ՖՐՈՒՆԶԷ ԴՈՎԼԱԹԵԱՆ. ՇԱՐԺԱՆԿԱՐԻ ՄԵԾԱՏԱՂԱՆԴ ԲԵՄԱԴՐԻՉԸ

Օ­գոս­տոս 30-ին, 19 տա­րի ա­ռաջ, Ե­րե­ւա­նի մէջ մա­հա­ցաւ հայ բե­մի եւ շար­ժան­կա­րի տա­ղան­դա­ւոր յա­ռա­ջա­պահ­նե­րէն բե­մադ­րիչ Ֆրուն­զէ Դով­լա­թեան (1927-1997):

Հան­դի­սա­տե­սին կող­մէ մե­ծա­պէս սի­րուած ու փնտռուած բե­մադ­րիչ, բե­մագ­րող եւ դե­րա­սան էր հայ­կա­կան բե­մա­րուես­տի մե­ծա­տա­ղանդ վար­պե­տը:

Մեր ժո­ղո­վուր­դի յի­շո­ղու­թեան մէջ միշտ վառ կը մնան Դով­լա­թեա­նի տա­ղան­դին գե­ղա­րուես­տա­կան ու­րոյն դրոշ­մը ան­մա­հաց­նող շար­ժան­կար­ներն ու բե­մա­կան նուա­ճում­նե­րը, ինչ­պէս՝ «Բա­րեւ, ես եմ», «Սա­րո­յեան եղ­բայր­ներ», «Ե­րե­ւա­նեան օ­րե­րի խրո­նի­կա», «Մե­նա­ւոր ըն­կու­զե­նին», «Կա­րօտ» եւ միւս գոր­ծե­րը:

Իր ծննդեան 80-ա­մեա­կին եւ մա­հուան 10-ա­մեա­կին ա­ռի­թով Հա­յաս­տա­նի Մշա­կոյ­թի նա­խա­րա­րու­թիւ­նը 2007-ը հռչա­կեց Դով­լա­թեա­նա­կան տա­րի, ո­րուն ըն­թաց­քին հայ բե­մի վար­պե­տին ա­նու­նով կո­չուե­ցաւ Ե­րե­ւա­նի մէջ փո­ղոց մը, հրա­տա­րա­կուե­ցաւ «Ֆրուն­զէ Դով­լա­թեան» մե­նագ­րու­թիւ­նը եւ «Ոս­կէ ծի­րան» փա­ռա­տօ­նին կող­մէ ա­նոր ա­րուես­տին նուի­րուե­ցաւ յա­տուկ անդ­րա­դարձ:

Պատ­գամ ու­նե­ցող եւ իր ժո­ղո­վուր­դին ու­ղին լու­սա­ւո­րող ա­րուես­տա­գէտն է Դով­լա­թեան, որ սի­րոյ, յի­շո­ղու­թեան եւ հայ­րե­նա­բաղ­ձու­թեան ամ­բողջ յու­զաշ­խարհ մը բա­ցաւ հա­յոց սե­րունդ­նե­րուն առ­ջեւ:

Ծնած էր 1927-ի Մա­յիս 26-ին, Կա­մօ, այժմ՝ Գա­ւառ: Հայ­րը եւ հօ­րա­քոյ­րը սի­րո­ղա­կան ներ­կա­յա­ցում­ներ բե­մադ­րող ա­րուես­տա­գէտ­ներ էին գա­ւա­ռա­կան թատ­րո­նին մէջ: Մա­նուկ տա­րի­քէն սէ­րը՝ դէ­պի թատ­րոնն ու բե­մա­կան ա­րուես­տը, շեշ­տուած էր Ֆրուն­զէի մօտ. թատ­րո­նի եւ բե­մա­կան ա­րուես­տի պաշ­տա­մուն­քը ըն­տա­նե­կան ջերմ մթնո­լորտ ե­ղաւ եւ կազ­մա­ւոր­ման մի­ջա­վայր դար­ձաւ հե­տա­գայ մեծ ա­րուես­տա­գէ­տին հա­մար: Եւ դի­պուկ է մատ­նան­շու­մը շար­ժան­կա­րի քննա­դատ Սու­րէն Յաս­մի­կեա­նի, որ կ՚ընդգ­ծէ, թէ՝ «ա­ռա­ջին մաս­նա­գի­տու­թիւ­նը, որ շա­պի­կի պէս կպել էր Դով­լա­թեա­նի մարմ­նին, դե­րա­սանն էր»:

Դով­լա­թեան­նե­րու ըն­տա­նի­քը 30-ա­կան­նե­րուն տե­ղա­փո­խուած է Ե­րե­ւան, ուր Ֆրուն­զէ ու­սա­նե­ցաւ Կոր­քիի ա­նուան դպրո­ցին մէջ՝ աշ­խոյժ մաս­նա­կի­ցը դառ­նա­լով ա­շա­կեր­տա­կան մշտա­պէս գոր­ծող թա­տե­րա­կան խմբա­կին:

Տա­կա­ւին տան­հինգ տա­րե­կան պա­տա­նի՝ ան նկա­րա­հա­նուե­ցաւ «Դա­ւիթ Բէկ» շար­ժան­կա­րին մէջ՝ Ման­սուր իշ­խա­նի դե­րով, ա­պա «Ա­նա­հիտ»ի մէջ մարմ­նա­ւո­րեց ար­քա­յազն Վա­չա­գա­նը:

Ֆրուն­զէի ե­րազն էր ըն­դու­նուիլ Սուն­դու­կեա­նի ա­նուան թատ­րո­նը, ինչ որ ի­րա­կա­նա­ցաւ 1942-ին, երբ ան միա­ցաւ մայր թատ­րո­նի դե­րա­սա­նա­կան ա­րուես­տա­նո­ցին, ո­րուն ղե­կա­վարն էր Ար­մէն Գու­լա­կեան: Գու­լա­կեա­նի շուն­չին տակ թրծուե­ցաւ Դով­լա­թեա­նի դե­րա­սա­նա­կան տա­ղան­դը, եւ ան նկա­րա­հա­նուե­ցաւ շարք մը ու­շագ­րաւ շար­ժան­կար­նե­րու մէջ, ո­րոնց շար­քին՝ «Ին­չո՞ւ է աղմկում գե­տը» (1958), «Բա­րե՛ւ, ես եմ» (1958): Այս վեր­ջի­նի մէջ իր դե­րա­կա­տա­րու­թեան հա­մար Ֆրուն­զէ Դով­լա­թեան հե­տա­գա­յին, 1967-ին, ար­ժա­նա­ցաւ Խորհր­դա­յին Հա­յաս­տա­նի պե­տա­կան մրցա­նա­կին:

1942-1953 թուա­կան­նե­րուն Ֆրուն­զէ Դով­լա­թեան գոր­ծեց Ե­րե­ւա­նի Գ. Սուն­դու­կեա­նի ա­նուան թատ­րո­նին մէջ՝ իբ­րեւ դե­րա­սան: 1947-ին ա­ւար­տեց թա­տե­րա­կան ա­րուես­տա­նո­ցը եւ նուի­րուե­ցաւ դե­րա­սա­նու­թեան:

1950-ին «Այս աստ­ղե­րը մերն են» թա­տե­րա­խա­ղին գլխա­ւոր դե­րե­րէն մէ­կուն՝ Հրայ­րի դե­րա­կա­տար­ման հա­մար ե­րի­տա­սարդ դե­րա­սա­նը, քա­նի մը խա­ղըն­կեր­նե­րու հետ, ար­ժա­նա­ցաւ Ստա­լի­նեան մրցա­նա­կի, որ ա­նոր առ­ջեւ բա­ցաւ բարձ­րա­գոյն մաս­նա­գի­տաց­ման հե­տե­ւե­լու մեծ դու­ռը: Գնաց Մոս­կուա եւ 1959-ին ա­ւար­տեց Մոս­կուա­յի կի­նօինս­տի­տու­տի (ՎԳԻԿ) բե­մադ­րա­կան բա­ժան­մուն­քը՝ ա­շա­կեր­տե­լով Սէր­կէյ Կե­րա­սի­մո­վին: Այդ շրջա­նին մաս­նակ­ցե­ցաւ քա­նի մը վա­ւե­րագ­րա­կան բարձ­րար­ժէք ժա­պա­ւէն­նե­րու նկա­րա­հան­ման: Մոս­կուա­յի մէջ իր նկա­րա­հա­նած «Մեր քա­ղա­քի ա­ռա­ւօ­տը» շար­ժան­կա­րը Վիեննա­յի փա­ռա­տօ­նին ար­ժա­նա­ցաւ ա­ռա­ջին մրցա­նա­կի:

1959-1964 թուա­կան­նե­րուն Ֆրուն­զէ Դով­լա­թեան աշ­խա­տե­ցաւ Մոս­կուա­յի Կոր­քիի ա­նուան շար­ժան­կա­րի աշ­խա­տա­նո­ցի մէջ, ուր հա­մա­բե­մադ­րու­թեամբ կեան­քի կո­չեց՝ «Ո՞վ է մե­ղա­ւոր» (1958), «Մեր քա­ղա­քի ա­ռա­ւօ­տը» (1959), «Տի­մա Կո­րի­նի քա­րիե­րան (աս­պա­րէ­զը)» (1961) եւ «Ա­ռա­ւօ­տեան ձայ­ներ» (1963) շար­ժան­կար­նե­րը: 1962-1964 թուա­կան­նե­րուն Դով­լա­թեան ե­ղաւ խորհր­դա­յին մե­ծազ­դե­ցիկ «Մոս­ֆիլմ» շար­ժան­կա­րի աշ­խա­տա­նո­ցի բե­մադ­րիչ:

Բայց հայ բե­մի մեծ վար­պե­տին սիր­տը հայ­րե­նի­քի կա­րօ­տով կ՚այ­րէր, եւ 1964-ին ան վե­րա­դար­ձաւ Ե­րե­ւան, ուր մին­չեւ վեր­ջին շուն­չը եւ իր վախ­ճա­նը իբ­րեւ բե­մադ­րիչ գոր­ծեց «Հայ­ֆիլմ»ի մէջ ա­ւե­լի քան ե­րե­սուն տա­րի ստեղ­ծա­գոր­ծե­լով եւ հայ­կա­կան շար­ժան­կա­րը նոր բար­ձուն­քի ա­ռաջ­նոր­դե­լով:

Ֆրուն­զէ Դով­լա­թեան յատ­կա­պէս հռչա­կուե­ցաւ «Սա­րո­յեան եղ­բայր­ներ» շար­ժան­կա­րի գե­ղա­րուես­տա­կան ղե­կա­վա­րի իր հան­գա­ման­քով ու ստանձ­նած գլխա­ւոր դե­րա­կա­տա­րու­թեամբ՝ մարմ­նա­ւո­րե­լով կրտսեր եղ­բօր, յե­ղա­փո­խա­կան Հայ­կի դե­րը: Շար­ժան­կա­րը օ­րին, Քիե­ւի մէջ, ար­ժա­նա­ցաւ խորհր­դա­յին հա­մա­միու­թե­նա­կան բարձր մրցա­նա­կի, իսկ գլխա­ւոր դե­րա­կա­տար­նե­րը՝ Հա­յաս­տա­նի պե­տա­կան մրցա­նա­կի:

Շար­ժան­կա­րի քննա­դատ­նե­րուն վկա­յու­թեամբ, 1966-ին Ֆրուն­զէ Դով­լա­թեա­նի նկա­րա­հա­նած «Բա­րե՛ւ, ես եմ» շար­ժան­կա­րը շրջա­դար­ձա­յին կէտ հան­դի­սա­ցաւ հայ­կա­կան շար­ժան­կա­րի պատ­մու­թեան մէջ՝ իբ­րեւ «ար­դիա­կան թե­մա­տի­կա­յի ի­րաց­ման նոր քայլ»: Շար­ժան­կա­րին ցու­ցադ­րու­թիւն­նե­րը մեծ յա­ջո­ղու­թեան ար­ժա­նա­ցան ամ­բողջ Խորհր­դա­յին Միու­թեան տա­րած­քին, ինչ­պէս նաեւ՝ Քան­նի մի­ջազ­գա­յին փա­ռա­տօ­նին:

1969-էն մին­չեւ 1986-ը Ֆրուն­զէ Դով­լա­թեան ե­ղաւ Հա­յաս­տա­նի Կի­նո­մա­տոկ­րա­ֆիստ­նե­րու միու­թեան վար­­չու­թեան ա­ռա­ջին քար­տու­ղար, իսկ այ­նու­հե­տեւ «Հայ­ֆիլմ» շար­ժան­կա­րի աշ­խա­տա­նո­ցի գե­ղա­րուես­տա­կան ղե­կա­վար: 1994-ին ընտ­րուե­ցաւ նո­րաս­տեղծ Հա­յաս­տա­նի Թէ­քէեան մշա­կու­թա­յին միու­թեան (ԹՄՄ) նա­խա­գահ:

Ան մա­հա­ցաւ 1997-ի Օ­գոս­տոս 30-ին եւ յետ մա­հու պար­գե­ւատ­րուե­ցաւ հայ մշա­կոյ­թի պե­տա­կան բարձ­րա­գոյն՝ «Մով­սէս Խո­րե­նա­ցի» շքան­շա­նով:

Հայ բե­մի մեծ վար­պե­տին յի­շա­տա­կին նուի­րուած այս հա­կիրճ վկա­յու­թիւ­նը կ՚ար­ժէ եզ­րա­փա­կել պատ­գամ խտաց­նող ա­նոր հե­տե­ւեալ խորհր­դա­ծու­թիւն­նե­րով. «Ա­րուես­տա­գէ­տի խնդի­րը պէտք է լի­նի քա­ղա­քա­կա­նու­թիւ­նը հա­սա­րա­կու­թեա­նը ներ­կա­յաց­նել ոչ մեր­կա­պա­րա­նոց, այլ՝ իբ­րեւ ա­րուես­տի գործ, ո­րը որ­քան ան­կեղծ լի­նի ու պարզ, այն­քան ա­ւե­լի մնա­յուն ու ազ­դե­ցիկ կը լի­նի»:

«Հա­յերս յի­շո­ղու­թիւն­նե­րի մէջ թա­ղուած ժո­ղո­վուրդ ենք, բայց յու­շար­ձան դարձ­նել այդ յի­շո­ղու­թիւն­նե­րը՝ սա­ռը, այ­սօ­րուան կեան­քին ոչ մի կեն­սա­կան թրթիռ չտուող, ան­նե­րե­լի է»:

«Ե­թէ սէ­րը չլի­նի, ջրհե­ղեղ կը լի­նի, հո­գե­կան ջրհե­ղեղ»:

Ն. ՊԷՐ­ՊԷ­ՐԵԱՆ