ԵԹԷ ՀԻՄԸ ՀԱՍՏԱՏ ՉԷ…

Առանց հաստատ հիմ դնելու, կարելի չէ՛ որ ամուր շէնք մը կառուցուի եւ կանգնուի։ Անհիմն շէնքը, արդարեւ, դատապարտուած կը մնայ ի վերջոյ փուլ գալու եւ քանդուելու։ Կառոյցը հաստատուն կը մնայ, երբ անոր հիմը պի՛նդ է եւ ամուր։

Այս սկզբունքը ի զօրու է ո՛չ միայն նիւթական շէնքերու համար, այլ եւ մանաւանդ՝ մարդկային յարաբերութիւններու եւ արարքներու համար ալ։

Մարդ, ըլլա՛յ անհատական, ըլլա՛յ ընկերային, համայնքային ձեռնարկի մը մէջ երբ կը գտնուի, եւ կամ կրօնական գործունէութեան մը կը սկսի, անհրաժեշտ պայմա՛ն է որ այդ ձեռնարկին եւ գործունէութեան հիմերը ամուր հաստատէ։ Այլապէս անոր ամբողջ աշխատութիւնը անօգուտ կը մնայ, եւ նոյնիսկ վնասակար հանգամանք մը կրնայ ստանալ։

Մեր առօրեայ, ընթացիկ կեանքին մէջ, յաճախ կը հանդիպինք ընկերային զանազան երեւոյթներու, ուր կարգ մը անձեր լուծումներ կը փնտռեն զանազան հարցերու, ժողովներ կը գումարեն, կը վիճաբանին, շատ անգամ «հոսանքին դէմ կը թիավարեն», եւ կամ «սանդի մէջ ջուր կը ծեծեն», բայց իրենց ամբողջ աշխատութիւնը ապարդիւն կը մնայ…։

Պատճառը գիտնալ շատ դիւրին է, որովհետեւ այդ մե՜ծ մե՜ծ ժողովները, երկա՜ր երկա՜ր խօսակցութիւնները, խորհրդածութիւնները, մինչեւ իսկ վիճաբանութիւնները գիտութեան եւ փորձառութեան ամուր եւ առողջ հիմերու վրայ չէ՛ հաստատուած։ Եւ եթէ վիճաբանութիւնը հաստատուած չէ գիտութեան ամուր հիմերուն վրայ, այլապէս ոչ մէկ օգտակարութիւն կրնայ ունենալ, թերեւս միայն ժամանակի վատնում եւ կամ կարգ մը անձերու «գործի վրայ» տեսնուելուն պատճառ կը հանդիսանայ։

Սա անուրանալի ճշմարտութիւն է, թէ՝ կէս գիտութիւնը, մակերեսային տեղեկութիւնները «գիտութիւն» կարելի չէ համարել, եւ մինչեւ իսկ՝ «տգիտութի՛ւն»։ Արդարեւ այսպիսի վիճակներ անօգուտ յայտնաբերումներ են, եթէ ոչ՝ վնասակա՛ր։ Ուստի «գիտցած կարծել» եւ կամ աւելի ցաւալին՝ ինքզինք «գիտուն ներկայացնել» եւ կամ «գիտուն ձեւացնել» ամենամեծ վնասը կը պատճառեն ընկերային կեանքին խաղաղութեան եւ հարցերու լուծման գործին։ Աւելորդ է յիշել, թէ՝ ինքզինք «գիտցա՛ծ» կարծել՝ գիտնալու, սորվելու, յառաջդիմելու եւ ուրեմն՝ հարցերու լուծում գտնելու գործին՝ ամենամեծ արգե՛լքն է։

Ժողովներու մէջ, յաճախ կը տեսնուին մարդիկ, որոնք կը խօսի՜ն, կը քննադատեն, կը վիճաբանին, ժողովականներ ափիբերան, երբեմն հիացումով, երբեմն ապշած մտիկ կ՚ընեն եւ կը կարծեն որ արդէն բոլոր հարցերուն լուծում է գտնուած… բայց, աւա՜ղ, ո՛չ մէկ լուծում, ո՛չ մէկ համաձայնութիւն, քանի որ խօսողը խօսած, բայց ո՛չինչ ըսած է, ո՛չ մէկ լուծում գտած է ներկայ հարցերուն։

Կարելի՞ է ասիկա։

Այո՛, կարելի է, երբ խօսքը գիտական հիմ չունի, գիտութեան եւ փորձառութեան ամուր հիմերուն վրայ չէ՛ կազմուած։ Այս իմաստով յաճախ կը կրկնենք. լաւ եւ հմուտ բժիշկ մը՝ միայն «գիտուն եւ փորձառու բժիշկ» մըն է, եւ ո՛չ նոյն աստիճան տնտեսագէտ, իրաւաբան եւ կամ ուրիշ որեւէ ասպարէզի ծառայող։ Մանաւանդ մակերեսային գիտութիւնը պէտք չէ՛ գերազանց նկատուի մասնագիտութեան՝ որ իրապէս հաստատ եւ ճշմարիտ գիտութեան հիմերով է կազմուած։

Մեր այս խօսքերը չենք փափաքիր, որ ստորագնահատութիւն նկատուին, բայց պէտք է որ ամէն մէկը գիտակցութիւնը ունենայ իր արժէքին եւ անշուշտ ուրիշներուն արժէքին եւ այդ մասին չափն ու սահմանը լա՛ւ որոշէ մանաւանդ մասնագիտութեան եւ միջակ ու մակերեսային գիտութեան։

Ուրեմն մարդ երբ գաղափար մը կը յայտնէ, հարցի մը լուծում կ՚առաջարկէ, պէտք է որ անոնք հաստատ, ճշմարիտ եւ վաւերական գիտական հիմերով հաւաստէ եւ հաստատէ։ Եւ այնպէս կարելի է կարծել, որ երբ կարգ մը ընկերային հարցեր ժամանակի ընթացքին թնճուկի կը վերածուին եւ դժուարալոյծ կը դառնան, ասոր պատճառը այն է որ հարցը մակերեսային գիտութեան տէր մարդոց ձեռքը յանձնուած է, եւ անոնք ալ միամտօրէն գործը աւելի եւս խառնաշփոթած են։ Անշուշտ մեր այս կարծիքը ամբաստանութիւն մը չէ՛, բայց լուրջ հրաւէր մը՝ զգուշութեան եւ նախանձախնդրութեան՝ մանաւանդ ընկերային հարցերու լուծման գործին մէջ։

«Գիտե՛մ», ըսելով մա՛րդ «գիտուն» չ՚ըլլա՛ր, այլ՝ գիտուն ըլլալով է որ մարդ գիտուն կ՚ըլլա՛յ։

Բայց չեմ գիտեր եւ չեմ հասկնար պատճառը, մեր մէջ մանաւանդ, ընկերային հարցերու լուծման գործին, ընդհանրապէս սովորութիւն չունինք «մասնագէտ»ներու դիմելու, այլ միայն «անձ»երու՝ որոնք «ամենագէտ» ճանչցուած են։ Սակայն չենք տեսներ, կամ տեսնել չենք ուզեր տարբերութիւնը՝ «մասնագէտ»ին եւ «ամենագէտ»ին։ Զոր օրինակ, մէկը կրնայ ամենագէտ ըլլալ, ամէն բան, կամ ըսենք, շա՜տ բան գիտնալ, տեղեկութիւն ունենալ, խելացի, հմուտ եւ իմաստուն ըլլալ, բայց երբ օտար է Եկեղեցիին, եկեղեցւոյ կարգ ու կանոնին, եկեղեցւոյ պատմութեան, եկեղեցական իրաւաբանութեան, եւ մինչեւ իսկ եկեղեցւոյ «լեզու»ին, «ոգի»ին, այլապէս կարելի՞ է որ օգտակարութիւն մը ունենայ անոր որեւէ հարցին նկատմամբ։

Ուրիշ առիթներով ալ անդրադարձած էինք. գաղափար գոյացնելու նախապայմա՛նն է՝ այդ մասին գիտութիւն ունենալ եւ հիմնական, էական գիտութիւններով զօրացնել կարծիքը, գաղափարը եւ միա՛յն այն ատեն է որ դրական արդիւնք մը, լուծում մը կրնայ ձեռք բերուիլ։ Ապա թէ ոչ՝ կը շարունակենք տակաւին «սանդի մէջ ջուր ծեծել», եւ կամ «հոսանքի դէմ թիավարել»։

Անկեղծութի՜ւն եւ ողջամտութի՛ւն…։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Յունիս 28, 2017, Իսթանպուլ