ԻՐԱՐ ՀԱՍԿՆԱԼ

Բնաւ խոր­հա՞ծ էք սի­րե­լի՜ բա­րե­կամ­ներ, երբ ա­մէն օր կը խօ­սինք բազ­մա­թիւ ան­ձե­րու հետ, զի­րար ո՞ր­քան կը հասկ­նանք, խօ­սակ­ցու­թիւն­նե­րու ո՞ր­քա­նը կը հաս­նի ի­րենց նպա­տա­կին։ Կեան­քի ընդ­հա­նուր փոր­ձա­ռու­թիւ­նը ցոյց կու տայ, դժբախ­տա­բար, որ ընդ­հան­րա­պէս զի­րար չենք հասկ­նար եւ կամ սխալ կը հասկ­նանք։ Եւ ա­հա­ւա­սիկ այդ «սխալ հասկ­նալ»ու պատ­ճա­ռով է, որ կը սկսին ան­հա­մա­ձայ­նու­թիւն­ներ, թիւ­րի­մա­ցու­թիւն­ներ եւ շատ ան­գամ կը վնա­սուին բա­րե­կա­մա­կան կա­պեր, ըն­կե­րու­թիւն­ներ…։

Փոր­ձե­ցէ՛ք, սի­րե­լի­ներ, խօ­սակ­ցու­թեան ա­տեն ընդ­հան­րա­պէս մտա­ծու­մը եւ խօս­քը չեն հա­մե­մա­տիր եւ կամ խօս­քը չի փո­խան­ցուիր իր բուն ի­մաս­տով։ Ին­չո՞ւ, քա­նի որ խօս­քե­րու ըն­թաց­քին մտա­ծում­ներ, ըմբռ­նում­ներ, կան­խա­կա­լու­թիւն­ներ կը կան­խեն խօս­քը։ «Ես այդ­պէս ը­սել չէի ու­զած…»։ Այս խօս­քը, կամ ար­դա­րա­ցու­մը յա­ճախ կը լսենք խօ­սակ­ցու­թիւն­նե­րու ըն­թաց­քին։

«Ես այդ­պէս ը­սել չէի ու­զած…» ար­դա­րա­ցու­մին պա­տաս­խա­նը սա է ընդ­հան­րա­պէս. «Բայց ես ա՛յդ­պէս հասկ­ցայ…»։ Ու­րեմն «հասկ­նալ»ու հարց մը կայ մար­դոց խօ­սակ­ցու­թեան մէջ։ Կը խոր­հի մարդ, յե­տոյ խոր­հա­ծը խօս­քով կ՚ար­տա­յայ­տէ եւ կը փո­խան­ցէ խօ­սա­կի­ցին։ Իսկ ե­թէ մտա­ծու­մը եւ խօս­քը չեն հա­մա­ձայ­նած, բնա­կան է, որ խօ­սա­կի­ցը կը հասկ­նայ միայն ը­սուա­ծը, քա­նի որ մտա­ծու­մը, խոր­հուր­դը հասկ­նալ կա­րե­լի չէ։ Զոր օ­րի­նակ, ե­թէ «սեւ» խոր­հիք, բայց «ճեր­մակ» ը­սէք, ձեր խօ­սա­կի­ցը այդ կը հասկ­նայ՝ ճեր­մա՛կ։ Այս օ­րի­նա­կը ա­մե­նէն պարզ օ­րի­նակն է խօ­սակ­ցու­թեան։ Ա­ւե­լի բարդ խօ­սակ­ցու­թիւն­նե­րու մէջ, հա­մե­մա­տա­բար հարցն ալ բարդ եւ եր­բեմն ան­լու­ծե­լի վի­ճակ մը կը ստա­նայ՝ ա­ւե­լի՛ կնճռոտ, ա­ւե­լի՛ խրթին։

Ու­րեմն կա­րե­ւոր է՝ խօ­սակ­ցու­թեան մը ըն­թաց­քին պարզ եւ հասկ­նա­լի բա­ռեր ընտ­րել՝ ո­րոնք կը հա­մա­պա­տաս­խա­նեն մտքին եւ խոր­հուր­դին։

Երբ մէ­կը մտքին եւ խօս­քին ան­հա­մա­ձայն, ան­հա­մե­մատ բա­ռեր կը գոր­ծա­ծէ՝ այն­պի­սի ե­րե­ւոյթ մը կը գո­յա­նայ, որ բա­ռեր ի­րա­րու կը խառ­նուին եւ կը շփո­թեն խօ­սա­կից­նե­րը։ Այս վի­ճա­կը կա­րե­լի է նմանց­նել՝ «salade de mots»ի, այ­սինքն «բա­ռե­րու աղ­ցան»ի՝ ուր ա­մէն ինչ ի­րա­րու մէջ խառ­նուած է եւ կա­րե­լի չէ՛ մէ­կը միւ­սէն զա­նա­զա­նել։

Ու­րեմն խօ­սակ­ցու­թեան ա­տեն հարկ է բա­ռե­րը բծախնդ­րու­թեամբ ընտ­րել, ի­մաստ­նե­րուն տե­ղեակ ըլ­լալ, կա­րե­նալ ը­սել՝ ի՛նչ որ մտա­ծած է մարդ՝ ճիշդ եւ ու­ղիղ կեր­պով։ Յա­ճախ կը կրկնենք սի­րե­լի՜­ներ, շատ եւ եր­կար խօ­սե­լով ո­րե­ւէ նիւթ կա­րե­լի չէ յստակ կեր­պով բա­ցատ­րել, քա­նի որ խօս­քը որ­քան եր­կա­րի, որ­քան շատ ըլ­լայ, ի­մաս­տը եւ նպա­տա­կը ա­նոնց մէջ կը կոր­սուի, հասկ­նալն ու ըմբռ­նե­լը կը դժուա­րա­նայ։ Եւ ճիշդ այս պատ­ճա­ռով է, որ յա­ճախ կ՚ը­սենք, թէ՝ մարդ կա՛յ, որ շատ կը խօ­սի եւ ո՛­չինչ կ՚ը­սէ, եւ մարդ ալ կայ, որ քիչ կը խօ­սի շա՜տ բան կ՚ը­սէ։ Ար­դա­րեւ ա­սոր հա­մար ալ՝ խօ­սի­լը ա­րուեստ մըն է, որ կա­րե­լի է գոր­ծել յար­մար գոր­ծի­քով, նպա­տա­կա­յար­մար գոր­ծա­ծու­թեամբ։

Վե­րը ը­սինք, թէ՝ ի­րա­րու հետ կապ չու­նե­ցող, ի­րար­մէ ան­ջատ, զատ բա­ռեր ի­րա­րու կցե­լով, միաց­նե­լով, մարդ ամ­բող­ջա­կան նա­խա­դա­սու­թիւն մը չի՛ կրնար կազ­մել՝ որ ի­մաստ ու­նե­նայ, նպա­տակ ու­նե­նայ, այլ միայն բա­ռե­րով «աղ­ցան» մը կը պատ­րաս­տուի՝ ուր ո՛չ մէկ բառ իր ի­մաս­տը կը ներ­կա­յաց­նէ, բայց միայն խառ­նուրդ մը՝ տար­բեր նիւ­թե­րու բա­ղադ­րու­թիւն մը՝ ուր ո՛չ «սեւ»ը սեւ է, եւ ոչ ալ «ճեր­մակ»ը՝ ճեր­մակ, բայց միայն «մոխ­րա­գո՛յն»։ Այս կեր­պով կը ստեղ­ծուի ա­նի­մաստ նկար կամ գրու­թիւն, խօսք մը. «gribouillage»։ Ու­րեմն մարդ պէտք է յստակ կեր­պով ը­սէ այն՝ ի՛նչ որ կը մտա­ծէ եւ ը­սել կ՚ու­զէ, այն՝ ի՛նչ որ կը ներ­կա­յաց­նէ իր մտա­ծու­մը։

Հասկ­նա­լի խօ­սիլ որ­քան որ հար­կա­ւոր է, խօ­սա­կի­ցը լա՛ւ ընտ­րելն ալ անհ­րա­ժեշտ է, խօ­սակ­ցու­թեան նիւ­թին հա­մե­մատ։ Զոր օ­րի­նակ, ի­րեն բո­լո­րո­վին ան­ծա­նօթ նիւ­թի մը շուրջ ե­թէ խօ­սիլ փոր­ձէք, ե­թէ գոր­ծա­ծէք մաս­նա­գի­տա­կան յա­տուկ բա­ռեր, ձեր խօ­սա­կի­ցը որ­քան ալ զար­գա­ցած ըլ­լայ, չի հասկ­նար, թե­րեւս որ­պէս փափ­կան­կատ՝ նուրբ վար­մունք ու­նե­ցող մարդ մտիկ կ՚ը­նէ, բայց ձեր խօ­սակ­ցու­թիւ­նը ա­պար­դիւն կը մնայ՝ անն­պա­տակ կը վեր­ջա­նայ։

Ան­շուշտ կեն­ցա­ղա­գի­տու­թեան՝ բա­րեկր­թու­թեան եւ նիս­տու­կա­ցի պատ­շա­ճու­թիւն­նե­րու ծա­նօ­թու­թեան հե­տե­ւանք՝ մարդ մտիկ կ՚ը­նէ, բայց կա­րե­լի չ՚ըլ­լար ո­րե­ւէ օ­գուտ քա­ղել։

Ի զուր ջանք կ՚ը­նէ, ճիգ կը թա­փէ մարդ՝ ե­րբ խօ­սա­կի­ցին հա­մար ան­հասկ­նա­լի բա­ռե­րով կամ ը­սենք, ո­ճով կը խօ­սի։ Բայց երբ հասկ­նա­լի ձե­ւով խօ­սուի հարց չի ծա­գիր եւ կա­րե­լի կ՚ըլ­լայ զի­րար հասկ­նալ։ Ու­րեմն, ինչ­պէս ը­սինք, խօ­սի­լը հմտու­թիւն կը պա­հան­ջէ, ա­րուեստ մըն է ան, կամ գոր­ծիք մը՝ որ մար­դիկ թէ՛ կը մօ­տեց­նէ, թէ՛ կը հե­ռաց­նէ ի­րար­մէ։ Եւ զի­րար չհասկ­նալ ի­րա­պէ՛ս չար­չա­րանք է եւ տան­ջանք՝ թէ՛ խօ­սո­ղին, թէ՛ մտիկ ը­նո­ղին հա­մար։

Երկ­սայ­րի սո՛ւր մըն է ան­հաս­կա­ցո­ղու­թիւ­նը։

Ուս­տի թէ՛ ըն­տա­նե­կան, թէ՛ ըն­կե­րա­յին կեան­քի մէջ խու­սա­փե­լու հա­մար յան­դուգն դա­տո­ղու­թիւն­նե­րէ, իւ­րա­քան­չիւր անձ զգոյշ պի­տի ըլ­լայ որ­քան կա­րե­լի է՝ նպաս­տա­ւոր ի­մաս­տով մեկ­նա­բա­նե­լու իր մեր­ձա­ւո­րին՝ ըն­տա­նե­կան ան­դամ­նե­րուն, ըն­կեր­նե­րուն եւ բա­րե­կամ­նե­րուն, աշ­խա­տա­կից եւ գոր­ծա­կից­նե­րուն մտա­ծում­նե­րը, խօս­քե­րը եւ գոր­ծե­րը։ Եւ ե­թէ այս ե­րե­քը զի­րար կը լրաց­նեն եւ յա­ջոր­դա­բար միա­կերպ ու հա­մա­ձեւ ըլ­լան, ա­մէն մարդ զի­րար կը հասկ­նայ ամ­բող­ջու­թեամբ, ան­թե­րի կեր­պով։

Սուրբ Իգ­նա­տիոս Լո­յո­լա կ՚ը­սէ.

«Ա­մէն բա­րի քրիս­տո­նեայ պար­տի ըլ­լալ ա­ւե­լի փութ­կոտ մեր­ձա­ւո­րին խօ­սա­ծը փրկե­լու քան թէ դա­տա­պար­տե­լու մէջ։ Ե­թէ կա­րե­լի չէ փրկել զայն, հարց տանք ա­նոր, թէ ինք ինչ­պէ՛ս կը հասկ­նայ զայն։ Ե­թէ գէշ կը հասկ­նայ, ուղ­ղենք զինք սի­րով, իսկ ե­թէ ա­սի­կա չբա­ւէ, փնտռենք ա­մէն ա­տակ մի­ջոց, որ­պէս­զի ան ճի՛շդ ըմբռ­նե­լով ինք­զինք փրկէ»։ Կ­՚ե­րե­ւի, ու­րեմն, թէ մարդ երբ դժուա­րա­նայ հասկ­նալ խօս­քը, պէտք է լա­ւա­տես ըլ­լայ, խօս­քին լաւ կող­մը տես­նէ եւ խու­սա­փի ա­նար­դար դա­տո­ղու­թիւն­նե­րէ եւ ա­նի­րաւ մեկ­նու­թիւն­նե­րէ։ Եւ պէտք չէ մոռ­նալ, որ մարդ­կա­յին փոխ­յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րու մէջ թիւ­րի­մա­ցու­թիւ­նը ան­դար­մա­նե­լի չա­րիք­նե­րու եւ ա­նել կա­ցու­թիւն­նե­րու պատ­ճառ կ՚ըլ­լայ։

Ուս­տի մարդ կը ջա­նայ մեկ­նա­բա­նել ու հասկ­նալ փոր­ձա­ռու­թեան տուեալ­նե­րը եւ ե­րե­ւոյթ­նե­րը՝ խոր­հուրդ­նե­րը, խօս­քե­րը եւ գոր­ծե­րը, շնոր­հիւ խո­հե­մու­թեան ու խո­հա­կա­նու­թեան ա­ռա­քի­նու­թեան, շնոր­հիւ բա­նի­մաց եւ ի­մաս­տուն մար­դոց խրատ­նե­րուն եւ յոր­դոր­նե­րուն, Սուրբ Հո­գիին եւ Ա­նոր անս­պառ պար­գեւ­նե­րուն օգ­նու­թեամբ։

Ու­րեմն զի­րար հասկ­նալ ջա­նանք, սի­րոյ ան­կեղծ զգա­ցում­նե­րով մօ­տե­նանք ի­րա­րու, եւ պի­տի տես­նենք՝ մեր մեր­ձա­ւո­րը շա՜տ ա­ւե­լի մօտ է մե­զի…։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Նո­յեմ­բեր 7, 2015, Իս­թան­պուլ