրա­ւէր սիւն­նի ե­րի­տա­սար­դու­թեան չնչին մէկ տո­կո­սին սիրտն ու հո­գին:

Այս բա­ւա­կան ա­րագ «պատ­մա­կան»էն ետք, վե­րա­դառ­նա­լով յօ­դուա­ծին սկիզ­բը ներ­կա­յա­ցուած տե­ղե­կու­թեան՝ պէտք է նշել նաեւ, որ սու­րիա­կան պա­տե­րազ­մին մաս­նակ­ցե­լու լի­բա­նան­ցի ե­րի­տա­սարդ­նե­րու ո­րո­շու­մին վրայ հիմ­նա­կան ազ­դե­ցու­թիւն կ՚ու­նե­նար շրջա­նին մէջ Թեհ­րա­նի կա­րե­ւո­րա­գոյն գոր­ծօն­նե­րէն հա­մա­րուող «Հիզ­պուլ­լահ»ի Սու­րիոյ մար­տե­րուն մաս­նակ­ցու­թիւ­նը: Մինչ կազ­մա­կեր­պու­թեան ա­ռաջ­նորդ Սէ­յիտ Հա­սան Նաս­րալ­լա տար­բեր ա­ռիթ­նե­րով կը յայ­տա­րա­րէր, որ ի­րենք վճռած են Սու­րիոյ մէջ կռուիլ պահ­պա­նե­լու հա­մար Լի­բա­նանն ու ա­նոր սահ­ման­նե­րը, ան­դին սիւն­նի­նե­րու «խա­րիսխ» հան­դի­սա­ցող պա­ղես­տի­նեան գաղ­թա­կայան­նե­րուն մէջ այս ան­գամ «Հիզ­պուլ­լահ»ին դէմ պայ­քար տա­նե­լու կո­չեր կը հնչէին ու դէ­պի Սու­րիա զի­նուո­րագր­ման ար­շաւ մը սկիզբ կ՚առ­նէր:

Մինչ «Հիզ­պուլ­լահ» իր «զի­նուո­րա­կան ար­շաւ»ը կը կա­տա­րէր բա­ցա­յայտ կեր­պով եւ ա­նոր ա­ռա­ջին ջո­կատ­նե­րը կը հաս­նէին Դա­մաս­կոս՝ պահ­պա­նե­լու հա­մար շիի­նե­րու տաս­նեակ սրբա­վայ­րե­րը, երկ­րորդ խմբա­ւո­րու­մը կը գոր­ծէր «խիստ գաղտ­նի» պայ­ման­նե­րու տակ ու Լի­բա­նա­նի հիւ­սի­սի մայ­րա­քա­ղա­քը՝ Թրի­փո­լի քա­ղա­քէն, նաեւ հա­րա­ւա­յին Սայ­տա քա­ղա­քէն հա­րիւ­րա­ւոր ե­րի­տա­սարդ­ներ գաղ­տա­գո­ղի Սու­րիա կը հաս­նէին եւ «սուրբ» հա­մա­րուած ճա­կա­տա­մար­տե­րու կը մաս­նակ­ցէին:

Ա­ռա­ջին հիմ­նա­կան բա­խու­մը կը կա­տա­րուէր «Ալ Քո­սայր» շրջա­նին մէջ, որ կը գտնուի լի­բա­նա­նեան սահ­ման­նե­րուն մերձ: Հոն էր նաեւ, որ «Հիզ­պուլ­լահ»ը զի­նուո­րա­կան ա­ռա­ւե­լու­թիւն ար­ձա­նագ­րե­լով կը գրա­ւէր քա­ղա­քը եւ խայ­տա­ռակ պար­տու­թիւն մը «կը շնոր­հէր» սիւն­նի զի­նեալ­նե­րուն: Այդ օ­րե­րուն էր նաեւ, որ ա­ռա­ջին ան­գամ ըլ­լա­լով խօ­սակ­ցու­թեան նիւթ կը դառ­նար սիւն­նի­նե­րու տուած զո­հե­րու թի­ւին մե­ծու­թիւ­նը: Շա­բաթ չէր անց­ներ, որ Թրի­փո­լիի ա­մե­նէն աղ­քատ թա­ղա­մա­սե­րուն մէջ տե­ղի չու­նե­նար Սու­րիա­յէն հա­սած դիակ­նե­րու յու­ղար­կա­ւո­րու­թիւն: Ու այս բա­ւա­կան լա­րուած մթնո­լոր­տին մէջ սկիզբ կ՚առ­նէր խօ­սակ­ցու­թիւն մը, սիւն­նի «անձ­նաս­պան» զի­նեալ­նե­րու մա­սին:

Ներ­կայ պա­հուս եւ ըստ հրա­պա­րա­կ-ւած տուեալ­նե­րու, Լի­բա­նա­նէն Սու­րիա մեկ­նած սիւն­նի զի­նեալ­նե­րու թի­ւը կը գե­րա­զան­ցէ 6 հա­զա­րը: Կը խօ­սուի նաեւ, որ այդ զի­նեալ­նե­րէն հազար երեք հարիւրը ար­դէն իսկ սպան­նուած են տար­բեր քա­ղաք­նե­րու մէջ մղուած մար­տե­րու ըն­թաց­քին:

Այս զի­նեալ­նե­րու նիւ­թը այն­քան այժ­մէա­կան պի­տի չդառ­նար, ե­թէ ընդ­հան­րա­պէս հա­շուի չառ­նէինք Լի­բա­նա­նի մէջ ար­ձա­նագ­րուած ա­պա­հո­վա­կան զար­գա­ցում­նե­րը, ո­րոնց ա­մե­նէն բա­ցա­յայտն ու վտան­գա­ւո­րը Համ­րա փո­ղո­ցին մէջ (21 Յու­նուար) տե­ղի ու­նե­նա­լիք անձ­նաս­պա­նա­կան գոր­ծո­ղու­թեան մը կան­խումն էր:

Լի­բա­նա­նի հան­րու­թեան հա­մար ալ գաղտ­նիք չէ, որ ա­պա­հո­վա­կան մար­մին­նե­րը ա­մէ­նօ­րեայ դրու­թեամբ ձեր­բա­կա­լու­թիւն­ներ կը կա­տա­րեն երկ­րի տար­բեր քա­ղաք­նե­րուն ու յատ­կա­պէս սու­րիա­ցի­նե­րու գաղ­թա­կա­յան­նե­րուն մէջ:

Աս­կէ ան­դին ալ «մեծ վտանգ»ը, որ կրնայ սպառ­նա­լիք դառ­նալ Լի­բա­նա­նին՝ Սու­րիա գտնուող զի­նեալ­նե­րուն «տուն­դարձ»ն է:

Այս խնդի­րը նաեւ ուղ­ղա­կիօ­րէն կապուած է Սու­րիոյ տագ­նա­պին քա­ղա­քա­կան լու­ծում­ներ տա­լու ճի­գե­րուն եւ այդ երկ­րին «ճի­հա­տա­կան­նե­րու դրախտ»ի ցու­ցա­կէն դուրս գա­լուն հետ:

Ճիշդ է, որ այդ գոր­ծըն­թա­ցը տա­կա­ւին գետ­նին մէջ խրուած ար­մատ­ներ չու­նի ու կա­նուխ է են­թադ­րել, որ Սու­րիան վա­ղը պի­տի մտնէ խա­ղաղ լու­ծում­նե­րու փուլ, բայց եւ այն­պէս իս­լա­մա­մէտ­նե­րուն այդ երկ­րէն հե­ռա­նա­լու գոր­ծըն­թա­ցը ար­դէն իսկ սկիզբ ա­ռած է:

Ա­րա­բա­կան մա­մու­լի հան­գա­մա­նա­ւոր տար­բեր ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­ներ կը խօ­սին ար­մա­տա­կան զի­նեալ­նե­րու «վե­րա­փոխ­ման» գոր­ծըն­թա­ցին մա­սին: Այդ գոր­ծըն­թա­ցը հե­ռու չէ: Կայ նաեւ յստակ բա­ցատ­րու­թիւն մը այդ ա­ռու­մով:

Անձ­նաս­պան զի­նեալ­նե­րը եր­կար չեն սի­րեր «ապ­րիլ» խա­ղաղ պայ­ման­նե­րու պատ­րաս­տուող ո­րե­ւէ երկ­րի մը մէջ, ալ ուր մնաց երբ ա­նոնք մատ­նուած են ծանր պար­տու­թեան:

Ա­նոնք, ի­րենց «կեր­տած» ընկղ­մող նա­ւէն փախ­չիլ կը սի­րեն… ու չէ բա­ցա­ռուած, որ «գաղ­թեն» ա­ւե­լի «տաք ափ»եր:

ՍԱԳՕ ԱՐԵԱՆ
Ե­րե­ւան