ԱՆՀԱՏԱԿԱՆՈՒԹԻՒՆ

«Ան­հա­տա­կա­նու­թիւն» իր լայն ա­ռու­մով կը նշա­նա­կէ՝ անձ­նա­կա­նու­թիւն, ինք­նու­թիւն, իսկ ա­ւե­լի սեղմ ի­մաս­տով՝ զօ­րա­ւոր նկա­րա­գիր։ Ան­հա­տա­կա­նու­թիւ­նը ան­ձին ինքն է՝ ի­րեն սե­փա­կան յատ­կու­թիւն­նե­րով ու ե­րե­սով, ան­հա­տա­կա­նու­թիւ­նը այս ի­մաս­տով ա՛յն է՝ ի՛նչ որ ան­ձին կը վե­րա­բե­րի, իւ­րա­յա­տուկ է եւ ե­զա­կա՛ն։ Ան­հա­տա­կա­նու­թիւն կը նշա­նա­կէ ու­րեմն «ի՛նք ըլ­լալ»։ Եւ ու­րեմն ան­հա­տա­կա­նու­թիւ­նը կ՚են­թադ­րէ սե­փա­կան ա­ռա­քի­նու­թիւն­նե­րը ար­տա­յայ­տել եւ անն­ման ու ան­բաղ­դա­տե­լի ըլ­լալ։ Ան­հա­տա­կա­նու­թիւ­նը հաս­տա­տա­կա­մու­թեան, հաս­տա­տամ­տու­թեան, կա­յուն ըլ­լա­լու՝ յա­րա­փո­փոխ չըլ­լա­լու վի­ճա­կին ար­տա­յայ­տու­թիւնն ու դրսե­ւո­րումն է։ Մէկ խօս­քով՝ լու­սա­ւոր նե­րաշ­խար­հի մը ար­տա­քին աշ­խար­հի վրայ ճա­ռա­գայ­թու­մը, ցոլքն ու փայլն է ան­հա­տա­կա­նու­թիւ­նը։

Փո­խա­բե­րա­կան ի­մաս­տով՝ մար­դուս դէմ­քը, ար­տա­քին տեսքն է ան­հա­տա­կա­նու­թիւ­նը։ Ուս­տի մար­դուս ան­հա­տա­կա­նու­թիւ­նը այն շրջա­պա­տը կամ մի­ջա­վայրն է, ուր ինքն իր մէջ կ՚ամ­փո­փուի ան­ձին բո­լոր ար­ժէք­նե­րը, ա­ռա­քի­նու­թիւն­նե­րը, մտա­յին եւ հո­գե­ւոր կա­րո­ղու­թիւն­նե­րը։ Ուս­տի ան­հա­տա­կա­նու­թիւ­նը պայ­մա­նա­ւո­րուած է ո՛չ միայն պարզ էու­թեամբ, այլ՝ իր բարձ­րա­գոյն գա­ղա­փար­նե­րով, սկզբունք­նե­րով, հա­մո­զում­նե­րով եւ հա­ւա­տա­լիք­նե­րով մա­նա­ւա՛նդ։

Ի՜նչ որ է մար­դու մը հա­ւա­տա­լիք­նե­րը, հա­մո­զում­նե­րը եւ իւ­րա­յա­տուկ գա­ղա­փար­ներն ու սկզբունք­նե­րը՝ ա՛յն է իր ամ­բողջ էու­թեամբ։ Ուս­տի կրօ­նա­կան տե­սա­կէ­տէ ալ նոյնն է պա­րա­գան՝ ան­հա­տա­կա­նու­թիւ­նը կ՚ո­րո­շուի ան­ձին Աս­տու­ծոյ հետ ու­նե­ցած յա­րա­բե­րու­թեամբ եւ Աս­տու­ծոյ նկատ­մամբ ու­նե­ցած հա­ւա­տով ու ան­կեղծ վստա­հու­թեամբ։

Իսկ հա­ւա­տալ, հա­ւատք ու­նե­նալ կը նշա­նա­կէ պա­տաս­խա­նա­տուու­թեան գի­տակ­ցու­թիւն ու­նե­նալ, պա­տաս­խա­նա­տուու­թեան ծանր բե­ռը կրել ու­սե­րուն վրայ, հոգ տա­նիլ ա­մէն էու­թեան, ա­մէն ար­ժէ­քի եւ ճշմար­տու­թեան։ Եւ երբ մէ­կը պա­տաս­խա­նա­տուու­թեան գի­տակ­ցու­թիւ­նը ու­նի, կը նշա­նա­կէ՝ թէ ան ի­րա­պէս ան­հա­տա­կա­նու­թիւն ու­նի։ Եւ ան­հա­տա­կա­նու­թեան տէր մար­դը վստա­հե­լի եւ ար­ժա­նա­հա­ւատ մա՛րդ է։ Ու­րեմն կը տես­նուի, որ ան­հա­տա­կա­նու­թիւ­նը սեր­տօ­րէն կա­պուած է հա­ւա­տա­լիք­նե­րու՝ հա­ւատ­քի բարձր զգա­ցու­մին հետ։

Ան՝ որ ար­ժա­նա­հա­ւատ է, վստա­հե­լի մարդ է, եւ այն որ վստա­հե­լի է, վստա­հու­թիւն կը ներշն­չէ, ան ան­հա­տա­կա­նու­թիւն ու­նե­ցող անձ մըն է։ Ան­հա­տա­կա­նու­թեան տէր մար­դը նա­խա­ձեռ­նողն է ա­մէն բա­րի գոր­ծե­րու եւ մա­նա­ւանդ ճշմար­տու­թեան, ա­նա­չառ է եւ ար­դա­րա­դատ, որ կ՚ա­ռաջ­նոր­դուի եւ կը շար­ժի միշտ բա­րո­յա­կան բարձր սկզբունք­նե­րով եւ գա­ղա­փար­նե­րով։

Բայց պէտք է խոս­տո­վա­նիլ, որ «ան­հա­տա­կա­նու­թեան» ըմբռ­նու­մը թէ՛ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նի, թէ՛ վայ­րե­րու տե­սա­կէ­տէ յա­րա­բե­րա­կան, հա­մե­մա­տա­կան եւ յա­րա­փո­փո­խու­թեան են­թա­կայ ըմբռ­նում մըն է։

Ակն­յայտ­նի եւ բա­ցա­յայտ է, որ գրե­թէ ա­մէն շրջան եւ ա­մէն բնա­գա­ւառ ու­նի իր «ան­հա­տա­կա­նու­թեան ըմբռ­նում»ը՝ ո­րուն կ՚են­թար­կուին այդ շրջա­նի եւ մար­զի ան­հատ­նե­րը։ Եւ մեր ապ­րած ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նին ալ բո­լո­րո­վին տար­բեր է ան­հա­տա­կա­նու­թեան ըմբռ­նու­մը, քա­նի որ մար­դոց կը ներ­կա­յա­ցուի ան­հա­տա­կա­նու­թեան ո­րո­շա­կի «կա­ղա­պար» մը, կամ «նա­խա­տիպ» մը, եւ ե­թէ ան­ձը չի հա­մա­կեր­պիր եւ կամ չի հա­մա­պա­տաս­խա­ներ այդ նա­խա­տի­պին՝ ա­պա կը հա­լա­ծուի ա­նի­կա, խտրա­կան վե­րա­բեր­մուն­քի կ՚են­թար­կուի եւ ի վեր­ջոյ դա­սա­լիք կ՚ըլ­լայ եւ կը հե­ռա­ցուի իր պատ­կա­նած մի­ջա­վայ­րէն, հա­ւա­քա­կա­նու­թե­նէն։

Դի­տե­ցէ՛ք ձեր շուր­ջը սի­րե­լի՜ բա­րե­կամ­ներ, դուք ալ պի­տի վկա­յէք նոյն ըն­կե­րա­յին տխուր ե­րե­ւոյ­թին։

Զոր օ­րի­նակ՝ այն տե­ղեր, ուր բա­ւա­կան չա­փով, եւ նոյ­նիսկ չա­փա­զան­ցուած կեր­պով ար­դիա­ցած է «ա­զա­տու­թեան» գա­ղա­փա­րը, լայ­նա­տա­րած սահ­ման­նե­րու վրայ է հաս­տա­տուած, հոն ան­շո՛ւշտ տար­բեր ի­մաստ եւ ըմբռ­նում ստա­ցած է ան­հա­տա­կա­նու­թիւ­նը։

Եւ դար­ձեալ, բա­ւա­կա­նին ար­դիա­կան, յա­ռա­ջա­դէմ եւ լու­սա­միտ մտա­ծում­նե­րով՝ մար­դա­սի­րա­կան գա­ղա­փա­րը երբ հա­սած է իր ար­ժա­նա­ւոր բարձ­րու­թեան, ան­հա­տա­կա­նու­թիւ­նը ստա­ցած է տար­բեր հան­գա­մանք։ Բայց պէտք է նկա­տի ու­նե­նալ, որ այս մար­դա­սի­րու­թեան գա­ղա­փա­րին տա­րա­ծու­մը եւ քիչ մըն ալ չա­փա­զան­ցու­մը եւ շե­ղու­մը իր նպա­տա­կէն, շար­ժա­ռի­թը ե­ղած է, որ ենթարկուած է «մար­դա­պաշ­տու­թեան» սխա­լին, ինչ ո­ր զայն ա­ռաջ­նոր­դած է ինք­նա­բաւ եւ ինք­նա­կեդ­րոն ըլ­լա­լու՝ որ դրսե­ւո­րումն է կռա­պաշ­տու­թեան, ը­սենք՝ ար­դի «հե­թա­նո­սու­թեան»։ Չէ՞ որ մար­դուն մար­դը պաշ­տե­լը տե­սակ մը կռա­պաշ­տու­թիւն է, այ­սինքն իր լայն ա­ռու­մով՝ հե­թա­նո­սու­թիւն։

Ան­շուշտ այս չի՛ նշա­նա­կեր «մարդ»ուն ար­ժէ­քը բո­լո­րո­վին նուա­զաց­նել, ար­ժա­նի­քը ան­տե­սել եւ մա­նա­ւանդ մարդ­կա­յին ար­ժա­նա­պա­տուու­թիւ­նը վի­րա­ւո­րել։ Մարդ էա­կին ի­րա­կան ար­ժէ­քը ան­շուշտ որ շատ վե՛ր է քան ա­մէն բարձր ար­ժէք։ Բայց պէտք է նկա­տի ու­նե­նալ, որ քրիս­տո­նէա­կան ըմբռ­նու­մով, մար­դա­սի­րու­թեան զգա­ցու­մը յայտ­նուե­լու է աս­տուա­ծա­մար­դուն՝ Քրիս­տո­սի մէջ՝ ուր Աս­տուած կայ, հան­դէս ե­կած մարդ հան­գա­ման­քով, մարդ­կա­յին բնու­թեամբ։

Քրիս­տո­նէա­կան հաս­կա­ցո­ղու­թեամբ «մար­դա­սի­րու­թիւն»ը պէտք է յայտ­նուի որ­պէս մարմ­նա­ցեալ եւ մար­դա­ցեալ Աս­տու­ծոյ սի­րոյն մէջ։ Եւ երբ կա՛յ մար­դա­ցեալ Աս­տուա­ծը՝ Աս­տու­ծոյ միա­ծին Որ­դին, ա­պա ու­րեմն մար­դա­սի­րու­թիւ­նը պէտք է ամ­փո­փուի եւ դրսե­ւո­րուի Ա­նոր սի­րոյն մէջ, որ կը հա­մա­պա­տաս­խա­նէ՝ աս­տուա­ծսի­րու­թեան, աս­տուա­ծ­պաշ­տու­թեան։ Եւ ու­րեմն, այս ի­մաս­տով մար­դա­սի­րու­թիւ­նը՝ աս­տուա­ծպաշ­տու­թեան հա­մա­զօր է։

Երբ մար­դը կը սի­րես, Աս­տուած կը սի­րես, եւ փո­խա­դար­ձա­բար՝ երբ Աս­տուած կը սի­րես, մա՛րդը կը սի­րես։ Ո­րով­հե­տեւ մար­դու ի­րա­կան ան­հա­տա­կա­նու­թիւ­նը Աս­տու­ծոյ եւ մար­դու միու­թեան մէ՛ջ է։

Սա­կայն պէտք է ըն­դու­նիլ, որ ան­հա­տա­կա­նու­թեան մե­րօ­րեայ պատ­կե­րա­ցում­նե­րը եւ ըմբռ­նու­մը տար­բեր են այս հաս­կա­ցո­ղու­թե­նէն։ Ար­դի մտայ­նու­թեամբ «ան­հա­տա­կա­նու­թիւն» կը նշա­նա­կէ՝ ու­նե­նալ, տի­րա­նալ եւ իշ­խե՛լ։

Մինչ­դեռ քրիս­տո­նէա­կան ար­ժէք­նե­րու հա­մա­կար­գը կը պա­տուի­րէ եւ կ՚ա­ռա­ջար­կէ պար­զա­պէս «ըլ­լալ», գո­յու­թիւն ու­նե­նալ։ Եւ երբ անձ մը գո­յու­թիւն ու­նի, կայ որ­պէս ան­հատ, ա­պա ու­րեմն կը նշա­նա­կէ, որ ան ան­հա­տա­կա­նու­թիւն ու­նի։ Ուս­տի «մարդ» ծնիլ, մարդ ըլ­լալ, մա՛րդ ապ­րիլ ար­ժա­նիք մըն է, ար­ժա­նա­ւո­րու­թիւն մը՝ որ ի վեր­ջոյ կը յան­գի «ան­հա­տա­կա­նու­թեա՛ն»։­

Ար­դա­րեւ ե­թէ «մարդ»ը գո­յու­թիւն չու­նի, ա­պա ու­րեմն ար­ժա­նիքն ու ար­ժէքն ալ չկայ մար­դուն, եւ ե­թէ «ան­հատ» չկայ, չկայ նաեւ ան­հա­տա­կա­նու­թիւն, այ­լա­պէս ի­մաստ մը պի­տի չու­նե­նայ՝ ան­հա­տա­կա­նու­թիւ­նը ա­ռանց ան­հա­տի։ Ան­շուշտ ա­սի­կա ո՛չ միայն ֆի­զի­քա­կան մար­դուն հա­մար է, այլ մտա­ւոր եւ հո­գե­ւոր մար­դուն հա­մար, քա­նի որ «մարդ»ը՝ մա՛րդ է թէ՛ մարմ­նա­կան, թէ՛ հո­գե­ւոր եւ թէ մտա­ւոր ամ­բող­ջու­թեամբ, այս ե­րե՛ք ե­րե­սակ­նե­րով…։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Ապ­րիլ 1, 2016, Իս­թան­պուլ