Ի­ՐԱ­ԿԱՆ ԱՐ­ԺԷ­ՔԸ ԳԻՏ­ՆԱԼ

Եր­բեք խոր­հա՞ծ էք, սի­րե­լի՜ բա­րե­կամ­ներ, կեան­քի ըն­թաց­քին ա­մէն մէկս ո՞ր­քան կը գնա­հա­տենք ի­րա­կան ար­ժէք­նե­րը, կամ ը­սենք՝ ո՞ր­քան գի­տենք ար­ժէ­քը, մեր շուր­ջին­նե­րուն։ Երբ «ար­ժէք գնա­հա­տել», «ար­ժէ­քը գիտ­նալ» կ՚ը­սենք, այս ընդ­հա­նուր է՝ թէ՛ ան­ձի հա­մար, թէ՛ դէպ­քե­րու, ե­րե­ւոյթ­նե­րու հա­մար եւ թէ ա­մէն տե­սակ ի­րե­ղէն­նե­րու՝ ինչ­քե­րու, ա­ռար­կա­նե­րու, գոր­ծիք­նե­րու եւ գոյ­քե­ղէն­նե­րու հա­մար։

Ար­դա­րեւ ո­րե­ւէ բա­նի մը կամ ոե­ւէ ան­ձի մը ի­րա­կան ար­ժէ­քը գիտ­նալ ու գնա­հա­տել՝ հմտու­թիւն կը պա­հան­ջէ, ի՛նչ որ ա­ռա­քի­նու­թիւն մըն է եւ յատ­կու­թիւն մը։

Սա ի­րա­կա­նու­թիւն մըն է, որ ա­մէն մարդ «ի­րա­կան ար­ժէք գիտ­նալ»ու յատ­կու­թիւ­նը չու­նի, նախ պէտք է որ մաս­նա­գէտ ըլ­լայ, յե­տոյ՝ ու­շադ­րու­թիւն ը­նող, շրջա­հա­յեաց, զգու­շա­ւոր եւ հե­ռա­տե՛ս։ Ար­ժէք գնա­հա­տե­լու եւ ի­րա­կան ար­ժէ­քը գիտ­նա­լու հա­մար չի՛ բա­ւեր մա­կե­րե­սա­յին նա­յիլ, ար­տա­քի­նը տես­նել ան­ձին, ի­րին կամ ի­րո­ղու­թեան, այլ՝ խո­րը կա­րե­նալ թա­փան­ցել, ներ­գոր­ծել, խոր ըմբռ­նել եւ ներ­քի­նը կա­րե­նալ տես­նել։

Բայց ար­ժէք գնա­հա­տե­լու հար­ցը, ե­թէ, մա­նա­ւանդ են­թա­կան անձ մըն է, փո­խա­դար­ձա­բար ան ալ իր իս­կա­կան ար­ժէ­քը՝ պէտք է, գո­նէ նուա­զա­գոյ­նը պար­զէ։

Ար­դա­րեւ հա­մես­տու­թիւ­նը, խո­նար­հու­թիւ­նը ա­ռա­քի­նու­թիւն է, բայց այս ա­ռա­քի­նու­թեան չա­փա­զան­ցու­թիւ­նը, մա­նա­ւանդ այդ ա­ռա­քի­նու­թիւ­նը հասկ­նա­լու, գնա­հա­տե­լու կա­րո­ղու­թիւ­նը չու­նե­ցող­նե­րու աչ­քին՝ ան­զօ­րու­թիւն է, տկա­րու­թիւն եւ նոյ­նիսկ ա­պի­կա­րու­թիւն, ան­կա­րո­ղու­թիւն, վախ­կո­տու­թիւն եւ ան­հա­մար­ձա­կու­թիւն։

Ա­յո, սի­րե­լի՜ բա­րե­կամ­ներ, կեան­քի փոր­ձա­ռու­թիւ­նը ընդ­հան­րա­պէս ցոյց կու տայ, թէ հա­մես­տու­թիւ­նը եւ խո­նար­հու­թիւ­նը, ան­գի­տա­կից եւ ան­պա­տաս­խա­նա­տու ան­ձե­րու պատ­ճա­ռով, շատ ան­գամ կը տու­ժէ, եւ հա­մեստ ու խո­նարհ մար­դիկ կը վնա­սուին, եւ կը ստի­պուին հե­ռա­նալ ի­րենց մի­ջա­վայ­րէն։

Իսկ ինք­զինք ե­ղա­ծէն տար­բեր՝ ա­ւե­լի բարձր, ա­ւե­լի գի­տուն, ա­ւե­լի կա­րե­ւոր ներ­կա­յաց­նող՝ ինքն ի­րեն ար­ժէք եւ կա­րե­ւոր ըն­ծա­յող, ի­րա­կա­նին ան­կա­րե­ւոր եւ ա­նար­ժէք մար­դիկ յարգ ու պա­տիւ կը վա­յե­լեն։

Սա­կայն վնա­սուո­ղը ամ­բողջ ըն­կե­րու­թիւ­նը կ՚ըլ­լայ։

Ու­րեմն, կ՚եզ­րա­կաց­նենք, թէ ինչ­պէս ա­մէն ա­տեն, նաեւ հա­մես­տու­թեան եւ խո­նար­հու­թեան մէջ ալ, չա­փա­զան­ցու­թիւ­նը վնա­սա­կար է, ա­նի­մաստ ու ա­նօ­գուտ։

Հա­մես­տու­թիւ­նը ան­կա­րու­թիւն, ան­զօ­րու­թիւն հա­մա­րող, խո­նար­հու­թիւ­նը խեղ­ճու­թիւն նկա­տող ան­գի­տա­կից ու ան­կեն­ցա­ղա­գէտ մար­դոց դի­մաց հա­մեստ ու խո­նարհ ըլ­լալ ի՞նչ ի­մաստ պի­տի ու­նե­նայ, երբ ա­նոնք ո՛չ ար­ժէք եւ ոչ ալ յարգ կը ճանչ­նան…։

Թե­րեւս ո­մանք ը­սեն, որ հա­մես­տու­թիւ­նը եւ խո­նար­հու­թիւ­նը «նկա­րա­գիր» է, պա­րա­գա­յի հա­մե­մատ չի փո­խուիր, հա­մեստ մար­դը միշտ հա­մեստ է, ինչ­պէս խո­նար­հը՝ միշտ խո­նարհ, եւ ե­թէ այդ պա­րա­գա­յի հա­մե­մատ կը փո­խուի, ա­պա ու­րեմն այդ հա­մես­տու­թիւ­նը եւ խո­նար­հու­թիւ­նը ան­կեղծ չէ, պար­զա­պէս ա՛յդ­պէս ե­րե­ւե­լու ցոյց մըն է։ Մա­սամբ ի­րա­ւունք ու­նին այդ­պէս մտա­ծող­ներ՝ մէ­կու մը իս­կա­կան բնա­ւո­րու­թիւ­նը, նկա­րա­գի­րը ի՛նչ որ է, ա­մէն ա­տեն, ա­մէն պա­րա­գա­յի պէտք է նոյ­նը մնայ՝ ա­ռա­քի­նու­թիւ­նը եւ ազ­նուու­թիւ­նը, եւ մա­նա­ւանդ ան­կեղ­ծու­թիւ­նը ա՛յդ կը պա­հան­ջէ…։

Սի­րե­լի՜­ներ, ա­մէն ինչ ըն­դու­նե­լի է, բայց երբ մէ­կու մը ար­ժա­նա­պա­տուու­թիւ­նը կը վի­րա­ւո­րուի, երբ ա­պե­րախ­տու­թեամբ կը դի­մա­ւո­րուի, ի՞նչ ը­նել պէտք է. շա­րու­նա­կե՞լ վի­րա­ւո­րանք­նե­րով վնա­սուե­լու, թէ քիչ մը հե­ռա­նալ, մի­ջոց մը ստեղ­ծել այդ ան­կեն­ցա­ղա­գէտ ան­ձե­րու մի­ջեւ։ Չեմ ը­սեր խո­նար­հու­թե­նէ, հա­մես­տու­թե­նէ հրա­ժա­րիլ, քա­նի որ խո­նարհ եւ հա­մեստ մար­դը միշտ ա՛յդ­պէս է, ո­րով­հե­տեւ ա­տի­կա իր նկա­րա­գի՛րն է, չի կրնար փո­խել, այլ ինք­նա­հա­ւան հո­վեր առ­նել, ի­րա­պէս ծի­ծա­ղե­լի կ՚ըլ­լայ, ու­րեմն լաւ է այդ մի­ջա­վայ­րէն հետզ­հե­տէ հե­ռա­նալ, եւ թո­ղուլ որ ինք­նա­հա­ւան­ներ դի­մա­ւո­րուին ինք­նա­հա­ւան­նե­րու հետ, ալ ի՛նչ կ՚ըլ­լայ հե­տե­ւան­քը, չեմ գի­տեր շի­տա­կը…։

Եւ ա­նոնք, որ բա­րեա­ցա­կա­մու­թիւ­նը, թոյլ­տուու­թիւ­նը, հան­դուր­ժո­ղու­թիւ­նը, համ­բե­րա­տա­րու­թիւ­նը չա­րա­չար կը գոր­ծա­ծեն եւ չեն գնա­հա­տեր, չեն յար­գեր այս ա­ռա­քի­նու­թիւն­նե­րը, եւ ազ­նուու­թիւ­նը կ՚ըմբռ­նեն որ­պէս տկա­րու­թիւն, ան­զօ­րու­թիւն, ա­պա ու­րեմն ա­նոնց­մէ պէտք չէ սպա­սուի ո՛չ ար­ժէք գնա­հա­տել եւ ոչ ալ ի­րա­ւունք ճանչ­նալ։ Այն որ կար­գա­պա­հու­թիւ­նը չի յար­գեր, ա­մե­նէն մեծ վնա­սը կը պատ­ճա­ռէ հա­ւա­քա­կա­նու­թեան։

Ար­դա­րեւ ըն­կե­րա­յին դրու­թիւ­նը կան­գուն պա­հո­ղը կար­գա­պա­հու­թեան նկատ­մամբ բծախնդ­րու­թի՛ւնն է։

Օր մը, մաս­նա­գէտ վար­պե­տի մը մօտ կու գայ ե­րի­տա­սարդ տղայ մը եւ կ՚ը­սէ.

«Ես ե­կայ քու մօտ, ո­րով­հե­տեւ ինք­զինքս ա՜յն­քան ա­նօ­գուտ, ան­պէտ ու խեղճ կը զգամ, որ ապ­րե­լու փա­փաքս իսկ կորսն­ցու­ցած եմ։ Բո­լոր­տիքս գտնուող­ներ կ՚ը­սեն, թէ ան­յա­ջո­ղակ եմ՝ ան­կա­րող ու ան­ճա­րակ եւ ան­խելք։ Խնդրեմ օգ­նէ՛ ին­ծի»։

­Վար­պե­տը կը նա­յի ե­րի­տա­սար­դին եւ կ՚ը­սէ.

«Նե­րէ՛ ին­ծի, բայց ես հի­մա զբա­ղած եմ եւ չեմ կրնար օգ­նել քե­զի։ Սա պա­հուս շատ կա­րե­ւոր եւ ան­մի­ջա­կան լու­ծու­մի կա­րօ­տող գործ մը ու­նիմ, եւ պէտք է կա­տա­րեմ այդ գոր­ծը շու­տով»։

­Մինչ ե­րի­տա­սար­դը յու­սալ­քուած կը հե­ռա­նայ։ Ճիշդ այդ պա­հուն, վար­պե­տը կը կեց­նէ զայն եւ ա­նոր կ՚ը­սէ. «Ե­թէ կը հա­մա­ձայ­նիս օգ­նել իմ գոր­ծիս, ա­պա ես ալ սի­րով կ՚օգ­նեմ քե­զի՝ քու գոր­ծիդ»։

«Ա­մե­նայն սի­րով», կը պա­տաս­խա­նէ տղան՝ կրկին զին­քը մեր­ժուած զգա­լով, քա­նի որ իր խնդրան­քը երկ­րոր­դա­կան հա­մա­րուած էր վար­պե­տին ա­ռա­ջար­կով։

«Լա՛ւ, ու­րեմն», կ՚ը­սէ վար­պե­տը՝ ճկոյթ մա­տէն հա­նե­լով իր ոս­կեայ գե­ղե­ցիկ մա­տա­նին։

«Ձի հեծ­նէ՛, գնա՛ շու­կա­յի հրա­պա­րա­կը, եւ ան­մի­ջա­պէս ծա­խէ այս մա­տա­նին, որ­պէս­զի ես կա­րո­ղա­նամ իմ պարտքս վճա­րել։ Փոր­ձէ՝ ո՛ր­քան հնա­րա­ւոր է բարձր գի­նով վա­ճա­ռել, եւ յան­կարծ չի հա­մա­ձայ­նիս զայն ծա­խել մէկ ոս­կի մե­տա­ղադ­րա­մէն ա­ւե­լի ցած գի­նով։ Այս բո­լո­րը ը­նե­լէ վերջ՝ որ­քան կա­րե­լի է շուտ վե­րա­դար­ձիր»։­

Ե­րի­տա­սար­դը կ՚առ­նէ մա­տա­նին եւ կ՚եր­թայ։ Ան կը հաս­նի շու­կայ՝ կը սկսի մա­տա­նին ա­ռա­ջար­կել տար­բեր գնորդ­նե­րու, վա­ճա­ռորդ­նե­րու եւ վա­ճա­ռող­նե­րու, ո­րոնք մեծ հե­տաքրք­րու­թեամբ կը զննէին մա­տա­նին։

Մա­տա­նին շատ հա­ճե­լի կու գար, բայց երբ կ՚ի­մա­նա­յին, որ մէկ ոս­կի մե­տադ­րա­մէն պա­կա­սի կա­րե­լի չէ գնել զայն, կը հիաս­թա­փուէին։

Շա­տեր ա­նոնց­մէ կը ծի­ծա­ղէին նոյ­նիսկ, ե­րես կը թե­քէին, գլուխ կը դարձ­նէին։ Միայն ծեր պա­պիկ մը սի­րա­լիր կը բա­ցատ­րէ ե­րի­տա­սար­դին, որ իր ա­ռա­ջար­կած գի­նը չա­փէ դուրս բարձր է այդ մա­տա­նիին հա­մար, եւ որ այն կ՚ար­ժէ մէկ պղինձ դրա­մէ ո՛չ ա­ւե­լի։

Ծե­րու­նիին խօս­քե­րը լսե­լով՝ ե­րի­տա­սար­դը շա՜տ կը տրտմի եւ այդ տրա­մադ­րու­թեամբ կը վե­րա­դառ­նայ վար­պե­տին մօտ։

«Վար­պե՛տ, ես չկա­րո­ղա­ցայ կա­տա­րել ձեր խնդրան­քը», տխրու­թեամբ կ՚ը­սէ տղան. «լա­ւա­գոյն պա­րա­գա­յին ես կա­րող էի վա­ճա­ռել զայն մի քա­նի պղին­ձէ դրա­մի, բայց մա­տա­նին շատ ար­ժէ­քա­ւոր է, մե­ծա­գին»։

«Դո՛ւն, պար­զա­պէս նոր շատ կա­րե­ւոր խօս­քեր խօ­սե­ցար», կ՚ը­սէ վար­պե­տը. «նախ­քան մա­տա­նին ծա­խե­լը, մենք պէտք է պար­զենք ա­նոր ի­րա­կան ար­ժէ­քը, իսկ այդ գոր­ծին մէջ մե­զի միայն մաս­նա­գէ­տը՝ ոս­կե­րի­չը կրնայ օգ­նել։ Ու­րեմն գնա՛, ոս­կե­րի­չին մօտ եւ պար­զէ, յստակ դար­ձուր մա­տա­նիի իս­կա­կան ար­ժէ­քը, սա­կայն ո՛ր­քան ալ գին սահ­մա­նէ մա­տա­նիին հա­մար, յան­կարծ չվա­ճա­ռես»։

Տ­ղան կը հեծ­նի ձին եւ կ՚եր­թայ ոս­կե­րի­չին մօտ։

Ոս­կե­րի­չը, մա­տա­նին եր­կար զննե­լէ, կշռե­լէ վերջ տղուն կ՚ը­սէ. «Փո­խան­ցէ վար­պե­տին, որ այս մա­տա­նիին հա­մար ես այս պա­հուն պատ­րա՛ստ եմ վճա­րել 58 ոս­կի։ Սա­կայն, ե­թէ ան ին­ծի ժա­մա­նակ տայ, ա­պա ես պատ­րա՛ստ ես զայն գնել 70 ոս­կիի փո­խա­րէն»։

«Եօ­թա­նա­սո՜ւն», ու­րա­խա­ցած կը բա­ցա­գան­չէ ե­րի­տա­սարդ տղան, եւ մա­տա­նին ետ առ­նե­լով՝ կ՚եր­թայ վար­պե­տին մօտ։

Վար­պե­տը տես­նե­լով ե­րի­տա­սար­դին ու­րա­խու­թիւնն ու ո­գե­ւո­րու­թիւ­նը, կ՚ը­սէ.

«Նա­յէ, գիտ­ցիր, տղաս, որ դուն պար­զա­պէս այս մա­տա­նիին նման ես՝ ան­գին ու անկրկ­նե­լի՛։ Ինչ­պէս ոս­կի մա­տա­նին կա­րե­լի է ճիշդ գնա­հա­տուիլ միա՛յն մաս­նա­գէտ ոս­կե­րի­չի կող­մէ՝ այն­պէս ալ քու ի­րա­կան ար­ժէ­քը կրնայ հասկ­նալ միա՛յն իս­կա­կան մաս­նա­գէ­տը։ Ին­չո՞ւ կը կար­ծես, որ ու­զած մէ­կը կա­րող է հասկ­նալ ու ճշմար­տա­պէս գնա­հա­տել քեզ»։

­Սի­րե­լի՜ բա­րե­կամ­ներ, այս ա­ռա­կը մեկ­նա­բա­նե­լու հա­մար մե՜ծ հմտու­թիւն պէտք չէ՛, իս­կա­կան ար­ժէ­քը գնա­հա­տե­լու կա­րո­ղու­թիւն եւ ձիրք չու­նե­ցող՝ ցած մտա­յին մա­կար­դակ, զար­գաց­ման նուազ աս­տի­ճա­նա­չափ ու­նե­ցող­ներ նոյ­նիսկ կրնա՛ն հասկ­նալ ու մեկ­նել…։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Յու­նուար 1, 2016, Իս­թան­պուլ