ՎՏԱՆԳԱՒՈՐ ԲԱՆԵՐՈՒ ՄԱՍԻՆ ԿԸ ԽՕՍԻ ՀԸՐՑԻ ՀԱԼԵՒԻՆ

Իս­րա­յէ­լի քա­ղա­քա­կան հան­րու­թեան հա­մար ա­մե­նէն նշա­նա­կա­լից ի­րա­դար­ձու­թիւ­նը Հեր­ցի­լիա քա­ղա­քին մէջ կա­յա­ցած ա­մէ­նա­մեայ խորհր­դա­ժո­ղովն է (Իս­րա­յէ­լի «Ազ­գա­յին անվտ­ան­գու­թեան եւ դի­մադ­րո­ղա­կա­նու­թեա­ն» հա­մա­ժո­ղով)։ 2000 թուա­կա­նէն ի վեր ա­մէ­նա­մեայ դրու­թեամբ գու­մա­րուող այս ժո­ղո­վին ըն­թաց­քին կը ներ­կա­յա­ցուին Իս­րա­յէ­լը յու­զող հար­ցե­րը եւ տար­բեր եր­կիր­նե­րէ հրա­ւի­րուած հրեայ մաս­նա­գէտ­ներ ե­լոյթ­նե­րով հան­դէս կու գան: Ան­կաս­կած, որ այս տա­րուան յայտ­նու­թիւ­նը պէտք է հա­մա­րել Իս­րա­յէ­լի գաղտ­նի սպա­սար­կու­թեան՝ «Մո­սա­տ­»ի ղե­կա­վար Հըր­ցի Հա­լե­ւին, որ իր ե­լոյ­թով հան­դի­սա­ցաւ այս տա­րուան ժո­ղո­վին գլխա­ւոր «աստ­ղ­»ը: «Մո­սա­տ­»ի նախ­կին ղե­կա­վար­նե­րուն հա­մե­մատ Հա­լե­ւի ե­րի­տա­սարդ ա­ռաջ­նորդ մըն է: Ա­նոր մա­սին քիչ տե­ղե­կու­թիւն­ներ կը հրա­պա­րա­կուին ու մա­մու­լի աշ­խար­հին հան­դէպ վե­րա­պա­հում­ներ ու­նե­ցող Հա­լե­ւի հա­զուա­գիւտ ե­րե­ւում­ներ կ­­՚ու­նե­նայ: Նշեմ, որ Յու­նի­սի 15-ին սկիզբ ա­ռած Հեր­ցի­լիոյ հա­մա­ժո­ղո­վին այս տարուան պա­տուոյ նա­խա­գահն էր հրեայ ար­մատ­նե­րով Միա­ցեալ Նա­հանգ­նե­րու ար­տա­քին գոր­ծոց 56-րդ նա­խա­րար Հեն­րի Քի­սին­ճըր: Ա­մե­րի­կեան ար­տա­քին քա­ղա­քա­կա­նու­թեան մէջ իր ու­րոյն հետ­քը թո­ղած Քի­սին­ճըր բա­ցու­մը կը կա­տա­րէր Հեր­ցի­լիոյ ժո­ղո­վին ու խօս­քով մը հան­դէս գա­լով լուրջ մտա­վա­խու­թիւն­ներ կ՚ար­տա­յայ­տէր Իս­րա­յէ­լի ա­պա­գա­յին մա­սին: Քի­սին­ճը­րի կար­ծի­քով՝ Իս­րա­յէլ այ­սօր կը հա­մա­րուի Մի­ջին Ա­րե­ւել­քի ա­մե­նէն ու­ժեղ տէ­րու­թիւն­նե­րէն մին, բայց եւ այն­պէս ա­նոր ա­պա­գան վտան­գուած է: Քի­սին­ճը­րի խօս­քը եւ իս­րա­յէ­լեան «Մո­սա­տ­»ի ա­ռաջ­նոր­դին խօս­քը նոյն կի­զա­կէ­տը ու­նին: Ա­նոնք եր­կուքն ալ կը խօ­սին այ­սօ­ր-ւան մա­սին ու խոր մտա­հո­գու­թիւն­ներ կ՚ար­տա­յայ­տեն Իս­րա­յէ­լի դի­մագ­րա­ւե­լիք ա­պա­գա­յին հան­դէպ: Երբ ա­պա­գայ կ­­՚ը­սենք, պէտք է հասկ­նալ յա­ռա­ջի­կայ մի քա­նի տաս­նեակ տա­րի­նե­րը, ո­րոնք կրնան լուրջ փոր­ձա­քար դառ­նալ ցե­ղա­պաշ­տա­կան հի­մունք­նե­րով ստեղ­ծուած Իս­րա­յէ­լի պե­տու­թեան դի­մաց:

Սոյն ժո­ղո­վին Հա­լե­ւիի ար­տա­սա­նած խօս­քը կը հա­մա­րուի վա­ւե­րա­կան մօ­տե­ցում մը, տրուած ըլ­լա­լով, որ քա­ղա­քա­կան գետ­նի վրայ նոր ե­րե­ւա­ցող այս պա­տաս­խան­ատուն ա­ռա­ջին ան­գամ ըլ­լա­լով այս­քան եր­կար ե­լոյթ մը կ­­՚ու­նե­նայ ու ման­րա­մասն դի­տար­կում­ներ կը կա­տա­րէ Իս­րա­յէ­լի պե­տու­թեան ու­նե­ցած խնդիր­նե­րուն եւ շրջա­նա­յին հիմ­նա­հար­ցե­րուն մա­սին:

Շատ մը իս­րա­յէ­լա­ցի վեր­լու­ծա­բան­նե­րու կար­ծի­քով՝ Հա­լե­ւի իր ե­լոյ­թով ու յատ­կա­պէս Հեն­րի Քի­սըն­ճի­րի ներ­կա­յու­թեամբ ու ա­նուղ­ղա­կի «օրհ­նու­թեամ­բ» երկ­րի քա­ղա­քա­կան կեանք մտնե­լու իր վա­ւե­րա­թուղ­թը ներ­կա­յա­ցուց:

2015 թուա­կա­նի Մար­տին այս պաշ­տօ­նին նշա­նա­կուած Հա­լե­ւի ցարդ եր­կու ան­գամ այ­ցե­լու­թիւն տուած է Միա­ցեալ Նա­հանգ­ներ ու շատ հա­ւա­նա­կան է, որ յա­ռա­ջի­կա­յին ան դառ­նայ Ա­մե­րի­կա­յի «վա­զող ձի­ն»:

Ներ­կա­յաց­նե­լով ա­նոր ար­տա­յայ­տած գա­ղա­փա­ր­նե­րը՝ կա­րե­լի է հաս­տա­տել, որ Իս­րա­յէ­լի հա­մար այ­սօ­րուան դրու­թեամբ թիւ մէկ հա­կա­ռա­կոր­դը լի­բա­նա­նեան «Հիզ­պուլ­լահ»ն է: Այս մօ­տե­ցու­մը նո­րու­թիւն մը չէ, սա­կայն ա­նոր ար­տա­յայ­տած գա­ղա­փար­նե­րուն մէջ նո­րու­թիւ­նը սիւն­նի կշիռ ներ­կա­յաց­նող եր­կիր­նե­րուն ու յատ­կա­պէս Սէու­տա­կան Ա­րա­բիոյ հետ նոր կա­մուրջ­ներ նե­տե­լու պատ­րաս­տա­կա­մու­թիւնն է: Նոյ­նիքն Հա­լե­ւի դրա­կան խօ­սած է Սէու­տա­կան Ա­րա­բիոյ նոր թա­գա­ւո­րին մա­սին նշե­լով, որ Սըլ­ման թա­գա­ւոր կը փոր­ձէ նոր հա­յե­ցա­կար­գով ղե­կա­վա­րել եր­կի­րը ու դառ­նալ չա­փա­ւո­րա­կան սիւն-­նի­նե­րուն ձայ­նը:

Ե­թէ հա­մա­րենք, որ այս մօ­տե­ցու­մը նո­րու­թիւն է, պէտք է նաեւ ը­սենք, որ մէ­կէ ա­ւե­լի շրջա­նա­յին գաղտ­նի սպա­սար­կու­թիւն­ներ զե­կոյց­ներ կը պատ­րաս­տեն այն մա­սին, որ պաշ­տօ­նա­կան Թել Ա­ւիւ թա­քուն յա­րա­բե­րու­թիւն­ներ կը մշա­կէ սիւն­նի չա­փա­ւո­րա­կան եր­կիր­նե­րու հետ: Այդ չա­փա­ւո­րա­կան եր­կիր­նե­րու պա­րագ­լու­խը ան­շուշտ Սէու­տա­կան Ա­րա­բիան է: Հա­լե­ւի սա­կայն բե­մէն Ռիա­տի իշ­խա­նու­թեանց դրա­կան միա­ւոր­ներ տա­լով՝ ար­դէն իսկ կը մի­տի պաշ­տօ­նա­կա­նաց­նել հա­ւա­նա­կան հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թեան մը ընդ­հա­նուր խա­ղա­տոմ­սը:

Թէ ի՛նչ հե­տե­ւանք­ներ կ­­՚ու­նե­նայ այդ հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թիւ­նը Իս­րա­յէ­լի ներ­քին քա­ղա­քա­կան կեան­քին վրայ պարզ չէ, սա­կայն յստակ է, որ Իս­րա­յէ­լի ա­պա­գայ թի­րա­խը ո՛չ թէ Կա­զզէն ղե­կա­վա­րող «Հա­մա­ս»ն է, այլ՝ Լի­բա­նա­նի «Հիզպուլ­լահ»ը: Ար­տա­քին նե­ցու­կով հզօր դար­ձած լի­բա­նա­նեան այս կու­սակ­ցու­թիւ­նը իս­րա­յէ­լա­ցի­նե­րուն հա­մար «գե­րա­գոյն չա­րի­ք» է ու ա­նոր դէմ սիւն­նի ղե­կա­վա­րու­թեան ու­նե­ցած ա­տե­լա­վառ զգա­ցում­նե­րը նոյն­պէս, ո­րոշ գե­տին մը կը հար­թեն Իս­րա­յէլ-Ռիատ հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թեան մը առ­ջեւ: Ան­շուշտ, որ այդ հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թիւ­նը սնունդ պի­տի ստա­նայ «թշնա­միիս թշնա­մին, իմ բա­րե­կամս է» սկզբուն­քէն:

Ճիշդ է, որ տա­կա­ւին կա­նուխ է այդ հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թեան մա­սին խօ­սիլ, բայց եւ այն­պէս Մի­ջին Ա­րե­ւել­քի մէջ ըն­թա­ցող դէպ­քե­րը կրնան նոր զար­գա­ցում­նե­րու դուռ բա­նալ: Չմոռ­նանք, որ սիւն­նի աշ­խար­հը մեծ վրդով­մունք կ՚ապ­րի «Հիզ­պուլ­լահ»ի կե­ցուածք­նե­րէն յատ­կա­պէս Սու­րիոյ դէպ­քե­րուն եւ Նա­խա­գահ Պե­շար Է­սա­տին ցոյց տրուած զօ­րակ­ցու­թեան վե­րա­բե­րեալ: «Հիզ­պուլ-­լահ» ոչ միայն քա­ղա­քա­կա­նա­պէս կը զօ­րակ­ցի Է­սա­տին, այլ դար­ձած է այդ պա­տե­րազ­մի ո­րո­շիչ օ­ղակ­նե­րէն մին: Իս­րա­յէ­լեան գաղտ­նի սպա­սար­կու­թեան կար­ծի­քով՝ անց­նող տա­րի­նե­րուն «Հիզ­պուլ­լահ» Սու­րիոյ մէջ կորսն­ցու­ցած է իր զի­նեալ­նե­րէն 1500-ը եւ այդ մէ­կը կը հա­մա­րուի ուժ­գին հա­րուած մը շիի կազ­մա­կեր­պու­թեան:

Հե­տե­ւա­բար, ո­րե­ւէ ծանր պա­տե­րազ­մի մը պա­րա­գա­յին շատ հա­ւա­նա­կան է, որ Իս­րա­յէլ տար­բեր ո­րա­կի նե­ցուկ ստա-­նայ սիւն­նի ա­րաբ­նե­րէն: Այդ նե­ցու­կը պայ­մա­նա­ւո­րուած չէ զի­նուո­րա­կան օ­ժան­դա­կու­թիւն­նե­րով: Ու պէտք չէ մոռ­նալ, որ 2006 թուա­կա­նին Լի­բա­նա­նի դէմ շղթա­յա­զեր­ծուած պա­տե­րազ­մի ա­մե­նէն թէժ պա­հե­րուն Ռիատ եւ Ա­րա­բա­կան ծո­ցի եր­կիր­ներ միա­հա­մուռ կեր­պով «տէ­րու­թիւ­ն» ը­րին «Հիզ­պուլ­լահ»ին եւ Լի­բա­նա­նին, ու այ­սօր ո­րե­ւէ տրա­մա­թիք ի­րա­դար­ձու­թեան ա­ռըն­թեր ա­նոնք առ­նուազն պատ­րաստ չեն նոյ­նը ը­նել ու շատ հա­ւա­նա­կան է, որ չգո­հա­նան Իս­րա­յէ­լին «լուռ նե­ցու­կ» մը ցու­ցա­բե­րել ու անց­նին «Հիզ­պուլ­լահ»ի դէմ բաց ճա­կա­տու­մի:

Հե­տաքրք­րա­կան է, Հա­լե­ւիի մօ­տե­ցում­նե­րուն մէջ խօսք կայ եւ­րո­պա­կան ըն­տա­նի­քին մա­սին: Ան բա­ռա­ցիօ­րէն կը դի­տար­կէ, որ յա­ջորդ պա­տե­րազ­մը պի­տի չըլ­լայ սահ­ման­նե­րու պա­տե­րազմ, այլ պի­տի ըլ­լայ կ­­րօն­նե­րու պա­տե­րազմ: Ան նաեւ կ­­՚ը­սէ, որ ա­րեւմ­տեան աշ­խար­հին եւ Եւ­րո­պա­յին առ­ջեւ այ­սօր ծա­ռա­ցած խնդիր­նե­րը կա­րե­լի է հա­մա­րել վեր­ջին տա­րի­նե­րու հա­մար ան­նա­խըն­թաց եւ բարդ խնդիր­ներ: «Այ­լեւս չկան սեւ ու սպի­տակ ճատ­րա­կի օ­րէնք­նե­րով ընդ­հա­րում­ներ, աշ­խար­հը փո­խուած է, կան տար­բեր ե­րանգ­ներ եւ բախ­ման տար­բեր օ­րէնք­ներ, այ­սօր աշ­խար­հը նոր փուլ մը կը մտնէ եւ ա­պա­գան պի­տի ըլ­լայ ոչ թէ սահ­ման­նե­րու վրայ ե­ղած պա­տե­րազմ, այլ կրօ­նա­կան մեծ պա­տե­րազմ­նե­րու ա­կա­նա­տե­սը պի­տի դառ­նան­ք»: Հա­լե­ւի մէկ կող­մէ կրօ­նա­կան պա­տե­րազմ­նե­րու մա­սին կը խօ­սի եւ միւս կող­մէ կ­­՚ա­ւե­տէ Իս­րա­յէլ-սիւն­նի աշ­խարհ հա­ւա­նա­կան դա­շին­քի մը ստեղծ­ման մա­սին: Աս­կէ տասն տա­րի ա­ռաջ նման հե­ռան­կա­րի մը մա­սին խօ­սող­նե­րը ցնո­րած կը հա­մա­րուէին, իսկ այ­սօր շատ հա­ւա­նա­կան է, որ շա­հե­րու հան­դիպ­ման կէ­տի մը շուրջ հա­մա­ձայ­նած, ե­րէ­կուան թշնա­մի ու­ժե­րը դառ­նան հա­ւա­տա­րիմ դաշ­նա­կից­ներ:

Իս­րա­յէ­լա­ցի պա­տաս­խա­նա­տուն, իր խօս­քը կ­­՚ուղ­ղէ Եւ­րո­պա­յին ու կը զգու­շաց­նէ կրօ­նա­կան պա­տե­րազ­մէ մը, ո­րուն ա­ռա­ջին նա­խան­շան­նե­րը ար­դէն իսկ կ՚ե­րե­ւին Փա­րի­զի, Պրիւք­սէ­լի եւ Պեր­լի­նի մէջ:

Ու մտա­հո­գիչ է նաեւ, որ ցարդ ե­րեւ­ցա­ծը պա­տե­րազ­մի ու­րուա­կանն է, հա­պա ի՞նչ պի­տի ըլ­լայ այդ ցա­մա­քին վի­ճա­կը, երբ կրօ­նա­կան պա­տե­րազ­մը հա­մա­տա­րած ե­րե­ւոյթ դառ­նայ ու հա­ր-ւա­ծէ ա­մէ­նու­րեք:

Ա­րաբ-իս­րա­յէ­լեան նեղ անց­քով տեղ հա­սած ու ա­տե­լու­թեամբ եւ ա­րիւ­նով ճամ­բայ կտրած քա­ղա­քա­կր­­թու­թիւն­նե­րու հա­կա­մար­տու­թիւ­նը կը փոր­ձէ նոր ու­րուագ­ծում­նե­րով գլուխ ցցել:

Ու շատ հա­ւա­նա­կան է, որ Պա­ղես­տին-Իս­րա­յէլ հա­կա­մար­տու­թիւ­նը փո­խէ իր դի­մա­գի­ծը եւ այ­սօ­րուան աշ­խար­հը տա­նի նոր բե­ւե­ռա­ցու­մի, ո­րուն եր­կու ծայ­րե­րը բռնուած պի­տի ըլ­լան՝ մէկ կող­մէն ար­մա­տա­կան իս­լա­մի եւ միւս կող­մէ՝ ծայ­րա­յեղ քրիս­տո­նեայ ըն­կա­լում­ներ ու­նե­ցող եւ ա­րեան ծա­րա­ւի ամ­բոխ­նե­րու կող­մէ:

ՍԱԳՕ ԱՐԵԱՆ

Ե­րե­ւան