Քա­ղա­քը Եւ Հրա­վա­ռու­թեան Կիր­քը…

Խօս­քը կը վե­րա­բե­րի Վա­հան Ռու­մե­լեա­նի «Քա­ղա­քը» շար­քին, ուր ժա­մա­նա­կա­կից եկ­նա­քեր­նե­րը հրա­վա­ռու­թեան ըն­թաց­քին կը վե­րա­ցար­կուին, ա­նոնց ակն­թար­թա­յին ցո­լա­ցում­նե­րը  կը բե­կուին կրկնե­րե­ւոյթ­նե­րու նման: Ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան կրքոտ ներշն­չան­քի մը ար­դիւնքն են ա­նոնք, ո­րոնք տա­րե­րայ­նօ­րէն կը բխին ա­րուես­տա­գէ­տի նե­րաշ­խար­հին մէջ ան­թե­ղուած ծալ­քե­րէն ու կը բաշ­խուին մե­րօ­րեայ կեան­քի վրայ: Մեկ­նե­լով բո­վան­դա­կու­թե­նէն, այս շար­քը կա­րե­լի է խո­րագ­րել՝ «Քա­ղա­քը եւ հրա­վա­ռու­թեան կիր­քը՝ ժա­մա­նա­կի ըն­թաց­քին»: Հրա­վա­ռու­թիւ­նը, որ ընդ­հան­րա­պէս բերկ­րա­լից տօ­նե­րու եւ ու­րախ ա­ռիթ­նե­րու տե­ղի կ՚ու­նե­նայ, ինք­նին ան­մի­ջա­կան ու կրքոտ հրայր­քի մը ար­դիւնքն է, ուր ապ­րուած գե­ղեց­կու­թիւ­նը թէեւ կ՚անց­նի ա­սու­պի մը նման, սա­կայն ա­նոր հմայքն ու «տեն­դը» կը յա­մե­նան մար­դու ո­գե­ղէն տե­սա­դաշ­տի վրայ՝ իբ­րեւ երփ­նե­րանգ յոյզ ու տե­սիլք: Այդ երփ­նե­րանգ եւ յու­զա­թա­թաւ տե­սիլք­ներն են, զորս Ռու­մե­լեան կ՚ո­գե­ղի­նաց­նէ կտաւ­նե­րու վրայ: Նմա­նօ­րի­նակ գե­ղա­րուես­տա­կան բիւ­րե­ղաց­ման կը հաս­նի Ռու­մե­լեա­նը գեր­լա­րուած այն­պի­սի պա­հու մը, երբ սան­ձա­զեր­ծուած վերձ­նա­հա­րուած­նե­րը կ՚են­թար­կուին ա­նոր են­թա­գի­տա­կից աշ­խար­հի ինք­նա­մուղ  թե­լադ­րա­կա­նու­թեան:

Ե­թէ ա­նոր սկզբնա­կան շրջա­նի ար­տա­յայտ­չա­ձե­ւե­րը տեղ մը եւ չա­փով մը ներշն­չուած կը թուին ըլ­լալ ֆրան­սա­ցի վե­րա­ցա­պաշտ գե­ղան­կա­րիչ Մա­թէո­յէն, ա­պա այս շար­քի կտաւ­նե­րը (ո­րոնք ի­րենց ամ­բող­ջա­կան դրսե­ւոր­ման հա­սան 2010-ի 2011-ի թուա­կան­նե­րուն) ոչ միայն ինք­նա­տիպ են, այ­լեւ մէկ կող­մէ կը թար­մաց­նեն իր ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան յղացք­նե­րը, եւ միւս կող­մէ՝ ան նոր ե­րակ մը կը բա­նայ եւ իբրեւ նո­րա­րար հան­դէս կու­ գայ վե­րա­ցա­պաշտ ա­րուես­տի ան­դաս­տա­նէն ներս:

Թէեւ Ռու­մե­լեան հա­կա­մէտ է այս շար­քի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թիւն­նե­րը խո­րագ­րել եւ թուագ­րել նախ­կին­նե­րուն նման, ինչ­պէս՝ «Պահ», «Ակն­թարթ», «Կիրք», «Ա­զա­տագ­րում», «Տե­սիլք», «Լից­քա­թա­փում», «Յափշ­տա­կու­թիւն», «Տրոփ», «Գոր­ծո­ղու­թիւն՝ ա­ռանց գոր­ծո­ղու­թեան» եւ այլն, սա­կայն շա­տե­րու պա­րա­գա­յին, ան կը նշէ ա­նոնց ա­ւարտ­ման ճշգրիտ ժա­մա­նա­կը՝ վայր­կեան­նե­րով: Ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան հրայր­քով վառուած այս ա­րուես­տա­գէ­տին հա­մար կա­րե­ւոր ու կեն­սա­կան նշա­նա­կու­թիւն ու­նի ա­րար­ման պա­հը, ո­րով­հե­տեւ ժա­մա­նա­կի ա­մե­նա­կար­ճա­տեւ ակն­թարթն իսկ վերջ մըն է եւ սկիզբ մը՝ միա­ժա­մա­նակ, ո­րուն ըն­թաց­քին ան­ցեա­լը ա­նընդ­հատ կը մա­հա­նայ եւ ա­պա­գան տե­ւա­կա­նօ­րէն կը վե­րած­նի այն­պի­սի ծի­րի մը վրայ, ուր ժա­մա­նա­կը կը հո­սի ու կ՚ըն­թա­նայ դէ­պի յա­ւի­տե­նու­թիւն:

Ա­յո՛, իր շտա­պո­ղա­կա­նու­թեան մէջ ժա­մա­նա­կը դա­ժան է, յա­րա­բե­րա­կան, ան­տար­բեր ու նաեւ՝ լկտի: Կը պայ­մա­նա­ւո­րուի տիե­զե­րա­կան մար­մին­նե­րու շար­ժու­նա­կու­թեամբ ու կ՚ի­մաս­տա­ւո­րուի բա­նա­կան էա­կի դա­տո­ղու­թեամբ. իսկ բա­նա­կան էա­կի դա­տո­ղա­կան բարձ­րա­գոյն կա­րո­ղա­կա­նու­թիւ­նը վե­րա­պա­հուած է գիտ­նա­կան­նե­րուն, ո­րոնց մե­ծա­մաս­նու­թիւ­նը սկսած է հա­ւա­տալ, որ տիե­զե­քը գո­յա­ցած է «Մեծ պայ­թիւն»ի (Big Bang) մը հե­տե­ւան­քով, որ­մէ ա­ռաջ ո­չինչ գո­յու­թիւն ու­նէր՝ բա­ցի «խտա­ցուած լոյս»էն: Այս Մեծ պայ­թիւ­նէն է, որ կը ծնի ժա­մա­նա­կը, ո­րուն փոք­րե­րը ան­համ­բեր կը սպա­սեն (Կո­տո­յին նման), իսկ Մե­ծե­րը ա­նոր ե­տե­ւէն կը վա­զեն (Լիր ար­քա­յին պէս):

Մեր ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նին կա­տա­րե­լա­գոր­ծուած հրա­վա­ռու­թիւն­նե­րը յա­ճախ Մեծ պայ­թիւ­նի տպա­ւո­րու­թիւ­նը կու տան եւ եր­բեմն ա­նոնց շա­րու­նա­կա­կան թռիչք­նե­րը կատ­ղած հրա­բուխ­ներ կը յի­շեց­նեն: Թէեւ շան­թի նման կը կայ­ծա­կեն մի­ջո­ցին մէջ, սա­կայն ան­ցեա­լէն բխող եւ դէ­պի ա­պա­գան խո­յա­ցող գե­ղե­ցի­կի պատ­րան­քը կը ստեղ­ծեն… Տե­ւո­ղու­թեան մէջ գո­յա­ցող այս տե­սիլք­նե­րը միշտ չէ, որ ու­ղիղ կը հա­մե­մա­տին ժա­մա­նա­կի մա­շու­մին, ո­րով­հե­տեւ Ռու­մե­լեան այս տե­սիլք­նե­րու ընդ­մէ­ջէն է, որ կը փոր­ձէ դրսե­ւո­րել մար­դու մարդ­կա­յին այն ինք­նար­ժէ­քը, ուր հրա­վա­ռու­թեան առ­թած յափշ­տա­կուա­ծու­թիւնն ու հո­գե­կան գեր­լա­րու­մը ա­ռիթ կու տայ ա­րուես­տա­գէ­տին՝ տա­րե­րա­յին լից­քա­թափ­ման ու «գե­ղե­ցիկ»ի ա­րար­ման, ո­րուն մղիչ ու­ժը ի վեր­ջոյ տա­րե­րա­յին կիրքն է:

Ա­հա­ւա­սիկ թէ ին­չո՛ւ ան բո­վան­դա­կու­թեամբ եւ ո­ճա­յին ա­ռու­մով կ՚ըն­դունուի եւ կը գնա­հա­տուի իբ­րեւ ա­մե­նաինք­նա­տիպ վե­րա­ցա­պաշտ­նե­րէն մէ­կը:

ՄՈՎ­ՍԷՍ ԾԻ­ՐԱ­ՆԻ

«Ազ­դակ», Պէյ­րութ