ՄԱՂԱՔԻԱ ԱՐՔԵՊՍ. ՕՐՄԱՆԵԱՆ ԵՒ «ԲԱՐԵԿԱՐԳՈՒԹԻՒՆ» ԲԱՌԸ

Մա­ղա­քիա Ար­քե­պիս­կո­պոս Օր­մա­նեան իր «Խոհք Եւ Խօսք»ին մէջ կը ստու­գա­բա­նէ «բա­րե­կար­գու­թիւն» եւ «բա­րե­փո­խու­թիւն» բա­ռե­րը եւ կը վեր­լու­ծէ ա­նոնց ի­մաս­տը եւ նաեւ կը բաղ­դա­տէ այս եր­կու ի­րա­դար­ձու­թիւն­նե­րը։ Ուս­տի կը ներ­կա­յաց­նենք «Խոհք Եւ Խօսք»ի ՀԵ գլու­խէն շա­հե­կան հա­տուած­ներ։ (Դա­մաս­կոս, 1918 փետրուար 28/13 մարտ Դշ.)։

«Նա­խե­ւա­ռաջ պի­տի դի­տեմ թէ բա­րե­կար­գու­թիւն բա­ռը, զոր գաղ­ղիե­րէն Dis­cip­line բա­ռին իբր հա­ման­շա­նակ գոր­ծա­ծել սո­վոր ենք, եր­բեք կար­գը այ­լայ­լել ու փո­փո­խել չի նշա­նա­կեր, եւ շատ տար­բեր է Réforme բա­ռէն, զոր յա­ճախ բա­րե­փո­խու­թիւն կը թարգ­մա­նենք։ Բա­րե­կար­գու­թեան բուն ի­մաստն է՝ ե­ղած կարգ ու կա­նո­նը ճշդու­թեամբ եւ լրու­թեամբ գոր­ծադ­րել ու պա­հել, զան­ցա­ռու­թե­նէ զգու­շա­նալ, զեղ­ծու­մէ խոր­շիլ, հա­ւա­տար­մու­թեամբ հե­տե­ւիլ։

«Ըստ այսմ ա­նոնք ո­րոնց բուն նպա­տակն է ե­կե­ղե­ցա­կան կա­նոն­նե­րը փո­փո­խուած, ծէ­սե­րը հա­մա­ռօ­տուած եւ պարտ­քե­րը թե­թեւ­ցած տես­նել։ Բա­րե­կար­գու­թիւն բա­ռը սխալ­մամբ կը գոր­ծա­ծեն, ե­թէ գի­տակ­ցա­բար ներ­քին միտ­քեր­նին ար­տա­քին վա­րա­գոյ­րով ծած­կել չեն մտա­բե­րեր։

«Երկ­րորդ դի­տո­ղու­թիւնս է, թէ օ­րէնս­գի­տա­կան ա­ռողջ սկզբուն­քով, օ­րէնք­ներ եւ կա­նոն­ներ կրկին ծա­գում կրնան ու­նե­նալ, մէ­կը վա­րէն վեր եւ միւ­սը վե­րէն վար յա­ռա­ջե­լով։ Վա­րէն վեր է ծա­գու­մը՝ եր­բոր մար­դուն միտքն ու կամքն է ա­նոր ծնունդ եւ կեանք տուո­ղը, միտ­քը օգ­տա­կա­րու­թիւնն ու յար­մա­րու­թիւ­նը կը դա­տէ, եւ կամքն ալ ի­րա­կա­նա­ցումն ու գոր­ծադ­րու­թիւ­նը կը հա­րա­մա­յէ։ Այս­պէս են ա­մէն մարդ­կա­յին օ­րէնք­ներ եւ կա­նոն­ներ, ի՛նչ ալ ըլ­լայ ի­րենց բնու­թիւ­նը, եւ ի՛նչ հե­ղի­նա­կու­թեամբ ալ կա­տա­րուի ա­նոնց վճռուի­լն ու հրա­մա­յուի­լը։

«Իսկ վե­րէն վար է ծա­գու­մը՝ եր­բոր գե­րա­գոյն իշ­խա­նու­թիւն մը, հե­ղի­նա­կու­թիւն մը իւր բա­ցար­ձակ հե­ղի­նա­կու­թեամ­բը եւ կա­տա­րեալ ի­րա­ւուն­քո­վը բան մը կ՚ո­րո­շէ, կը վճռէ եւ կը հրա­մա­յէ։ Այս­պէս են ընդ­հան­րա­պէս կրօ­նա­կան օ­րէնք­ներն ու կա­նոն­նե­րը, ո­րոնք աս­տուա­ծա­յին գե­րա­գոյն իշ­խա­նու­թեամբ հաս­տա­տուած են, եւ մար­դիկ­նե­րուն հա­ղոր­դուած, որ գի­տա­կան բա­ցատ­րու­թեամբ Յայ­տնու­թիւն կը կո­չուի, եւ կը պա­րու­նա­կէ տե­սա­կան եւ գործ­նա­կան մա­սեր, հա­ւա­տա­լիք ճշմար­տու­թիւն­ներ եւ կա­տա­րուե­լիք գոր­ծեր։

«Ընդ­հա­նուր սկզբուն­քով օ­րէն­քի մը եւ հրա­մա­նի մը փո­փո­խու­թիւն միա՛յն օ­րէն­քին տէ­րը կամ օ­րէնս­դի­րը կամ ծա­գում տուող իշ­խա­նու­թիւ­նը կրնայ տալ։ Եւ հե­տե­ւա­բար մարդ­կա­յին միտքն ու կամ­քը ձեռն­հաս չէ՛ Աս­տու­ծոյ հաս­տա­տած ու յայտ­նած օ­րէն­քը ու կա­նո­նը փո­փո­խել, եւ ո­րոնք որ բա­րե­կար­գու­թիւն ը­սե­լով կը մտա­բե­րեն կրօ­նա­կան յայտ­նեալ օ­րէն­քը փո­փո­խել, թե­թեւց­նել կամ դադ­րեց­նել, ա­ռողջ սկզբուն­քի հա­կա­ռա՛կ կը խօ­սին, եւ երբ կը կար­ծեն նպա­տա­կին դի­մել՝ ո՛չ ար­դար եւ ո՛չ ի­րա­ւա­ցի եւ ո՛չ իսկ մտա­ւո­րա­կան սկզբունք­նե­րու հա­մա­ձայն կը խօ­սին։

«Քրիս­տո­նէա­կան օ­րէնք­նե­րու եւ կա­նոն­նե­րու գա­լով, ըն­դու­նուած է որ ա­նոնց հե­ղի­նա­կը ինքն Քրիս­տո՛սն է, որ խոր­հուրդ­ներն ու հրա­ման­նե­րը ա­ռա­քեալ­նե­րուն հա­ղոր­դեց ու սոր­վե­ցուց, ա­նոնք ալ աշ­խար­հի հա­ղոր­դե­ցին ու սոր­վե­ցու­ցին եւ ա­ռա­քե­լա­կան Ե­կե­ղե­ցի կազ­մա­կեր­պե­ցին։ Իսկ ա­ռա­քեալ­նե­րու հե­տե­ւող հայ­րա­պետ­ներ ու վար­դա­պետ­ներն ալ ա­ռա­քեալ­նե­րու ա­նու­նով գոր­ծե­ցին եւ ա­ռա­քեալ­նե­րու հե­ղի­նա­կու­թեամբ զօ­րա­ցան։ Մարդ­կա­յին միտքն ու կամ­քը տե­ղի տուաւ աս­տուա­ծա­յին իշ­խա­նու­թեան, եւ քրիս­տո­նէու­թեան վե­րա­բե­րեալ ա­մէն խնդիր­ներ ո՛չ միտ­քի զօ­րու­թեամբ եւ ո՛չ կամ­քի հա­ճու­թեամբ եւ ո՛չ իսկ ժա­մա­նա­կի պա­հանջ­նե­րու փաս­տով լուծուե­ցան, այլ դէ­պի ե­տեւ բարձ­րա­նա­լով՝ ա­ռա­քեալ­նե­րուն հաս­տա­տածն ու սոր­վե­ցու­ցա­ծը փնտռուե­ցաւ, եւ ա­ռա­քե­լա­կան հե­ղի­նա­կու­թեամբ ա­ւե­լի եւս զօ­րա­ցաւ ա­ռա­քե­լա­կան Ե­կե­ղե­ցին։

«Ա­նու­րա­նա­լի է սա­կայն՝ որ ե­թէ մարդ­կա­յին միտքն ու կամ­քը իշ­խա­նու­թիւն եւ հե­ղի­նա­կու­թիւն չու­նի կրօ­նա­կան օ­րէնք­ներ եւ կա­նոն­ներ փո­փո­խե­լու, շատ յար­մա­րու­թիւն ու­նի ա­նոնք ա­ղա­ւա­ղե­լու եւ եղ­ծա­նե­լու, եւ ա՛յս է իս­կա­կան պատ­ճա­ռը որ քրիս­տո­նէու­թեան միակ բու­նը բազ­մա­ճիւղ ծա­ռի նման բազ­մա­թիւ ոս­տե­րու բաշ­խուած է, եւ բազ­մա­տե­սակ ե­կե­ղե­ցի­ներ կը պա­րու­նա­կէ, ո­րոնց իւ­րա­քան­չիւ­րին էու­թիւ­նը եւ ինք­նու­թիւնն ալ իւր ուղ­ղա­փա­ռու­թիւ­նը, այ­սինքն ու­ղիղ ա­ռա­քե­լու­թիւ­նը կը պնդէ, թէ­պէ­տեւ ի­րա­րու ան­հա­մա­ձայն ըլ­լա­լով­նին, հար­կաւ չեն կրնար ա­մէնքն ալ ու­ղիղ ուղ­ղա­փա­ռու­թեամբ ճո­խա­նալ։

«Ու­րեմն անհ­րա­ժե՛շտ է այժ­մեան քրիս­տո­նէու­թե­նէ ետ ետ բարձ­րա­նա­լով՝ մին­չեւ հնա­գոյն դա­րե­րը հաս­նիլ, եւ այն ալ ո՛չ թէ յան­կար­ծա­կան ոս­տու­մով մը հի­նը վե­րա­նո­րո­գե­լու մար­մա­ջով, որ տե­ւո­ղա­կա­նու­թեան եւ շա­րու­նա­կա­կա­նու­թեան փաս­տը չու­նի ի­րեն կողմ, այլ սկիզ­բէն դէ­պի ա­ռաջ շա­րու­նա­կու­թեամբ ո­րո­նե­լով՝ թէ ո՛ւր կանգ ա­ռած է իւ­րա­քան­չիւ­րին վերջ­նա­կան կազ­մա­կեր­պու­թիւ­նը։

«Ա­հա­ւա­սիկ, այդ տե­սու­թեամբ միան­գամ ընդ միշտ դուրս թո­ղած կ՚ըլ­լանք նո­րա­ղան­դա­կան կամ բո­ղո­քա­կան դրու­թիւ­նը, որ վեց­տա­սա­նե­րորդ դա­րուն մէջ յան­կար­ծա­կան ոս­տու­մով մը ա­ռա­ջին դա­րուն վե­րա­դառ­նալ կար­ծեց, եւ ա­ռանց ի­րեն հիմ ու­նե­նա­լու ա­ւան­դա­կան շա­րու­նա­կու­թիւ­նը եւ տա­կաւ կազ­մա­կեր­պու­թիւ­նը, իւր միտ­քին յղաց­մամբ եւ հա­ճոյք­նե­րու ո­րոշ­մամբ ու­զեց սկզբնա­կան դա­րը կեր­պա­րա­նել եւ վե­րա­նո­րո­գել, ո­րով իս­կա­պէս կրօ­նա­կան եւ քրիս­տո­նէա­կան սկզբուն­քէն շե­ղե­ցաւ, եւ մարդ­կա­յին միտքն ու կամ­քը իբր ի­րա­ւա­ցի իշ­խա­նու­թիւն եւ բա­ւա­րար հե­ղի­նա­կու­թիւն ըն­դու­նուած ե­ղաւ։

«Կը մնան ու­րեմն մեր առ­ջեւ հին ե­կե­ղե­ցի­ներ կո­չուած­նե­րը, լա­տի­նա­կան եւ յու­նա­կան եւ հայ­կա­կան դրու­թիւն­նե­րը, ո­րոնք կրնան բաղ­դա­տու­թեան դրուիլ ի­րա­րու հետ։

«Արդ թէ­պէ­տեւ հե­տե­ւող­նե­րու թի­ւով ան­հա­ւա­սար են, ինչ որ պար­զա­պէս քա­ղա­քա­կան անց­քե­րու հե­տե­ւանքն է, սա­կայն Ա­ւե­տա­րա­նի ալ վկա­յու­թեամբ հօտ փոք­րի­կը քա­ջա­լե­րուած է իբ­րեւ ար­քա­յու­թեան երկ­նից ար­ժա­նա­ցող եւ վա­յե­լող։ Լա­տի­նա­կա­նը իւր կազ­մա­կեր­պու­թիւ­նը մին­չեւ 1870 կը հասց­նէ, Վա­տի­կա­նեան Ժո­ղո­վով հռչա­կուած Պա­պին անս­խա­լա­կա­նու­թեամբ, նա­խըն­թաց տա­րի­նե­րու մէջ ստա­ցած քա­ղա­քա­կան ուղ­ղու­թեամ­բը, եւ պե­տա­կան ճո­խու­թեամբ կա­տա­րած փո­փո­խու­թիւն­նե­րո­վը՝ ո­րոնք զինք կը հե­ռաց­նեն յայտ­նա­պէս զուտ քրիս­տո­նէա­կան եւ ստոյգ ա­ռա­քե­լա­կան դրու­թե­նէն։

«Յու­նա­կան Ե­կե­ղե­ցին ալ իւր կազ­մա­կեր­պու­թիւ­նը կը հասց­նէ մին­չեւ 864, Փո­տիո­սի եւ Կե­րու­լա­րիա­նի ժա­մա­նակ ստա­ցած կեր­պա­ւո­րու­թեամ­բը, եւ բիւ­զան­դա­կան կամ կայ­սե­րա­կան դրու­թեամբ ձե­ւա­կեր­պուած ե­կե­ղե­ցիո­վը, որ նոյն­պէս շատ հե­ռու կը մնայ նախ­նա­կան դա­րե­րէն, եւ ակն­յայտ­նի կը ցու­ցը­նէ ար­տա­քին ազ­դե­ցու­թեամբ ա­ղա­ւաղուած ներ­քի­նը…»։­

Օր­մա­նեան Սրբա­զա­նէ կը սոր­վինք, թէ՝ «բա­րե­կար­գու­թիւն»ը եւ «բա­րե­փո­խու­թիւ­ն»ը բո­լո­րո­վին տար­բեր բա­ներ են…։

 ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Նո­յեմ­բեր 3, 2016, Իս­թան­պուլ