ԿԵԱՆՔԻՆ ԻՄԱՍՏԸ

Յա­ճախ կը խօ­սինք եւ խորհր­դա­ծենք կեան­քի մա­սին։ Բնա­կան պէտք է հա­մա­րուի կեան­քին մա­սին այս­քան խոր­հիլ եւ խօ­սիլ, քա­նի որ մար­դուս ա­մէն պա­հը ապ­րում մըն է, այ­սինքն կեան­քի վա­յե­լում։ Եւ կեան­քը միշտ մե­զի հետ է, եւ ե­թէ պակ­սի կեան­քը, մար­դուս գո­յու­թիւնն ալ վերջ կը գտնէ։ Ու­րեմն բնա­կան է, որ մարդ յա­ճախ մտա­ծէ կեան­քի մա­սին՝ թէ ի՞նչ է կեան­քը, ի՞նչ է կեան­քին ի­մաս­տը, զոր կ՚ապ­րի եւ կը վա­յե­լէ մարդ ա­մէն պահ, որ կեն­դա­նի է, կը շնչէ եւ էու­թիւ­նը կը պա­հէ եւ գո­յու­թիւ­նը կը տե­ւա­կա­նաց­նէ։ Կեան­քը երբ կայ՝ մա՛րդն ալ կայ, եւ ե­թէ կեանք չըլ­լայ՝ մարդն ալ գո­յու­թիւն չ՚ու­նե­նար։ Թէ ի՞նչ է կեան­քին ի­մաս­տը։

Այս հար­ցին շուրջ դա՜­րե­րէ ի վեր ի­մաս­տա­սէր­ներ, հո­գե­ւո­րա­կան­ներ, հո­գե­բան­ներ եւ «մարդ» էա­կին հետ հե­տաքրք­րուող ա­մէն միտք, ա­մէն մտա­ծու­թիւն ու­զած է սահ­մա­նել կեան­քին ի­մաս­տը եւ լու­ծել այս մշտնջե­նա­ւոր գաղտ­նի­քը։ Կեան­քը ու­սում­նա­սի­րուած է նաեւ հո­գե­ւո­րա­կան­նե­րու կող­մէ, ի՛նչ որ բնա­կան է, քա­նի որ կեան­քը կապ ու­նի «հո­գի»ի հետ, այն ի­մաս­տով, որ «կեանք ու­նե­նալ» կը նշա­նա­կէ՝ հո­գի ու­նե­նալ, ո՛ղջ ըլ­լալ։

Այս պատ­ճա­ռով, ա­րար­չա­գոր­ծու­թեան մա­սին կրօ­նու­սու­ցու­մը գլխա­ւոր, ա­ռաջ­նա­կարգ կա­րե­ւո­րու­թիւն կը ստա­նայ։ Ան կը հա­յի մարդ­կա­յին եւ քրիս­տո­նեայ կեան­քին իս­կա­կան հի­մե­րուն, քա­նի որ ան կը բա­ցա­յայ­տէ պա­տաս­խա­նը քրիս­տո­նեայ հա­ւատ­քին տար­րա­կան՝ էա­կան հար­ցու­մին, զոր բո­լոր շրջան­նե­րու եւ ժա­մա­նակ­նե­րու մար­դիկ տուած են ի­րենք ի­րենց։

«Ուր­կէ՞ կու գանք», «Ո՞ւր կ՚եր­թանք», «Ի՞նչ է մեր ծա­գու­մը», «Ի՞նչ է մեր վախ­ճա­նը», եւ բո­լոր այս հար­ցում­նե­րը կա­րե­լի է ամ­բող­ջաց­նել սա հար­ցու­մով, թէ՝ ի՞նչ է կեան­քը։ Եւ ի­րա­պէս շա­հե­կան է գիտ­նալ թէ՝ ուր­կէ՞ կու գայ եւ ո՞ւր կ՚եր­թայ ա­մէն ինչ՝ որ գո­յու­թիւն ու­նի։ Ար­դա­րեւ այս կը ստեղ­ծէ ու­րիշ հար­ցում մը եւս, թէ՝ ի՞նչ է կեան­քին նպա­տա­կը։ Հե­տաքրք­րա­կան չէ՞, թէ դա­րե­րէ ի վեր մար­դիկ եւ ա­մէն տե­սակ գո­յու­թիւն ե­կած, ապ­րած եւ մեկ­նած են «կեանք» կո­չուած այս ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նին մէջ։ Ուս­տի կա­րե­լի՞ է ը­սել, թէ՝ կեան­քը այն ժա­մա­նա­կա­մի­ջոցն է՝ ուր ա­մէն ինչ գո­յու­թիւն կը ստա­նայ, տար­բեր կեր­պով կ՚ապ­րի եւ երբ այդ «ժա­մա­նա­կա­մի­ջոց»ը ա­ւար­տի, կ՚եր­թայ։ Կ՚եր­թայ, բայց ո՞ւր։ Ա­հա­ւա­սիկ հար­ցը հոս է, ո՞ւր կ՚եր­թայ…։

Ար­դա­րեւ կեան­քի սկիզ­բին, այ­սինքն՝ ծա­գու­մին եւ վեր­ջա­ւո­րու­թեան, այ­սինքն վախ­ճա­նին այս եր­կու մշտնջե­նա­կան հար­ցում­նե­րը ի­րար­մէ ան­բա­ժա­նե­լի են, քա­նի որ ի­րար­մէ կա­խում ու­նին։

Եւ այս «ծա­գում»ը ե՛ւ «վախ­ճան»ը մարդ­կա­յին կեան­քին եւ մարդ­կա­յին գոր­ծին ի­մաս­տին եւ նպա­տա­կին ե՛ւ ուղ­ղու­թեան, այ­սինքն ըն­թաց­քին հա­մար վճռա­կան նշա­նա­կու­թիւն ու­նին։

Սա ան­վի­ճե­լի է, որ ա­մէն գո­յու­թիւն բնու­թեան մէջ «պատ­ճառ» եւ «ար­դիւնք»ի հե­տե­ւանք է, ա­ռանց պատ­ճա­ռի ար­դիւնք չի գո­յա­նար։ Հոն ուր ար­դիւնք մը կայ, ան­պայ­ման ու­նի պատ­ճառ մը։

Դի­պուա­ծով ո՛չ մէկ բան կը գո­յա­նայ, ո՛չ մէկ գո­յու­թիւն ա­ռանց պատ­ճա­ռի էու­թիւն կը ստա­նայ, եւ ու­րեմն երբ մար­դուն կեան­քին վախ­ճա­նին մա­սին կը խորհր­դա­ծենք եւ կը հարց­նենք՝ թէ ո՞ւր կ՚եր­թայ մարդ, ա­պա ու­րեմն շատ բնա­կան է, որ հարց­նենք՝ թէ ո՞ւր­կէ կու գայ մարդ, այ­սինքն ի՞նչ է մար­դուն ծա­գու­մը։ Այ­լա­պէս կա­րե­ւոր է գիտ­նալ մար­դուն ծա­գու­մը՝ որ­պէս­զի գիտ­նանք ա­նոր ստեղ­ծա­գոր­ծու­թեան կամ ա­րար­չու­թեան պատ­ճա­ռը ե՛ւ նպա­տա­կը։

Ուս­տի աշ­խար­հի եւ մար­դուն ծա­գու­մին հար­ցը՝ ա­ռար­կան է գի­տա­կան բազ­մա­թիւ հե­տա­զօ­տու­թիւն­նե­րու, ո­րոնք շքե­ղօ­րէն ճո­խա­ցու­ցած են մար­դուս ճա­նա­չում­նե­րը, տիե­զեր­քի տա­րի­քին ու տա­րած­քին մա­սին, կեն­դա­նա­կան տե­սակ­նե­րու գո­յու­թեան մա­սին, մար­դուն ե­րե­ւու­մին մա­սին, ո­րոնք ի վեր­ջոյ «կեանք»ի էու­թեան մա­սին մար­դուն ըն­դո­ծին հե­տաքրք­րու­թիւ­նը կը շար­ժեն եւ գո­հա­ցու­ցիչ պա­տաս­խան­նե­րու կը կա­րօ­տին։

Այս հե­տա­զօ­տու­թիւն­նե­րու ար­դիւնք ձեռք բե­րուած գիւ­տե­րը, մարդս կը հրա­ւի­րեն դեռ ա­ւե­լի՛ զար­մա­նա­լու, հե­տաքրք­րուե­լու եւ հիա­նա­լու Ա­րար­չին մե­ծու­թեան, ա­մե­նա­կա­րո­ղու­թեան վրայ։ Ա­նոր փա՜ռք տա­լու Իր բո­լոր գոր­ծե­րուն, նաեւ ի­մա­ցա­կա­նու­թեան եւ ի­մաս­տու­թեան հա­մար, զորս Ան գի­տուն­նե­րուն, գիտ­նա­կան­նե­րուն եւ հե­տա­զօ­տող­նե­րուն կու տայ։

Սո­ղո­մո­նի հետ, ու­րեմն ա­նոնք կա­րող են գո­չել.

«Ի՛նքն է որ տուաւ ին­ծի ճշմա­րիտ գի­տու­թիւ­նը ա­րա­րա­ծին մա­սին, ճանչ­ցուց ին­ծի աշ­խար­հի կա­ռոյ­ցը, յատ­կու­թիւն­նե­րը տար­րե­րուն… Քա­նի որ որ­պէս ա­մէն բա­նի ճար­տա­րա­պետ՝ Ի­մաս­տու­թիւ­նը Ի՛նք սոր­վե­ցուց ին­ծի…» (Ի­ՄԱՍՏ. Է 17-21)։ Աս­կէ կը հե­տե­ւի, թէ գի­տու­թիւն եւ կրօնք հա­մըն­թաց են ճշմար­տու­թեան եւ կեան­քի նպա­տա­կին նկատ­մամբ եւ եր­կու­քին ալ հա­սած կէ­տը՝ ան­պայ­մա՛ն ճշմար­տու­թիւն է, թէեւ տար­բեր ու­ղի­նե­րով եւ տար­բեր գոր­ծե­լա­կեր­պով։ Ուս­տի մեծ շա­հե­կա­նու­թիւ­նը որ վե­րա­պա­հուած է այս հե­տա­զօ­տու­թիւն­նե­րուն, զօ­րե­ղա­պէս խթա­նուած է տար­բեր կար­գի հար­ցով մը՝ որ կը գե­րա­զան­ցէ բնա­կան գի­տու­թիւն­նե­րուն յա­տուկ մար­զը։ Հարց չէ միայն գիտ­նալ, թէ ե՛րբ եւ ինչ­պէ՛ս տիե­զեր­քը նիւ­թա­պէս մէջ­տեղ ե­կաւ, ո՛չ ալ թէ ինչ­պէ՛ս մար­դը ե­րեւ­ցաւ, այ­սինքն կեան­քը սկսաւ, այլ նա­խընտ­րա­բար՝ գտնել, թէ ի՛նչ է ի­մա՛ս­տը նման ծա­գու­մի մը, այն ի՛նչ որ կեանք է. ան ար­դեօք կա­ռա­վա­րուած է «պա­տահ­մունք»ի կամ «դի­պուած»ի մը, «կոյր ճա­կա­տագ­րի» մը, ա­նա­նուն անհ­րա­ժեշ­տու­թեա՞ն մը կող­մէ, կամ ար­դեօք «Աս­տուած» կո­չուած ի­մա­ցա­կան եւ բա­րի, ի­մաս­տուն գե­րա­կայ Էա­կի՞ մը կող­մէ։

Ա­հա­ւա­սիկ հար­ցը ա՛յս է։

Իսկ ե­թէ աշ­խար­հը՝ կեան­քը ա­ռաջ կու գայ Աս­տու­ծոյ ի­մաս­տու­թե­նէն եւ բա­րու­թե­նէն, ին­չո՞ւ հա­մար է «չար»ը։ Չա­րը ուր­կէ՞ է։ Ո՞վ է ա­նոր պա­տաս­խա­նա­տուն։ Կա՞յ ա­զա­տագ­րում չա­րէն։

Բա­նա­կա­նու­թիւ­նը եւ հա­ւատ­քը ցոյց կու տան մի՛շտ «Նա­խա­պատ­ճառ» մը, որ մարդ չէ՛, քա­նի որ մար­դը ա­րա­րած է, այ­սինքն ու­րի­շի մը կող­մէ ստեղ­ծուած։ Բնու­թիւնն ալ իր կար­գին ստեղ­ծուած է եւ ո՛չ ստեղ­ծող, ու­րեմն կա՛յ գե­րա­գոյն Էակ մը, նա­խա­պատ­ճառ մը՝ որ թէ՛ Ա­րա­րիչ է եւ թէ Նա­խախ­նա­մող, որ Է՛. Աս­տուած։

Եւ դար­ձեալ խոր­հե­լով, թէ՝ ա­ռանց ի­մաս­տու­թեան, ա­ռանց սի­րոյ, ա­ռանց բա­րու­թեան կա­րե­լի չէ ստեղ­ծել այս ամ­բողջ տիե­զեր­քը ե՛ւ կեան­քը, այս ճշմար­տու­թիւնն ալ մեզ կը տա­նի ի­մաս­տուն, բա­րի եւ սի­րոյ ի­րա­կա­նա­ցում գե­րա­գոյն Էա­կի մը՝ որ է՝ Աս­տուա՛ծ։

Ար­դա­րեւ ա­րար­չա­գոր­ծու­թեան ճշմար­տու­թիւ­նը մարդ­կա­յին կեան­քին հա­մար ա՜յն­քան կա­րե­ւոր է, որ Աս­տուած Իր իսկ գթու­թեամբ ու­զեց յայտ­նել Իր ժո­ղո­վուր­դին ա­մէն ինչ որ փրկա­րար է եւ օգ­տա­կար գիտ­նալ՝ այս նիւ­թիւն մա­սին։

Ա­րար­չա­գոր­ծու­թիւ­նը չէ՛ վեր­ջա­ցած եւ կը տե­ւէ աս­տի­ճա­նա­բար՝ հաս­նե­լու հա­մար կա­տա­րե­լու­թեան, այն­քան ա­տեն որ կը շա­րու­նա­կէ «կեանք»ը։ Ա­րար­չա­գոր­ծու­թեան այս տե­ւա­կա­նու­թիւ­նը կը շա­րու­նա­կէ միշտ բա­րե­փո­խու­թեամբ՝ միշտ ա­ւե­լի լա­ւը, միշտ ա­ւե­լի բա­րին, միշտ կա­տա­րե­լու­թիւն։

Ա­րար­չա­գոր­ծու­թիւ­նը տե­ւա­կան ըն­թաց­քի մը մէջ է՝ որ կա­սեց­նել կա­րե­լի չէ՛. ան աս­տուա­ծա­յին ընդ­հա­նուր «ծրա­գի՛ր» մըն է, որ կը յայտ­նուի կեան­քով, ո­րուն նպա­տակն է կա­տա­րե­լու­թիւն եւ ո­րուն մէջ կա­րե­լի է տես­նել «կեան­քին ի­մա՛ստ»ը…։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Յու­լիս 30, 2016, Իս­թան­պուլ