ՄԵՐ ԿՐԹԱԿԱՆ ԿԵԱՆՔԻ ՀԵՌԱՆԿԱՐՆԵՐԸ

Երբ որ «մեր» կ՚ը­սենք՝ պէտք է հասկ­նալ Հիւ­սի­սա­յին Ա­մե­րի­կան, ո­րով­հե­տեւ, տար­բեր աշ­խար­հա­մա­սե­րու մէջ հայ կրթա­կան գոր­ծը ու­նի տեղ­ւոյն յա­տուկ ե­զա­կի խն­­դիր­ներ. սա­կայն, բո­լոր շրջան­նե­րուն հա­մար հա­սա­րակ յայ­տա­րա­րը այն է, որ բո­լորն ալ նա­հան­ջի մէջ են, յա­ճախ պա­տաս­խա­նա­տու­նե­րը մատ­նե­լով յու­սալ­քու­թեան:

Ա­մե­րի­կա­յի մէջ հայ դպրոց ու­նե­նա­լու ծրա­գի­րը եր­կար ա­տեն մնա­ցած էր գա­ղու­թի հա­սո­ղու­թե­նէն վեր: Սա­կայն, երբ սկսաւ Մի­ջին Ա­րե­ւել­քէն հաս­նող գաղ­թա­կան­նե­րու հո­սան­քը՝ ստեղ­ծուե­ցաւ պատ­մա­կան հա­զուա­գիւտ պա­տե­հու­թիւն մը, որ միայն «սրբա­զան խեն­թեր»ու պի­տի ըն­ծա­յէր յա­ջո­ղու­թեան գաղտ­նի­քը: Ա­ռա­ջին «սրբա­զան խեն­թ»ը հան­դի­սա­ցաւ դաս­տիա­րակ ու տե­սա­նող Գաբ­րիէլ Ին­ճե­ճի­կեան, որ թե­րա­հա­ւատ­նե­րու դի­մաց ի­րա­գոր­ծեց Քո­լոմ­պո­սի հաւ­կի­թին հրաշ­քը: Ա­նոր հե­տե­ւե­ցան ու­րիշ­ներ՝ տես­նե­լով որ ան­կա­րե­լի ար­կա­ծախնդ­րու­թիւն մը չէր հայ դպրո­ցի ի­րա­կա­նա­ցու­մը Ա­մե­րի­կա­յի ու Գա­նա­տա­յի ա­փե­րուն:

Դպրոց­նե­րու յա­ջո­ղու­թիւ­նը ուղ­ղա­կիօ­րէն ա­ղերս ու­նի գաղ­թա­կա­նա­կան հո­սանք­նե­րու մա­կըն­թա­ցու­թեան եւ տե­ղա­տուու­թեան հետ:

Ներ­կայ շրջա­նին գաղ­թա­կա­նա­կան հո­սան­քը տե­ղա­տուու­թեան մէջ է՝ անդ­րա­դառ­նա­լով հայ դպրոց­նե­րու ճա­կա­տագ­րին վրայ:

Ա­ւան­դա­կան ա­մե­րի­կա­հա­յու­թեան հա­սո­ղու­թե­նէն վեր մնա­ցած է հայ կրթա­կան կեան­քի կազ­մա­կեր­պու­մը, եւ այդ պատ­ճա­ռով ալ չեն փոր­ձուած ա­մե­նօ­րեայ դպրո­ցի ծրա­գիր­նե­րը: Ա­ռա­ւե­լա­գոյ­նը՝ գո­հա­ցած են շա­բա­թօ­րեայ դա­սա­ւան­դու­թիւն­նե­րով, ո­րոնք ժա­մա­նա­կի ըն­թաց­քին կորսն­ցու­ցած են ի­րենց հմայ­քը:

Ու­րեմն, ա­մե­նօ­րեայ դպրո­ցը հան­դի­սա­ցած է նոր գաղ­թա­կան­նե­րու ծրա­գի­րը, ո­րուն ի­րա­գոր­ծու­մէն ետք ալ ա­ւան­դա­կան գա­ղու­թը չէ ջեր­մա­ցած ա­նոր գա­ղա­փա­րին նկատ­մամբ, ա­ռա­ւե­լա­գոյնս մնա­լով սկեպ­տիկ, ե­թէ ոչ հա­կադ­րուող:

Ա­մե­րի­կա­յի եւ Գա­նա­տա­յի հայ դպրոց­նե­րը (ա­նոնք որ դեռ կը շա­րու­նա­կեն ի­րենց գո­յու­թիւ­նը) դէմ յան­դի­ման կը գտնուին բազ­մա­թիւ մար­տահ­րա­ւէր­նե­րու:

Ա­ռա­ջին մար­տահ­րա­ւէ­րը մրցակ­ցու­թիւնն է տե­ղա­կան հան­րա­յին ու մաս­նա­ւոր դպրոց­նե­րու հետ, ո­րոնք ան­սահ­ման հնա­րա­ւո­րու­թիւն­ներ կը վա­յե­լեն՝ պիւտ­ճէի, շէն­քի, դաս­տիա­րակ­չա­կան նիւ­թե­րու եւ հա­մա­կարգ­չա­յին սար­քե­րու:

Ծնող­նե­րը, ո­րոնք մտա­հո­գուած են ի­րենց զա­ւակ­նե­րուն ա­պա­գա­յով՝ ան­մի­ջա­պէս կը կա­տա­րեն բաղ­դա­տու­թիւ­նը եւ ար­դէն պարզ կը դառ­նայ ի­րենց ո­րո­շու­մը: Միայն կ­­րօ­նա­կան հա­ւատ­քի հզօ­րու­թեամբ հայ կրթու­թեան փա­րած են այն ըն­տա­նիք­նե­րը, ո­րոնք հե­րո­սա­բար կ՚ան­տե­սեն այդ բաղ­դա­տու­թիւ­նը:

Ա­պա կը ցցուին նոր մար­տահ­րա­ւէր­ներ՝ պիւտ­ճէ գո­յաց­նե­լու, ո­րա­կա­ւոր ու­սու­ցիչ­ներ գտնե­լու, դա­սա­գիր­քեր պատ­րաս­տե­լու, տնօ­րէն գտնե­լու եւ ու­սու­ցիչ­նե­րու պատ­րաս­տու­թեան ծրա­գիր­ներ ստեղ­ծե­լու եւ ֆի­նան­սա­ւո­րե­լու:

Շատ մը ծնող­ներ ափ­սո­սան­քով կ՚անդ­րա­դառ­նան որ հայ­կա­կան ա­մե­նօ­րեայ դպրո­ցին մէջ իսկ տղա­քը կը խօ­սին անգ­լե­րէն եւ կ՚ու­զեն ան­պայ­ման հասկ­նալ ա­նոր գաղտ­նի­քը: Պա­տաս­խա­նը այն է, որ տղոց խա­ղի լե­զուն անգ­լե­րէն է եւ ա­նոնք բնա­կան մ­­ղու­մով կը յա­րին անգ­լե­րէ­նին: Այ­սօր դաս­տիա­րակ­չա­կան խա­ղե­րու բնա­գա­ւա­ռը բազ­մա­մի­լիոն տո­լա­րի կա­րօտ ճար­տա­րա­րուեստ մըն է: Քըրք Գրի­գո­րեան 100 մի­լիոն տո­լար յատ­կա­ցուց ի­րա­գոր­ծե­լու հա­մար «Խոս­տու­մը» ֆիլ­մը, որ Ե­ղեռ­նի պատ­մու­թիւ­նը գե­ղա­ր-ւես­տա­կա­նօ­րէն բարձ­րա­ցուց հա­մաշ­խար­հա­յին բեմ: Ո՞ւր է սա­կայն, յա­ջորդ Գրի­գո­րեա­նը, որ պի­տի գի­տակ­ցի ման­կա­կան դաս­տիա­րակ­չա­կան խա­ղե­րու, գիր­քե­րու եւ ֆիլ­մե­րու նշա­նա­կու­թեան եւ այդ­պի­սի հսկայ գու­մար մը տրա­մադ­րէ ա­նոր:

Այ­սօր հա­յե­րէ­նի ու­սու­ցիչ գտնե­լը դար­ձած է ան­յաղ­թա­հա­րե­լի մար­տահ­րա­ւէր մը. նա­խորդ սե­րուն­դի դաս­տիա­րակ­նե­րուն ան­հե­տա­ցու­մով հրա­պա­րա­կը կը մնայ ան­վարժ նո­րե­լուկ­նե­րու, ո­րոնք, այ­լա­պէս ալ դժուար կա­ցու­թիւն ապ­րող դպրոց­նե­րէ ներս կը հրա­ւի­րուին պաշ­տօ­նի: Տա­կա­ւին պի­տի գտնուի՞ հաս­տա­տու­թիւն մը կամ բա­րե­րար մը, որ ու­նե­նայ տե­սիլ­քը հայ ու­սու­ցիչ պատ­րաս­տե­լու ծրագ­րին եւ կա­տա­րէ անհ­րա­ժեշտ ներդ­րու­մը:

Դա­սա­գիր­քե­րը, ի­րենց հեր­թին, կը ներ­կա­յաց­նեն ու­րիշ մար­տահ­րա­ւէր մը: Ա­մե­րի­կա­յի ա­ռա­ջին ա­մե­նօ­րեայ դպրոց­նե­րը ա­պա­ւի­նած էին Սու­րիոյ, Լի­բա­նա­նի, Պոլ­սոյ կամ Վե­նե­տի­կի մէջ պատ­րաս­տուած դա­սա­գիր­քե­րուն: Սերն­դա­փո­խու­թիւ­նը եւ պայ­ման­նե­րու ե­ղաշր­ջում­նե­րը ան­գոր­ծա­ծե­լի ըն­ծա­յե­ցին ի­րենց դա­րը ապ­րած այդ գիր­քե­րը: Ա­ւե­լին՝ ա­մէն տե­ղա­կան դպրոց հար­կադ­րան­քին առ­ջեւ գտնուե­ցաւ իր հա­մայն­քի դի­մագ­ծու­թեան ու կա­րիք­նե­րուն հա­մա­պա­տաս­խան գիր­քեր օգ­տա­գոր­ծե­լու կամ՝ փնտռե­լու:

Օ­րի­նակ, Գա­նա­տա­յի եւ Ա­րեւմ­տեան ա­փի դպրոց­նե­րը ու­նե­ցան իւ­րա­յա­տուկ պա­հանջ, իսկ Մի­ջին Ա­րեւ­մուտ­քի­նը՝ այլ պա­հանջ: Մինչ ա­ռա­ջին­նե­րուն ա­շա­կերտ­նե­րը կու գան հա­յա­խօս ըն­տա­նիք­նե­րէ, իսկ Մի­ջին Ա­րեւ­մուտ­քի մէջ կու գան ար­դէն անգ­լիա­խօս ըն­տա­նիք­նե­րէ, պա­հան­ջը ստեղ­ծե­լով շրջուած մե­թո­տի մը: Այ­սինքն, վեր­ջին պա­րա­գա­յին հա­յե­րէ­նը կ՚ըն­ծա­յուի իբ­րեւ երկ­րորդ լե­զու. ինչ­պէս բո­լոր գաղ­թա­կան զա­ւակ­նե­րու կ՚ըն­ծա­յուի ESL-ը, հայ դպրոցն ալ, ա­նոր նմա­նո­ղու­թեամբ, կ՚որ­դեգ­րէ ASL-ը (Armenian as a second language):

Դա­սա­գիր­քե­րու պա­րա­գա­յին շնոր­հա­շատ գործ մը կը կա­տա­րէ Ա­րեւմ­տեան ա­փին Կի­լի­կեան թե­մը, պատ­րաս­տե­լով հայ լե­զուի եւ հա­յոց պատ­մու­թեան դա­սա­գիր­քեր, ման­կա­վար­ժա­կան հմուտ հիմ­քե­րով, հոգ չէ թէ որոշ կողմ­նա­կա­լու­թեամբ: Կի­լի­կեան թե­մը ծուռ նստած՝ շի­տակ կը գոր­ծէ: Տա­կա­ւին այ­սօր Կի­լի­կեան թե­մի մը գո­յու­թիւ­նը ժա­մա­նա­կավ­րէպ է եւ Հա­յաս­տա­նեայց Ե­կե­ղեց­ւոյ պա­ռակ­տեալ վի­ճա­կը կը տե­ւա­կա­նաց­նէ: Այ­սու­հան­դերձ, Կի­լի­կեան թե­մի պատ­րաս­տած դա­սա­գիր­քե­րը օգ­տա­գոր­ծող­նե­րը ե­րախ­տա­պարտ կը մնան զանոնք պատ­րաս­տող­նե­րուն: Ան­շուշտ, այդ թեմն ալ ու­նի ի՛ր աշ­խար­հա­յեացք­նե­րը, ո­րոնք ցո­լա­ցում կը գտնեն այդ դա­սա­գիր­քե­րուն մէջ. օ­րի­նակ, հայ գրա­կա­նու­թեան նուի­րուած դա­սա­գիր­քե­րուն մէջ ան­յայտ գրչակ­ներ յան­կարծ կը բազ­մին Վա­րու­ժան­նե­րու եւ Սիա­ման­թո­նե­րու կող­քին, ան­տե­սե­լով այլ մե­ծու­թիւն­ներ, ո­րոնք գիր­քե­րու հե­ղի­նակ­նե­րուն գա­ղա­փա­րա­կան հա­մակ­րու­թիւ­նը չեն վա­յե­լեր:

Միեւ­նոյն թե­րու­թեամբ վի­րա­ւոր են ն­­աեւ պատ­մու­թեան գիր­քե­րը: Սա­կայն, ծով կա­րիք­նե­րու դի­մաց՝ այդ վրի­պում­նե­րը պէտք է մնան շրջան­ցե­լի:

Կի­լի­կեան թե­մի ղե­կա­վար­նե­րը գործ­նա­կա­նօ­րէն ցոյց տուած են, որ կը հա­ւա­տան հայ դպրո­ցին եւ ա­նոր կրթա­կան ա­ռա­քե­լու­թեան:

Էջ­միած­նա­կան թե­մը Ա­մե­րի­կա­յի եր­կու ա­փե­րուն վրայ ալ, պատ­մա­կա­նօ­րէն տէր չէ կանգ­նած հայ դպրո­ցին: Ի դէպ, ոս­կեգմ­բէթ եւ քան­դա­կա­զարդ ե­կե­ղե­ցի­ներն ու տա­ճար­նե­րը կը գտնուին Էջ­միած­նա­կան թե­մէն ներս: Ա­րե­ւե­լեան ա­փին վրայ գո­յու­թիւն ու­նի Նիւ Եոր­քի Սր­­բոց Նա­հա­տա­կաց վար­ժա­րա­նը՝ յա­րա­կից ե­կե­ղեց­ւոյ շու­քին տակ, որ եր­բեմն, իր շուքն ան­գամ կը զլա­նայ հայ դպրո­ցին: Ա­րեւմ­տեան ա­փին վրայ Փա­սա­տի­նա­յի մէջ ե­կե­ղեց­ւոյ կից կը գոր­ծէ Ալֆ­րէտ եւ Մարկ­րէթ Յով­սէ­փեան դպրո­ցը, ա­ռա­ւե­լա­բար բա­րե­րա­նե­րու կամ­քով եւ տե­ղա­կան նա­խա­ձեռ­նու­թեամբ գո­յա­ցած եւ ոչ ան­պայ­ման՝ իբ­րեւ ծնունդ սկզբուն­քա­յին նա­խա­ձեռ­նու­թեան մը:

Պի­տի ու­զէինք ան­պայ­ման սխա­լած ըլ­լալ մեր այս հաս­տա­տու­մին մէջ:

Ե­թէ մեր վի­պա­սան Րաֆ­ֆին ողջ ըլ­լար, ի տես այս ե­կե­ղե­ցի­նե­րու շքե­ղու­թեան ա­ւե­լի ամ­րապն­դուած պի­տի կառ­չէր իր սկզբունք­նե­րուն որ՝ ե­թէ հա­յը խա­չե­րուն ու սկիհ­նե­րուն յատ­կա­ցու­ցած մե­տաղ­նե­րուն փո­խա­րէն զէնք դարբ­նէր՝ այ­սօր ան­կախ Հա­յաս­տան մը կ՚ու­նե­նա­յինք:

Թէեւ այ­սօր ու­նինք ան­կախ Հա­յաս­տան մը, որ ան­ճար է այս դպրոց­նե­րու մար­տահ­րա­ւէր­նե­րուն դի­մաց:

Քա­ռորդ դար մը ա­ռաջ հայ դպրո­ցը մա­մու­լի եւ ազ­գա­յին խօ­սակցու­թեանց մէջ հրա­տապ նիւթ մըն էր: Այ­սօր ընդ­հա­նուր լռու­թիւն մը եւ ան­տար­բե­րու­թիւն կը տի­րէ, հա­կա­ռակ որ հայ կրթա­կան կեան­քը ա­ւե­լի տագ­նա­պա­լի հանգ­րուա­նի մը հա­սած է:

Ներ­կայ հանգ­րուա­նին, անդ­րա­դառ­նա­լով կրթա­կան կեան­քի տագ­նա­պա­լի վի­ճա­կին՝ ար­դեօք ցա­ւոտ վէ՞ր­քի մը կը հպինք, թէ՝ խուլ ա­կանջ­նե­րու դի­մաց կը թմբկա­հա­րենք ...:

Խմբագրական «Պայքար»ի, Պոսթոն